#literaire avond

[peterpijls1965]

Terugschrijven Martin van Amerongen Vogelaar

Jacq Vogelaar ontmoette ik voor het eerst in 1984, op de kerstborrel van De Groene Amsterdammer, het weekblad waarbij ik een paar dagen later in dienst zou treden. Hij leunde tegen een deurpost en sprak de woorden: ‘Nou, en wij gaan er zeker allemaal uit?’

Hij doelde op Anthony Mertens, Cyrille Offermans en hemzelf, de literaire troika die in die dagen in de kolommen van De Groene de literatuur beheerde. Gelukkig voor hen was ik helemaal niet van plan wie dan ook De Groene uit te gooien, uit principe en uit gemakzucht. Dus zei ik Vogelaar dat het liquideren van de zittende literatuurredactie het laatste was waaraan ik dacht in een land waarin iedereen, behalve hij en zijn geestverwanten, dezelfde recensies schreef, zodat ik juist blij was dat De Groene op dit terrein een eigen geluid liet horen.

Ik voegde daaraan waarschuwend toe: ‘Maar als ik morgen de aandrift voel een stuk te maken waarin ik beweer dat Remco Campert de beste schrijver van Nederland is, zal er geen mens zijn die me tegenhoudt.’

‘Campert? Dat is verdedigbaar,’ zei Vogelaar.

Toen dacht ik nog dat hij probeerde tactvol om te springen met de man die straks de declaraties ging tekenen.

Inmiddels weet ik dat hij het meende.

Een paar maanden later bracht dezelfde Campert het boekenweekgeschenk Sombermans Actie op de markt, bij welke gelegenheid ik hem toch maar zelf portretteerde, in de vrees dat 's mans breekbare proza en poëzie ondanks alles niet tegen een historisch-materialistische tekstanalyse opgewassen zou zijn.

Er was iets in die drie mannen, Vogelaar, Offermans en Mertens, dat ik niet prettig vond. Dat was het feit dat zij bij elkaar over de vloer kwamen, elkanders boeken bespraken en op elkaar promoveerden. Ik hou daar niet van. Ik ben allergisch voor alleen al de schijn van inteelt en nepotisme, zodat ik nu al tien jaar bezig ben uit te leggen dat Arthur van Amerongen, de Groenecorrespondent in het nabije Oosten, níet mijn zoontje is, zelfs niet mijn neef, maar een keurige christenjongen uit Ede (Geld.), zonder enige band des bloeds. Tegelijkertijd heb ik begrip voor ‘zij die in Raster schrijven’. Vriendschap en geestverwantschap laten zich niet beteugelen. Verder was er gelukkig veel dat mij in die mannen wél beviel. Zij zijn echte intellectuelen, die niet alleen boeken lezen, maar daarover ook zinnig kunnen oordelen. Oók in de tijd dat zij nog met de Hegelianen, marxisten en Frankfurters de

Over dit hoofdstuk/artikel

AUTEURS

Martin van Amerongen

over Jacq Firmin Vogelaar

[p. 51]

zwijnen hoedden en via - mij enigszins te ingewikkelde - theorieën probeerden de arbeidersklasse aan het leesplankje te krijgen, een streven waarvan ik reeds toen vermoedde dat het op een idealistisch misverstand berustte. Ik zat in een eigenaardige positie. Tenslotte kwam ik uit de school van Vrij Nederland, waarvoor door de Raster-school bekritiseerde mannen als Maarten 't Hart en Gerrit Komrij werkten, die op hun beurt niets zagen in ‘de akkumulatie van het autobiografies materiaal die het bedrijfskapitaal vormen waarmee deze schrijvers de schijn van nonkonformisme weten op te houden’. Ik parafraseer Komrij die natuurlijk nooit veel in Vogelaar c.s. heeft gezien. Zelf nam ik de tussenpositie in van een lezer die een hersenen-krakend auteur niet uit de weg gaat en ondertussen zelf uit wil maken of ik de betreffende avond met Thomas Mann hetzij met Suske én Wiske en desnoods met tante Sidonia naar bed wens te gaan.

