#Drijfzand | Explore Tumblr Posts and Blogs

saulsplace · 4 months

Text

Multipolaire wereldorde vraagt om polytheïstische geopolitiek

Links is gefixeerd op gender, ras en klimaatdoembeelden – drijfzand waarin het onmogelijk is om constructief te zijn. In de VS drijft Jan met de pet steeds verder weg van linkse politiek, en wordt met open armen ontvangen door de America First!-ideologie. Voor het Israël-Palestina conflict geldt hetzelfde – ook dit is een toxische bom voor elke niet-islamitische partij. Het beste wat rechts kan doen, is dit conflict links laten liggen en afkoersen op eigen binnenlandse doelen.

Ga je in op Israël contra Palestina, dan gaat het gesprek meteen over joden: hoe goed en hoe fout die groep is geweest door de geschiedenis heen, in hoeverre zij onze sympathie verdienen. De discussie gaat over zionisme en antisemitisme, en niet over onze eigen problemen in Nederland en West-Europa. Zoals: de woningmarkt, de massa-immigratie, de vernietiging van de boerenstand, energieprijzen en energiezekerheid. We staan het toe dat onze universiteiten worden ontregeld door activistische NGO’s die ongetwijfeld ook vanuit het Midden-Oosten worden gefinancierd.

We moeten vaststellen dat moslims en joden elkaar zullen blijven bestrijden op grond van de religieuze lading van de omstreden heilige plekken. Het beste wat wij in Europa kunnen doen, is de grote moralistische narratieven loslaten, zoals het spreken in termen van ‘genocide’. Alle aandacht moet worden teruggeleid naar de hoofdvraag: Hoe kunnen wij ons in Nederland zó besturen, dat wat er gebeurt in het Midden-Oosten, ons helemaal niet raakt?

Moderniteit en liberalisme

Feit is dus dat Israëliërs en islamitische actiegroepen elkaar zullen bevechten. Het is aan ons om onze samenleving zó te organiseren, dat wij ons daarvan afzonderen. Hiervoor moeten we onze Grieks-Romeins-Germaanse grondbeginselen naar de voorgrond halen. Het vergt een analyse van het succes en de ondergang van het Romeinse Rijk. We onderzoeken hoe de Romeinen omgingen met godsdienstvrijheid en religieuze conflicten.

Inspiratie hiervoor vinden we in een artikel van de Duitse filosoof Odo Marquard (1928–2015). In ‘Aufgeklärter Polytheismus’ suggereert hij dat de moderniteit – waaronder bijvoorbeeld de rechtstaat en de representatieve democratie – niet neutraal zijn van karakter, zoals de aanhangers van de Verlichting dikwijls verkondigen. Marquard oppert dat de moderniteit zijn pluraliteit dankt aan een anti-monomythische polythëistische theologie.

Over mythes schreef ik reeds dat elke inrichting van de samenleving een mythe kent. Denk aan de Amerikaanse ‘self made man’, de communistische ‘klasseloze heilstaat’, of het offer van Jezus in het christendom. Vaak zijn mythes intolerant: ze eisen dat je maar één god aanbidt, één keizer gehoorzaamt, één kerk erkent, enzovoorts. Zoemen we uit, dan zien we dat in het Westen er meestal sprake is van velddiversiteit: dus van verschillende clans, beroepsgenootschappen en religies die allemaal een eigen hiërarchie hebben en een autonoom bestuur. Dit Westerse model van ‘pluriformiteit’ staat tegenover het Euraziatische model, waarin de nadruk ligt op de eenheid van de natie, staat, volk en religie.

Marquard stelt dat monotheïsme – dus het geloof in één ware, alwetende, almachtige God – in zichzelf onverdraagzamer is dan polytheïsme. Een polytheïstisch pantheon is immers poreus en er kunnen nieuwe goden in worden opgenomen, zoals een Hindoe een Jezusbeeldje naast zijn andere godenbeeldjes kan toelaten. Pluriformiteit betekent dat er ruimte is voor rivaliserende geloofsgroepen onder één rechtstaat, naar gelijkenis van de concurrerende goden binnen één polytheïstisch pantheon. En dus zou een pluriforme liberale rechtstaat – waarin er verschillende geloofsgroeperingen naast elkaar kunnen bestaan – schatplichtig zijn aan polytheïsme en niet alleen aan de Verlichtingsmythos.

