#NIN/JA Tour | Explore Tumblr Posts and Blogs

praza-catalunya · 3 years

Text

L’Escola d’Olot, una “Fake News” amb 150 anys d’història. Fundació Vila Casas

J. Vayreda_Recança. 1876

Ell (Joaquim Vayreda) no pintaba al davant del natural: se l’enduia, s’el gravava al cervell, l’acariciava i l’escollia per dintre; i en arribar al seu estudi, de les visions de tot el dia, de tot l’any, de tota la vida contemplativa, en buidava, a sobre la blanca tela, els raigs de llum, de verdor i de poesia que havia anat recollint en ses llargues oracions a les montanyes; sortia al camp a banyar-se l’esperit, corria les frondositats dels boscos,(...); i, sadollat de visions, paria a soles, com fruit ditxós de la terra. (Santiago Rusiñol, La Veu de Catalunya, 1894).

Agora, nestes meses que semella que é posible saír do estado de pandemia no que está sumida a humanidade, a Fundació Vila Casas -atenta como sempre ás manifestacións presentes e pasadas da arte en Cataluña- vén de abrir nos Espais Volart dúas mostras totalmente dispares. Unha delas da obra actual de Antoni Llena, e outra ben curiosa titulada L’Escola d’Olot, una “Fake News” amb 150 anys d’història. Que motiva que agora se procure desfacer un aserto totalmente aceptado? Hai algo que “molesta agora” dos traballos e creacións da saga familiar dos Vayreda e compañía?

Me. Domenge, Nena. 1890

A exposición L’Escola d’Olot, una “Fake News” presenta unha amplia variedade de pezas de pintura, e algunha escultura, das persoas que se dedicaron á creación artística desde mediados do século XIX. En total unhas 70 obras para dar boa conta das producións de quen sempre se tiveron por membros dunha escola artística consolidada e centrada na paisaxe da Garrotxa, tan especial en si mesma, pero que neste caso foi aínda idealizada. Para ter unha idea ben aproximada do contido desta mostra, paga a pena mirar este vídeo. A importancia que alcanzaron os pintores que traballaron na vila de Olot, mídese polo feito de que, ata mediados século XX, en cada casa da burguesía catalá colgaba, a lo menos, unha pintura dalgúns destes creadores de paisaxes. Hogano xa non é así; as modas mudan e os gustos tamén. Os descendentes de quen tanto estimaban as paisaxes idealizadas da Garrotxa agora prefiren outros artistas, outras tendencias estéticas. Será por iso que “agora e non antes” a Fundació Vila casas e mais Xavier Palomo, o comisario se atreven a afirmar que a Escola d’Olot é unha Fake News?

Que ven sendo unha escola artística? Difícil resposta. Requírese, quizais, unanimidade en eixos estéticos?, cómpre pescudar os mesmos temas, traballados baixo idéntico estilo? Tal vez se precise, tamén, que as persoas implicadas teñan conciencia da súa pertenza a ese grupo ou movemento. A reflexión, oportuna, leva á revisión de boa parte da historia da arte. As/os artistas do século XVII tiñan conciencia de seren artistas barrocos? A denominación que con total naturalidade se emprega para falar de pintura caravaggesca, ten sentido? Artemisia Gentileschi sabía que facía tal cousa?, ou Ribera, L’Espagnoletto, en Nápoles? As interrogantes pódense iniciar doutro xeito: quen decide que hai unha escola artística? Os críticos? Manter, a posteriori, que certo grupo de persoas conforman un grupo facilmente delimitable, unha escola, é doado ao presentarse certas condicións. E unha delas -posiblemente das máis importantes- sexa o límite no tempo. Defender que a Escola de Olot tivo/ten pervivencia ao longo dunha centuria semella excesivo.

Á chamada Escola de Olot preténdeselle dar carta de identidade a partir do paisaxismo, e dun uniforme trato do mesmo; cousa que se antolla inexistente.

Iu Pascual. Vent de Ponent. 1941

O paisaxismo na Escola d’Olot. Escola de Barbizon

Qui pogués amb vosaltres volar per les rouredes

que beuen les suades de l'aspre Pireneu,

i vora els banys de cignes d'aqueixes pollancredes

descabdellar lo somni que és vida del cor meu!