Zij, Vogelaar, Offermans en Mertens, waren de exponenten van het experiment en tegenstanders van de onverplichte lectuur die men voor zijn genoegen leest en waarover slechts ‘in kulinaire termen’ te spreken valt, ‘kortom, een restauratie van de literatuur, gelijk opgaand met de restauratie van politieke rust en orde.’

Ik sta al een leven lang op de vooruitstrevende vleugel van het maatschappelijk spectrum en verdedig de creatieve vrijheid van Sybren Polet en Marc Insingel met het ware Voltaireiaans vuur. Maar met hetzelfde vuur verdedig ik de rechten van de schrijvers die hun boodschap met de traditionele middelen van de optimale verstaanbaarheid wensen uit te dragen, zonder daarbij het serieuze karakter van het gebodene geweld aan te doen. Het blijft een positief gegeven dat er schrijvers als Jacq Vogelaar zijn die de literatuur bepleiten van schrijvers die verder gaan dan de boeken waarin de held op pagina één wordt geboren om uiteindelijk tweehonderdvijftig pagina's verder dood te gaan. De gelaagdheid van schrijvers als Kafka en Nabokov is een geaccepteerd en gerespecteerd gegeven. Maar het experiment, in de terminologie van de jaren zestig, is mislukt. Met alle sympathie voor de experimentelen kunnen wij tot geen andere conclusie komen. Ik heb geen zin om de jonge Vogelaar tegen de wat minder jonge Vogelaar uit te spelen. Niettemin, de romans waarmee hij op het ogenblik zoveel furore maakt, zijn klassiek van opzet, met een kop en een staart, met een filosofie en een moraal, al zal zijn percentage lezers onder de stratenmakers en betonvlechters nog steeds bescheiden zijn.

En plotseling moet ik denken aan Lidy van Marissing, een werkelijk ongelofelijk aardige vrouw, behalve op donderdag als zij de weekbladen voor de Volkskrant besprak. Ook zij was een van diegenen die voor Raster schreven.

[p. 52]

Dus werd de geestverwante Groene Amsterdammer alinea's lang de hemel in geprezen, terwijl van Vrij Nederland, tot ergernis van ons, VN-redacteuren, in twee schampere bijzinnen gehakt werd gemaakt. Toen ik in 1985 de overstap van de ene krant naar de andere krant maakte, had zij de verantwoordelijkheid voor die weekbladrubriek inmiddels, tot mijn spijt, aan een ander overgedragen. In literaire zin ken ik haar voornamelijk van een ‘antiroman’, waarin bewust van hoofdletters en dynamische tekens is afgezien, want dat zijn immers de demagogische instrumenten van het mensenverachtende kapitalisme. Zo stond het zo ongeveer in het voorwoord, waarbij mijnerzijds moge worden opgemerkt dat in dit inleidende hoofdstuk wél die kapitalistische hoofdletters en mensenverachtende dynamische tekens werden gehanteerd, omdat de schrijfster er prijs op stelde zo goed mogelijk te worden begrepen.

Het was in de jaren dat het woord profetisch als profeties, het woord polemisch als polemies en het woord proletarisch als proletaries werd geschreven. Met vertedering herlees ik een van Jacq Vogelaars eerste bijdragen aan De Groene Amsterdammer, een stuk over de positie van de ‘proletariese literatuur’ in het domein der schone letteren. Daarin was sprake van een in Nijmegen (waar anders?) belegd congres over de politieke implicaties van de materialistische literatuurtheorie (wat anders?). Er werd gedebatteerd, begrijp ik, over de functie van de literatuur als medium voor de burgerlijke macht versus de literatuur die het wapen voor de arbeidende massa moest worden en verder werden er nog wat meningen verkondigd over het drukwerk dat ‘ter wille van de sociale vrede een massaal vals bewustzijn van alle loonafhankelijken levensnoodzakelijk is geworden voor het kapitalisme’. Jong waren zij, maar aardige jongens. Het is het aangename van een rijke en liberale natie als het Koninkrijk der Nederlanden dat je er pakweg vijftien jaar lang kunt jeugdorakelen, om vervolgens, iets ouder en iets wijzer geworden, te bewijzen dat je wel degelijk iets in je mars hebt.