Alles wat zojuist is benoemd, is nodig om tot het volgende inzicht te komen. De absolute onverdraagzaamheid van de ene God die zichzelf verheft boven al het andere, is dezelfde absoluutheid waarmee de moslims en de joden verwikkeld zijn in een strijd over de heilige plaatsen waar zich het einde van de geschiedenis zou aankondigen. En als je – zoals Nederland – een mogendheid wil zijn die kan schipperen, handel kan drijven, zich niet wil laten vastklemmen in verstrekkende geopolitieke conflicten; kortom een mogendheid die neutraal wil kunnen blijven als dat het eigen belang dient, dan moet je zo ver mogelijk verwijderd blijven van dat type moralistische, eschatologische en apocalyptische mythes. En dús moeten we leren van de Romeinen.

Liberalisme zou oorspronkelijk bedacht zijn om verschillede morele universa in vrede met elkaar te laten leven. Intussen wordt liberalisme steeds vaker benut om militaire ingrepen in soevereine landen te rechtvaardigen. Ook bínnen natiestaten kan liberalisme problematisch zijn. Een seculiere staat moet zijn eigen seculiere karakter waarborgen en dit vergt een hiërarchische afstand tot stromingen die vanuit een religieus wereldbeeld de samenleving willen inrichten. Liberalisme blijft een aanwezigheid veronderstellen van christelijk geïnspireerde normen en waarden. Zónder die christelijke mores ontbreekt ook “geef de keizer wat des keizers is, geef God wat aan God toebehoort”. Dan vervalt de scheiding tussen kerk en staat en staan we voor die monomythische maatschappijinrichting die Marquard bekritiseerde.

Secularisme en orthodoxie

In de orthodoxe kerk droeg de theoloog Father Seraphim Rose (1934–1982) het concept van Symphonia uit. Dit is een leer waarin kerk en staat elkaar aanvullen zonder inmenging in elkaars werkgebied. Het symbool hiervoor is de tweekoppige adelaar. Deze orthodoxe leer staat tegenover de praktijk van de katholieke kerk, die zich opwierp als een eigen macht met een eigen staatsdomein. Dit gaf het katholicisme een meer werelds karakter en leidde onder meer tot een machtstrijd tussen paus en keizer.

Deze geschiedenis brengt ons op de Tweezwaardenleer en het conflict tussen de Welfen en Ghibellijnen. Het is óók waarom Dante Alighieri schrijft in De monarchia (1313): “Oh Constantijn, was u maar nooit geboren” – hij wist namelijk niet dat de Donatio Constantini, een oorkonde waarmee de paus zijn aanspraak op wereldlijke macht rechtvaardigde, vervalst was. Nu is het de vraag of liberaal Nederland zich niet beter kan bekeren tot het orthodoxe geloof: de scheiding tussen kerk en staat kan dan in stand blijven, en tegelijk wordt het mogelijk om de eigen beschaving te herijken en het culturele zelfvertrouwen uit te dragen met een meer weerbare, martiale mentaliteit.

Toch is het beter om zelf iets te stichten, dan om te proberen iets te geloven – of te doen alsof je iets gelooft – wat je in feite niet kúnt geloven, omdat je nu eenmaal een rationeel mens bent. Zoveel van de hoogontwikkelde Grieken en Romeinen konden niets met het christendom, maar werden er uiteindelijk uitgefokt door de lagere klassen, bij wie het christendom zeer populair was. Het brengt ons op een wijsheid die Andrew Tate onlangs opperde in een gesprek met Thierry Baudet: “Als je een grote groep mensen in je maatschappij toelaat die dogmatisch geloven dat één plus één drie is – en ze zijn bereid daarvoor te strijden – dan ga je vroeg of laat rekening met hen houden, jezelf op hen aanpassen. Zelfs al weet je dat het onzin is.”

De val van het Romeinse Rijk

Vanuit de opkomst en val van het Romeinse Rijk – en de overgang van polytheïsme op monotheïsme – komen we op de vraag of het Romeinse Rijk is gevallen door het christendom. We vinden illustere auteurs aan onze zijde: Friedrich Nietzsche, Edward Gibbon, Oswald Spengler en James George Frazer. Hun analyse is dat het redden van de individuele ziel, voor velen belangrijker werd dan het redden van het keizerrijk.

Er zijn christelijke keizers die significante militaire successen boekten. Het verval van het intellectuele erfgoed hangt samen met het waarderen van geloof boven ratio; met fatalistische overgave aan het lot boven het streven om de natuur en de omstandigheden, te plooien naar de eigen wil. Voor wie écht meent dat er spoedig een apocalyptische tijd aanbreekt waarin mensen worden gered of verdoemd op grond van innerlijk geloof, zijn militaire dienst en wetenschappelijke ontdekkingen onbelangrijk.