Ja es deuen prats i ribes cobrir de verds domassos,

cada turó amb la vesta de flors que més li escau,

la santa primavera per rebre entre sos braços

que amb nuvials adreços hi baixa del cel blau.

(Jacint Verdaguer, La Plana de Vic. 1875)

A pouco que se contemplen as pinturas dos irmáns Joaquim e Marian (Marià) Vayreda, ou Josep Berga i Boix, desaparecen as dúbidas sobre os temas e intereses destes pintores e activistas políticos e culturais radicados na vila interior de Olot. Cómpre ter en conta que, estes primeiros pintores do que logo se deu en denominar Escola d’Olot, eran de moi boa familia, xente moi acomodada, e que tiñan intereses en negocios de promocións urbasnísticas e tamén industriais. Por contra, nos seus lenzos bocólicos e descansados noutros tempos, nunca saíron fábricas, nin conflitos sociais. (neste senso, non deixa de ser estraño que o Museu de la Garrotxa -o museo de Olot onde descansan todas esas obras do paisaxismo olotí- tamén se atope a impresionante peza de Ramon Casas, La Càrrega, unha das mellores plasmacións plásticas do que é a represión sobre unha manifestación de obreiros.

Cara mediados do século XIX un grupo de pintores frecuenta os bosques de Fontainebleau para tomar apuntamentos directamente das paisaxes naturais. Algúns deles mesmo acaban por residir na pequena vila de Barbizon. Son un grupo -heteroxéneo, como todos- que quere reaccionar contra o romanticismo de Gericault ou Delacroix e presentar a natureza con tintas do que logo será o au plein air, tan do gusto dos impresionistas. Na escola de Barbizon mantense o estilo realista (como oposición ao romanticismo) para representar a paisaxe, que se capta, en notas, en directo e as telas son rematadas nos seus estudos. Ese proceso axuda a que o resultado final ofreza certas fasquías románticas. Entre os pintores de Barbizon sobresaen Camille Corot, como o máis xenuíno representante, e tamén Jean-François Millet. As paisaxes e escenas de traballo campesiño son ben coñecidas; duras. En concreto o seu Ángelus foi considerado por Salvador Dalí como a “biblia moderna”, e dedicoulle un libro ao estudo desa obra. A rotundidade das figuras de Millet amosan tamén en cadros dos Vayreda, como é o caso de Recança. A finais de 2019 -pouco antes de que se declarase como mal apocalíptico, arcano e ameazador a existencia dunha Pandemia mundial, a Fundación Mapfre presentou unha excelente exposición sobre a pintura con pastel (esa técnica que, en moitos casos e pexorativamente, reservouse ás mulleres). Nesa mostra púidose ver unha peza de Millet de magnífica factura.

Vayreda Canadell, Vall de Riudaura. 1950

Os Vayreda, mormente Joaquim, tiveron como mestre de pintura en Barcelona a Ramon Martí Alsina, paisaxista e entusiasta da escola de Barbizon. Desde entón moitos pintores de Olot (e de outroa recunchos de Cataluña) comezaron a pintar paisaxe. Pero esas paisaxes que saían dos pinceis dos Vayreda e compañía -como ben dixo Rusiñol, citado anteriormente- non eran pintados do natural, en directo, senón que, unha vez no seu estudo reflectían na tela els raigs de llum, de verdor i de poesia que havia anat recollint en ses llargues oracions a les montanyes. Paisaxes idealizadas.

Paisaxes idealizadas tinguidas de romanticismo e mediatizados por varias razóns. Por unha banda, Berga, Vayredas e outros botaban man de fotografías para logo reproducir con pintura escenas manipuladas. Como ben di o comisario, Xavier Palomo, eses pintores nunca montaron en burro para ir pintar do natural polas voltas da Garrotxa; e menos pisaron congostras e camiños enlamados por onde si pisaban, unha e outra vez, as persoas do campo que aparecen nas súas obras.