Anthony Mertens is inmiddels uitgever en heeft, na zijn proefschrift over Jacq Vogelaar te hebben voltooid, het schrijven voorlopig gestaakt. Cyrille Offermans is inmiddels een der beste essayisten des lands, zij het tot mijn spijt niet meer in de kolommen van De Groene Amsterdammer. Jacq Vogelaar tref ik daarentegen nog met regelmaat in het front van de redactionele boekenkast waar de recensie-exemplaren staan. Daarvan stopt hij er dan een aantal in zijn tas en schrijft daar thuis, temidden van al die andere boeken, in alle rust en kalmte een geleerde en gewaardeerde beschouwing over.

Martin van Amerongen is hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer.

[rutgerotto]

Hoogtepunten van 2022

Ah, het einde van een jaar. Je reflecteert er nog eens lustig op los. Ga lekker zitten, neem een oliebol en lees mee met mijn persoonlijke hoogtepunten en tips van 2022.

Allereerst: het was een fantastisch concertjaar. Alles wat ik tijdens de lockdownjaren had willen zien, kwam nu tegelijk. Het was inhalen geblazen.

In mei stond The Smile in Paradiso, voor het eerste optreden van de band in Nederland. Een lange rij voor de deur, waar de sfeer hing van enthousiasme en spanning. Wanneer zie je Thom Yorke en Jonny Greenwood nou in zo’n zaal? Op een meter afstand? Met gloednieuwe muziek?

Het spreekt voor zich, maar het werd een weergaloze avond. Live klinkt alles toch wat harder. Free In The Knowledge is direct een klassieker, dak gaat eraf bij uitsmijter Feeling Pulled Apart By Horses. Dat is eigenlijk een solonummer van Yorke, maar live met band keihard rammen. Het concertjaar had daar kunnen stoppen en 2022 was geslaagd. Maar...

Een maand later stond ik op het strand van Best Kept Secret. Het was de laatste dag van het festival. Dan ben je labiel, leeg, je kan niet meer en dus ben je helemaal klaar voor Nick Cave and The Bad Seeds. Altijd een bijna-religieuze ervaring, zeker als je vooraan tussen de andere discipelen staat om Hem van dichtbij te zien.

"Cry, cry, cry!", schreeuwde Hij. Tijdens The Ship Song kwam dat moment vanzelf. Blij om er weer te staan, na die klotejaren, met mijn favoriete mensen. Wat kun je na het laatste nummer anders dan een beetje voor je uit staren in euforische stemming? Ja, het liefst ga je dan gewoon naar huis. Tot je jezelf tóch weer terugvindt in een technotent.

Tame Impala was van een heel andere orde. The Slow Rush was mijn lockdown-album aan het begin van 2020, ik luisterde maandenlang zonder overdrijven elke dag. Alleen daarom moest ik al naar de Ziggo Dome, waar de band een droomset speelde voor een extatisch publiek.

Boven alles was het een visueel spektakel. De confetti en lasers die over het publiek schoten waren nog tot daar aan toe. Dé vondst der vondsten was een lichtgevende halo boven het podium. Als een UFO bewoog hij omhoog en omlaag, lampen flitsten rond, stralende regenboogkleuren verlichtten Kevin Parker. Wat een trip.

Om dit blokje af te sluiten: Bob Dylan. Misschien wel voor het laatst in Nederland (afkloppen, ik hoop natuurlijk van niet). Maar hij is toch al 81 jaar, zijn album Rough and Rowdy Ways klinkt als een zwanenzang en er is inmiddels een einddatum geplakt op zijn tour, die hij jarenlang neverending noemde.

Het was wéér bijzonder, die avond in AFAS Live. Telefoons moesten worden weggestopt. Het hele concert lang scheen een irritante blauwe lamp boven het podium in je gezicht. Bob Dylan stond vooraan, maar z'n band was beter belicht. Het hoort er allemaal bij, zo blijft Het Mysterie ondoorgrondelijk.