Toch gaat het waarschijnlijk te ver om de totale val van het Romeinse Rijk toe te schrijven aan het christendom. Het Rijk was al in de problemen was tijdens het leven van Cicero en Marcus Antonius: de bestuursvorm knelde en er was sprake van imperial overstretch. Tekenend was het beleid van keizer Diolectianus, die in 293 de tetrarchie invoerde: nu werd de macht in het Rijk verdeeld over vier hoofdsteden, met naast de keizer een medekeizer en twee Caesars.

Het Oost-Romeinse Rijk, oftewel Byzantium, hield het nog 1.000 jaar langer vol, maar dit was een totaal andere situatie. De infrastructuur die nodig was om het West-Romeinse Rijk te behouden, verschilde compleet van die in het Oost-Romeinse Rijk. Byzantium heerste over steden die al eeuwen sterk waren verstedelijkt en waren gewend aan bureaucratische regimes. Het West-Romeinse Rijk heerste over de uitgestrekte wildernis, inclusief nomadische volksverhuizingen. Het leger dat in Brittannië was gestationeerd, was al groot genoeg om een burgeroorlog over Rome mee te winnen. In Real Time Strategy termen gezegd: het onderhouden van het West-Romeinse Rijk kostte veel meer upkeep. In Rome: Total War – Barbarian Invasion, valt de Oost-Romeinse campagne onder de moeilijkheidsgraad ‘Hard’; de West-Romeinse valt onder ‘Very Hard’.

Zonder al te verstrekkende uitspraken te doen, stellen we vast dat het orthodoxe christendom fungeerde als religie om diverse volkeren eeuwenlang effectief te verenigen onder Byzantium. Ook hier met de nuance dat deze orthodoxe christenen elkaar de hersens in sloegen in discussies over het monofysitisme – de leer die de goddelijkheid van Jezus benadrukt boven zijn menselijke natuur, en over het iconoclasme – in hoeverre heiligenbeelden een rol mochten hebben in de religieuze beleving.

Geopolitiek en hypermoralisme

Nu komen we op de vraag, of een polytheïstisch godsdienst beter in staat is om een wereldrijk – met voortdurend wisselende allianties die vragen om morele flexibiliteit – bijeen te houden, dan een eschatologische Abrahamreligie. De kwestie Israël suggereert dat dit zo is. Hierbij verwijst eschatologie naar een binaire ‘eindtijd’ en een ‘eindstrijd’ – een ultieme confrontatie tussen goed en kwaad. Ook het marxisme is een loot aan de stam van de Hebreeuws-christelijke eschatologie. Het is immers gebaseerd op apocalyptische doembeelden van een ultieme strijd tegen het kapitalisme. De geschiedenis wordt voorgesteld als verdeeld tussen ‘kinderen van het licht’ versus ‘kinderen van de duisternis’, de overheersten versus overheersers. Deze tweedeling leidt tot hypermoralisme.

Abrahamreligies (jodendom, christendom, islam), plus het marxisme, leiden tot het moraliseren van geopolitieke conflicten, en dit gaat ten koste van een wereldrijk. Machiavelli zag dit scherp in – hierom putte hij inspiratie uit de werken van de Romeinse historicus Titus Livius. Moeten we de heidense Romeinen zien als proto-liberalen? Waarschijnlijk niet – wie de geschiedenis duidt in termen van ‘wie een voorloper was van liberalisme’, loopt het risico om de geschiedenis eschatologisch te gaan opvatten, als een heilsgeschiedenis met liberalisme als einddoel.

Het oude heidendom kent géén scheiding tussen kerk en staat en geen universele mensenrechten. Deze beginselen komen uit het christendom, met ieder persoon als kind van God en een inperking van de wereldlijke machten. De Japanners, bijvoorbeeld, maakten alle christelijke bekeringen ongedaan – de feodale krijgsheren begrepen dat een systeem waarin de keizer tegelijk God is, zo’n religie niet kan verdragen.