A intención destes primeiros pintores da chamada Escola d’Olot era vender a idea de que a súa comarca vivía, a mediados século XIX, unha paz bucólica, unha arcadia soñada, pero non real. A visión idílica, romántica do agro ten as súas orixes, por exemplo, nas poesías de mosen Cinto Verdaguer, o gran poeta da Renaixença. Para enxalzar a Cataluña reinventada cumprían imaxes que conmovesen, imaxes que a rica burguesía catalá e urbana mercaba con gusto, como xeito de reconciliación coa beatitude agraria, tan lonxe dos rebumbios das vilas industriais. Non se pode esquecer que nesta comarca da Garrotxa estaba moi presente o carlismo (son tempos de guerras carlistas; un dos Vayreda participará directamente), e concretamente os pintores citados, eran carlistas. Este bucolismo, xa que logo militante, acaía ben aos postulados carlistas, enfrontados á burguesía e á industria. Trátase por tanto de paisaxes dobremente identitarias.

A falsificación das paisaxes -aínda que con outros fines- ten unha longa historia. Quizais o caso máis salientable sexa o de Canaletto, o pintor veneciano, que nas súas veduta da cidade dos canais falsificou perspectivas e espazos: as prazas antóllanse moito máis grandes, as rúas e canais moito máis grandes. Cómpre constatar que as intencionalidades de Canaletto eran vender mellor a súa vila a tanta e tanto viaxeiro como comezaba a haber facendo o que se coñece como a Gran Tour; a viaxe das familias ricas do norte de Europa.

As persoas que se dedicaron á pintura artística nas voltas de Olot foron moitas desde mediados século XIX. E moitas delas seguiron coa tendencia de botar man do paisaxismo como xénero artístico. Artistas que seguiron as pegadas dos primeiros fixeron coma eles: nunca introducir nas súas paisaxes nin fábricas, nin conflitos sociais. Non! A Garrotxa vivía a perfección arcádica!

M. Oliveras. La Moixina, 1975

Pero tamén é certo que moitas persoas, aínda practicando o paisaxismo, xa non o fixeron dos xeitos idealizados que practicaran os primeiros Vayreda e Berga. Da saga Vayreda logo veñen outros membros, tamén artistas; entre eles Raymond Vayreda, un artista e promotor cultural da bisbarra que tamén foi amigo de Salvador Dalí e de outros artistas vangardistas. Na exposición L’Escola d’Olot, una “Fake News” amb 150 anys d’història están dispostas e vitrinas varias cartas de Dalí a este pintor, precisamente. E vida artística de Olot pasou por diversas tendencias, así como por tempos máis prósperos ca outros. Por exemplo, durante a ditadura de Primo de Rivera á Garrotxa chamóuselle a Suiza catalá, co que se volveu pretender idealizar a vida bucólica e perfecta. Outro tanto tornou a acontecer perante a ditadura franquista: a Garrotxa pasa a ser unha arcadia feliz, tal e como vén dicir a voz en off do NODO dedicado aos pintores olotíns e á súa comarca: donde los artistas no podían más que reflejar en sus obras la magnificencia natural de la sublime obra de Dios.

Sobre o tema da Guerra Civil e mais da ditadura franquista, hai agora mesmo en Barcelona a lo menos dúas exposicións que inciden claramente neses violentos e duros momentos do pasado. No Museu Nacional d’Art de Catalunya (MNAC) está a grande escolma de fotografías de Antoni Campañà (La guerra infinita. Antoni Campañà. Tensions d’una mirada (1906-1989)), un fotógrafo que -temeroso das represalias dos franquistas nada máis entrar en Barcelona, e de aí en diante- agocha miles de negativos de instantáneas que fixera polas rúas de Barcelona naqueles anos de guerra, por medo a que llas requisen para identificar aos “enemigos del nuevo régimen”. E, na galería Mayoral, volven estar presentes obras de Millares e mais de Rivera, dous dos artistas que fundaron o grupo EL PASO e que expresan nas súas obras a violencia, a rabia, a represión da ditadura franquista: Rivera-Millares. L’ètica de la reparació. En ambas escolmas artísticas sobrevoa a penumbra da Longa Noite de Pedra.

Lito Caramés

EXPOSICIÓN: L’Escola d’Olot, una “Fake News” amb 150 anys d’història

Espais Volart, Fundació Vila Casas

ata o día de Santiago de 2021

3 notes · View notes