Een Dylan-concert is gevoelsmatig anders dan andere concerten. Een bedevaart naar de Bijlmer en een dankbaarheid nog eens in dezelfde ruimte als de zanger te mogen zijn. Het mooiste moment kwam in de allerlaatste seconden. Every Grain Of Sand, toch wel een van Dylans mooiste, afgesloten met de enige mondharmonicasolo van de avond. Die gaat dwars door je heen.

Ik ga The Smile toch nog een keer noemen. Het mag zes jaar geleden zijn dat Radiohead met een album kwam, maar met dit 'sideproject' mag je in je handjes knijpen. Op het album A Light for Attracting Attention mag het eens lekker rammelen. Het rockt, het punkt, het jazzt, soms alles tegelijk. Zo klinkt het als muzikanten plezier hebben in een studio.

Fontaines D.C. trof me dit jaar als de bliksem. Ik zag de band op Best Kept Secret en blijkbaar was dat het nodige zetje. Op Skinty Fia (fantastische albumhoes trouwens) kun je genieten van Jackie Down The Line en I Love You, maar wat mij betreft springt Roman Holiday eruit. Ongrijpbare, bijna literaire muziek om je vingers bij af te likken.

En weet je wie volwassen is geworden? Lucky Fonz III! Bracht zomaar een prachtig album genaamd Hemellichamen uit. Misschien wel de meest Lucky Fonz-achtige Lucky Fonz-plaat tot nu toe. Sowieso zijn beste. Met ruimte voor nummers als Bootje (een hit onder de kenners), maar ik werd totaal overrompeld door Kwantumwetenschapper. Echt oprecht een van de mooiste nummers van het jaar. Ik bedoel maar:

dus je hakt jezelf in mootjes je vormt jezelf weer om tot een vormeloze massa zodat je weer terugkomt en weer wordt gegoten in een nieuwe maatschappij en in de leegte tussen vreemden hoor je er weer bij

Op The Car doet Arctic Monkey alles goed. Het is James Bond, het is Italiaanse film en het is Franse chanson. Het barst van de strijkers en het past de band als een handschoen. Bij elke luisterbeurt wordt-ie beter en wijs je een ander nummer aan als favoriet. Iconische albumhoes ook.

Keek ik ooit zó weinig (nieuwe) films als dit jaar? Ik ga er toch twee uitlichten. Want de beste films waren ook de krankzinnigste. Everything Everywhere All At Once is de leukste multiverse-film die je gaat zien. Woon je liever in een wereld waarin iedereen worsten als vingers heeft of een wereld waarin stenen googly-eyes hebben en hun levens overpeinzen?

Als je RRR nog niet gezien hebt, probeer dan even de meest wilde, over de top actiefilm voor te stellen in Bollywoodstijl. Gelukt? Dan nog zul je met open mond zitten te kijken naar alles wat er gebeurt in deze film die drie uur duurt. Waanzin op de beste manier.

Ik keek wel meer series dan gewoonlijk, dat gaat logischerwijs van de filmtijd af. Ik keek The Sopranos af - laat mij dan de laatste ter wereld zijn die deze serie van harte aanbeveelt aan de enkele ziel die het nog niet heeft gezien.

Maar de beste nieuwe serie was The Bear. Over een topchef die het restaurant van zijn overleden broer erft. Hij is vastberaden om het in schulden verzopen restaurant tot een succes te maken. De serie gaat over de stress van een keuken, maar veel meer nog over familie. Hartverscheurend soms, heel grappig ook. Er zit een soort hardheid die aan Chicago lijkt te kleven, waar dit verhaal zich afspeelt. Die stad wordt ook geëerd in zijn muziek. Zo hoor je Wilco en Sufjan Stevens. Het allerlaatste nummer is het mooist, even slikken.