Het spreekt voor het christendom dat de bijbel geen argumenten biedt voor een totalitaire staat: het kerkelijke-spirituele en het wereldlijk-politieke domein worden als gescheiden sferen neergezet. Tegelijk is het ook geen amoreel systeem, waarin alles maar moet kunnen en mogen. In de moderniteit filosofeert René Descartes over de goddelijke almacht: God is goed én God is almachtig. Dit leidt dan tot het probleem ‘wie of wat bepaalt dat God goed moet zijn?’ – een morele categorie die vaststelt dat goedheid een noodzakelijke eigenschap is van een almachtige God, beperkt die almacht. God besluit iets en daarmee is dat besluit goed, puur en alleen omdat de almachtige God in zichzelf de bron én de rechtvaardiging is van dat besluit.

Via deze weg komt het totalitarisme alsnóg binnen in de moderniteit. We zien dat de moderne staten absolutistische pretenties hebben – denk aan koning Lodewijk XIV die zichzelf als ‘Zonnekoning’ uitriep. Onder zijn bewind betekende verzet tegen de koning hetzelfde als zondigen tegen God. Thomas Hobbes en Carl Schmitt beschreven de absolute machtspretenties van de moderne staatsmacht, die geen rechtvaardigheid meer zoekt buiten de eigen soevereine beslissing. Joseph de Maistre en kardinaal de Richelieu hadden aanverwante ideeën over een onbegrensde staatsmacht.

Kosmologie en theologie

Een polytheïstisch universum met vele goden die elkaar indammen en complotjes maken tegen elkaar, zoals in de Oudgriekse mythen, beperkt het valideren van die almacht. De klassieke Oudheid bouwde het denken over macht en gezag op andere kosmische grondveronderstellingen. De antieke filosoof Plato en de dichter Hesiodus beschreven een oneindige cyclus van opkomst, bloei en verval. In de Griekse mythologie heersten eerst de titanen en zij werden verdreven door de goden van Olympus. De boodschap is: hoogmoed komt voor de val en niemand heerst eeuwig.

De Abrahamreligies kennen een tegenstelling tussen de geschapen wereld en het toekomstige paradijs. De geschapen wereld is op zichzelf niet goed en behoeft verlossing via een redder, een Messiasfiguur. Deze theologische grondveronderstelling opent de weg voor de politieke maakbaarheidsgedachte: de almachtige staat die als redder optreedt en de wrede, chaotische wereld eindelijk goed en volmaakt zal maken. Het polytheïsme van de Oudheid berust op andere kosmische grondveronderstellingen: omdat die cyclisch zijn en niet messianistisch, en omdat de goden ieder hun eigen ‘domein’ hebben en zo velddiversiteit garanderen, zijn ze minder een voedingsbodem voor totalitarisme.

Dit alles ondersteunt Marquards pleidooi voor het polytheïsme als basis voor een politieke ordening van de maatschappij. De heidense veelvoud aan goden kan een ondergrond bieden voor een aristocratische verdraagzaamheid in het omgaan met rafelrandjes en het erkennen van de niet-maakbaarheid van het bestaan. De geesteshouding die dit oplevert is ietwat autoritair doch betrekkelijk verdraagzaam: “Prima dat jij jezelf als ‘queer’ ziet, maar we gaan dat niet verheffen tot maatschappelijke identiteit. We gaan het al zéker niet tot publiekelijk schouwspel maken. Dus nu terug naar de akkers en weilanden om voor het vee te zorgen.”

Deze geesteshouding berust erbij dat er altijd mensen zullen zijn die afwijken van de natuurlijke norm, en dat is okay, zolang die afwijking maar niet op de plaats wil komen van de natuurlijke norm. Behandel in gelijke gevallen, wat gelijk is. Een polytheïstische kosmos kent veel gradaties – tussenlagen tussen wat menselijk, mythisch en goddelijk is – dus er zijn maar weinig dingen écht gelijk, en in het Romeinse aristocratische samenlevingsmodel, heeft iedereen daar vrede mee. In het christendom ligt echter de nadruk op de morele gerechtvaardigheid van de vertrapten – de afwijking van de norm wordt vroeg of laat de norm. Dat ligt besloten in de christelijke eschatologie! De eersten zullen de laatsten zijn en de laatsten de eersten.

De Romein valideert zijn normen door te kijken naar de natuurlijke orde. Het christendom verwijst naar zielen en morele codes die abstract zijn en zelfs tegennatuurlijk, zoals ‘de andere wang toekeren’ en ‘de tweede mijl gaan’ – leeuwen zullen naast lammeren slapen. Het Westen, en in het bijzonder de protestantse landen, zijn in de ban geraakt van het uitroepen van steeds nieuwe slachtofferklasses. Juist de christelijke protestanten staan dichtbij Jezus’ oorspronkelijke leer van verbroedering organiseren tussen maatschappelijke verschoppelingen. Dichter in ieder geval dan de katholieke kerk, dat als instituut toch altijd half heidens is gebleven, en minder met innerlijke spiritualiteit bezig is dan met machtsuitoefening.