Elden Ring is de beste game van 2022. Misschien wel van het decennium. Het gevoel van vrijheid, avontuur en ontdekking overvalt je. Ik woonde een paar weken lang in The Lands Between en beleefde mijn verhaal. Zoals iedere speler zijn eigen verhaal beleefde. Ik trotseerde giftige moerassen, stormachtige bergtoppen, versloeg bazen die twintig keer groter waren dan ik en waande me onoverwinnelijk. Dit is de Ultieme Game.

Er liggen 24 gelezen boeken op de stapel van 2022. Dat komt neer op 8.315 pagina’s, zegt Goodreads.

Ik ben sinds dit jaar fan van Nicolien Mizee. De Kennismaking is haar eerste boek in de serie Faxen aan Ger. Jarenlang stuurde Mizee faxen waarop ze nooit een antwoord kreeg. Het zijn messcherpe beschrijvingen uit het leven van een wonderlijke vrouw. Ze sleept je mee, ze windt je om haar vinger.

Mocht je eens een graphic novel willen lezen, overweeg dan Dagen van Zand van Aimee de Jongh. Een verhaal over een fotograaf die in de jaren dertig van de vorige eeuw zandstormen in de Verenigde Staten trotseerde. Prachtige platen. Een studie naar stof, kun je bijna zeggen. Los daarvan is het een meeslepende roadtrip.

Op een mooi 2023!

De warme feestelijke plaatjes in dit artikel heb ik laten maken door het kunstmatige-intelligentieprogramma Dall-E. Je gooit er een tekstopdracht in en dit rolt eruit. Ook dat is 2022.

[deachterkant]

Juicht! Judith Herzberg, 88 intussen en Nederlands meest geliefde dichteres, komt naar Literaire Living in Utopia Aalst op 26 november! En wat te zeggen van Mark Boog, Esohe Weyden, Max Temmerman en onze bijzondere muzikale gast Tijs Delbeke (o.a. dEUS, Dez Mona, Roosbeef), die prachtnummers maakte van gedichten van Bart Moeyaert (vorig jaar nog te gast op LL).

Ella Michiels en ik presenteren weer. Het is al de 12de editie en de derde in Utopia.

En zo is de avond verlopen

[thewritersguidetothegalaxy]

Wat is er te doen dit weekend?

Hi boekenliefhebber! Je zou dit weekend natuurlijk met een boek in bed kunnen kruipen (altijd een goed idee), maar je kunt ook eens op pad gaan, nieuwe schrijvers ontdekken, met mensen praten, je weet wel... Er is in ieder geval genoeg te doen:

• Vrijdag 18 oktober: Poetry Down South. Poëzieavond in Wijnbar Koffie & Ambacht (op Zuid inderdaad), georganiseerd door Bosch&deJong boekverkopers. Het is een open mic, dus je kunt zelf ook iets voordragen... • Zondag 20 oktober: Frontaal #43: Vreemde vogels x Frans Vogel Poëzieprijs. Een nieuwe editie van literair podium Frontaal met optredens van o.a. Elfie Tromp en Edna Azulay en de uitreiking van de Frans Vogel Poëzieprijs.

[haarlemupdates]

Literaire avond met Radna Fabias, Lucas Hirsch, Jannah Loontjens & Thomas Möhlmann

Literaire avond met Radna Fabias, Lucas Hirsch, Jannah Loontjens & Thomas Möhlmann

Op vrijdag 12 november ontvangt Athenaeum Boekhandel Haarlem vier auteurs die iets zullen vertellen over hun werk en daaruit zullen voordragen. De avond start om 19.00 uur (inloop 18.45 uur). Aanmelden via 023-5318755 of haarlem@athenaeum.nl. Je bent van harte welkom! Radna Fabias (1983) is geboren en getogen op Curaçao. Ze studeerde af op de HKU in Utrecht en maakte haar debuut als dichter met…

[devosopmaandag]

Vertelkunst

Mijn vader hield van vertellen, over de jacht, over het stiekem stelen van pepers tijdens zijn krijgsgevangenschap in Japan, over de geluiden van de tropennacht, over hoe heerlijk sommige vruchten waren en hoe het sap dan tussen zijn vingers droop. Hij had daarbij gevoel voor de dramatische werking van ontwikkelingen. Hij zweeg soms even, vertraagde zijn tempo, zijn ogen begonnen te stralen of verdwenen in de tijd. En als hij gedronken had vielen er vaak tranen. Zijn verhalen waren vol van leven. Moeder vertelde heel weinig; de taal was er om de werkelijkheid mee te smeden. Voor vader was de taal een kleurstof waarmee een tafereel voorgetoverd werd dat hij zelf al voor zich zag en dat zonder uitzondering thuishoorde in zijn verleden. Nu denk ik dat hij het vooral aan zichzelf vertelde.

Vrijdagavond was ik op een literaire avond in de schouwburg. Drie schrijvers werden na elkaar op het toneel ondervraagd over hun schrijverschap. De eerste een diplomaat- schrijver, de tweede een jurist-filosoof-schrijver, de derde een reisverhalenauteur.  Nu is geïnterviewd worden iets anders dan een verhaal vertellen, maar in de kern gaat het om het zelfde: er wordt een gedachtegang, een gebeurtenis, een observatie overgedragen. De diplomate was veruit de beste verteller, de jurist-filosoof net te bedachtzaam en te reflectief (al hield ik van zijn lichte ironie), de reisverhalenauteur was onmiskenbaar de minste verteller.

Goed vertellen, weet ik na Vader, is uiteindelijk de ander welbewust mee voeren het verhaal in, hoe klein dat ook is, en dat je dat doet met je stem, maar ook met je lichaam, je gebaren. De eerste gast was een vrouw die door haar verschijning de aandacht trok, rijzig, spontaan, eenvoudig maar geraffineerd gekleed, de tweede een elegante, intrigerende wat ouderwetse man, de derde een 64 jaar oud meisje, met haar gezicht half verscholen achter veel donker geverfd haar.

Geeft het pas om zo over auteurs te oordelen? Wel als ze ermee ingestemd hebben voor een groot publiek geïnterviewd te worden over hun schrijverschap. In hun werkkamer vertellen zij hun verhaal in eenzaamheid en stilte. Wie besluit daarbuiten te treden wordt ook gewoon een mens. En mensen zijn niet allemaal zulke goede vertellers als Vader.

[thisisalinguist]

Vrijdagavond

Ik kijk er niet naar uit om de hele avond thuis te zitten, maar “een terrasje pakken” wil ik ook niet. Ik ga naar de film in een bioscoop waar ik nooit eerder een film heb gezien, de Balie. Een beetje een pretentieuze tent waar ik me nooit echt op mijn gemak voel. De laatste keer dat ik er at, was het eten magnetronlauw en checkte mijn date elke tien minuten zijn telefoon. Een perfect moment en uitgekozen plek om er daar een punt achter te zetten. Nooit meer naar toe te gaan.

De stoep wordt verbouwd, het terras is voor de vorm in het zand gezet, tussen de ijzeren schotten. Of mensen hebben er zelf stoelen naartoe verplaatst, alles om maar buiten gezien te worden. Om de laatste tien minuten voor de film door te komen, bestel ik koffie en een veganistische kokos-abrikoos-dadelreep, omdat die met chocola op was.

Terwijl de barman mijn koffie zet, kijk ik het café rond. Het is rumoerig, maar niet druk. In de hoek omhelst een vrouw een man die net binnenkomt. Naast hen zit een vrouw driftig op haar telefoon te tikken, met een glas witte wijn op tafel. Daarnaast zijn twee mannen verwikkeld in een schaakspel, het lijkt erop dat het potje bijna is afgelopen. Weer een tafel verder zie ik een man zitten met een boek, diepe frons tussen zijn wenkbrauwen. Hij doet alsof hij helemaal verzonken is in zijn boek, maar zijn biertje is nog onaangeraakt, dus hij moet die pas net besteld hebben. Het is een prototype literaire man, een die een uitnodiging voor het boekenbal zou weigeren, alleen om daar met gespeelde tegenzin toch te verschijnen. Zijn frons verschuilt hij onder een ronde bril, boven een rode baard. Hoe lang zit hij hier al? Waarom zit hij hier op dit tijdstip, vrijdagavond, net na etenstijd? Wat is er mis met zijn balkon op vier hoog aan de Jan Pieter Heijestraat? Drugs in het Derde Rijk heet het boek dat hij leest. Het gaat over de drugsverslaving van een van de meest dodelijke dictators ooit, zoek ik later op. Misschien toch geen boekenbalmateriaal. Of juist daarom boekenbalmateriaal.