Polytheïstische aristocratie: een reëel alternatief?

Aristocratische, autocratische verdraagzaamheid is als theoretisch concept begeesterend, maar zal zonder dragende en levende ideeën snel afglijden naar het recht van de sterkste of rijkste. Maar juist het Romeinse polytheïsme, waarbij de politieke orde ligt ingebed in de spirituele ervaring van de wereld, biedt uitkomst. Want de scheiding tussen kerk en staat geeft ruimte voor een seculiere sfeer waarin dat nihilistische morele vacuüm ontstaat dat nu door het cultuurmarxisme is opgevuld. Het polytheïsme van de Grieken en Romeinen ging uit van krachten in de natuur, halfgoden, bezielde bronnen en wouden. Hun kosmische hiërarchie kent vele treden en lagen. Zij dachten niet in termen van een wereld waarin er geen verlossing te vinden is buiten het offer van Jezus, en een verre God die zich achter de sterren verstopt.

Op religieus vlak bleken de Romeinen bereid tot compromissen. In het joodse geloof mag uitsluitend Jaweh worden aanbeden, terwijl de Romeinen het belangrijk vonden dat ook hun keizer aanbeden werd. Het compromis behelsde dat de joden voor de keizer zouden binnen, in plaats van tot de keizer. Heerlijk pragmatisch en oplossingsgericht!

Besef wel dat aanbidding van de keizer voor de Romeinen een fundamentele kwestie was – een kwestie van gezag, van ‘rule of law’. Aanbidding van de keizer kwam neer op Leitkultur, weigeren hem te aanbidden kwam neer op het moreel verwerpen van het systeem waarop het keizerrijk gebaseerd is. Met het eisen van de keizerverering zeiden de Romeinen: het staat u als onderhorig volk vrij om uw eigen godsdienst te onderhouden, maar erken dat onze cultuur de cultuur is van het hoogste gezag. Zoals we vandaag zouden opleggen: verplicht varkensvlees verkopen bij McDonalds en verplicht Sinterklaas en Zwarte Piet op scholen en bij de NPO.

Voor ons zou het aanbidden van een keizer onnodig zijn: mensen blijven immers feilbaar, corrumpeerbaar, vatbaar voor irrationaliteit en bevliegingen... Zie Koning Willem Alexander en Maxima, die zich inzetten voor Central Bank Digital Currency en voor het vervangen van dierenvlees in voeding door verpulverde insecten. Ten beste zou het keizerschap binnen deze alternatieve kosmologie, symbolisch en ceremonieel worden ingevuld. Toen ik tegen nationaalconservatieve Japanners zei: “Pas op met het verheerlijken van jullie keizer. Voor je het weet komen WEF-lobbyisten langs en wappert ook op jullie keizerlijke paleis de regenboogvlag”, konden ze domweg niet begrijpen wat ik zei. Het was makkelijker om een vierkant blokje door een ronde opening te persen, dan om deze gedachte bij hen te laten landen. Tragisch…

Conclusie

We moeten in realistische, niet in moralistische termen kijken naar geopolitiek, het strijdveld van botsende beschavingen. Want praten in grote moraliserende verhalen ontneemt praktische handelingsvrijheid en verlamt jezelf. Het praten over buitenlandse conflicten in termen van ‘genocide’, moraliseert vooral en zal een groot conflict, zoals dat tussen joden en moslims, toch niet stoppen.

Laten we ons hier niet aan conformeren en alle politieke partijen oproepen om hetzelfde te doen! We moeten naar geopolitiek kijken vanuit een polytheïstisch denkraam: er zijn meerdere concurrerende machten, meerdere goden, bij allegorie. Wie vandaag je vriend is, kan morgen je vijand zijn. Dus wees pragmatisch en flexibel.

Sid heeft jullie steun nodig! De politiek gaat het land niet redden, schrijvers en filosofen zullen het licht brandende moeten houden met ideeën en analyses. Steun Sid via BackMe – draag bij aan deze belangrijke missie voor Nederland. Volg ook zijn Telegram-kanaal en/of schrijf u in voor zijn nieuwsbrief.

#gender #ras #klimaat #links #rechts #column #sid lukkassen #filosofie #politiek #amerikanist #trump #theologie #liberalisme #orthodoxie #geopolitiek #kosmologie

0 notes