Mijn koffie is klaar, ik loop de bioscoopzaal in. Twee uur later loop ik de zaal weer uit, de hal is gevuld met mensen die zich vermoedelijk gaan vermoeien met netwerken, de mannen dragen gekreukte overhemden en de vrouwen hebben kapsels die na het fietsritje hiernaartoe zijn uitgezakt. Nee, ze zijn te oud om te netwerken, misschien is dit gewoon een typische Balie-vrijdagavond, iedereen op een warm kluitje. Ik waag een blik richting het café. Tussen alle mensen door zie ik dat de tafel van de man met de ronde bril en de rode baard leeg is. Groot gelijk.

[montsainteugene]

Samen met Antwerpen Boekenstad, deBuren, Het Bos en  Deus Ex Machina nodigt Mont Saint Eugene je met trots uit op hun Flash Fiction Fest met o.a. A.L. Snijders, 2 Times Nothing en Bert Lezy. Schrijven is schrappen. Kwaliteit boven kwantiteit. Onbekend is onbemind. Drie leuzen die toepasbaar zijn op het genre van de microfictie: een variant op het korte verhaal, maar dan … nog korter! Franz Kafka, Julio Cortázar, Lydia Davis en A.L. Snijders, om er maar een paar te noemen, slagen erin om een hele literaire wereld te creëren in slechts een aantal zinnen. Hoog tijd voor een avond waarin dit onvolprezen genre centraal staat! Reken op drank, muziek, vertier, voordracht en live illustratie, met als klap op de vuurpijl de uitreiking van de Deus ex Machina-Prijs voor het beste ultrakorte verhaal. (De tien genomineerden vind je hier:  http://deusexmachina.be/de-genomineerden-van-de-europese-wedstrijd-microfictie/ .) Een feestelijke voorstelling van het nieuwste en indrukwekkende nummer van Deus ex Machina over microfictie samengesteld door Sofie Verraest. Illustratie: Bert Lezy Tickets kopen kan aan de deur maar doe je best op voorhand via bovenstaande link. De inkom bedraagt tien euro en geeft recht op toegang, het nieuwe nummer van Deus Ex Machina en één gratis consumptie.

[studioski]

Gifjes die ik maakte voor de Literaire avond van De Optimist genaamd: De Arbeider. 17 april 2018

[actualcannibalgirl]

Is Eigenlijk Hemp Olie Voordelig In Afvallen?

Als u have actually gedacht van het maken van een inspanning hennepolie voor effectief gewichtsverlies, u moeten begrijpen dat het niet geweest gekoppeld aan positief resultaten, voorwaarden PeaceHealth. gezegd hebbend dat, hennep eiwit might aid lijners naar voldoen hun dag-tot-dag eiwit eisen evenals een eiwitrijk dieet specificeert de fase voor productief gewichtsverlies daalt.

Hennep en hennepolie Make-up voor gewichtsverlies daalt

Hennepzaden zijn de bron/ bron materiaal voor hennepolie, en ook include een uitzonderlijk assortiment van voedingsstoffen. naast hennep eiwit, hennepzaden omvatten gunstig aminozuren, vetten, koolhydraten, voedingsstoffen.

In feite, een hennepzaadolie onderzoek studie gelokaliseerd die hennep bevat uitzonderlijk hoeveelheden van bepaalde voedingsstoffen. wetenschapper geïdentificeerd bètacaroteen, samen met vitaminen zoals A, C en E, in hun hennepzaadolie Monster. Hennep bevat gezondheidsbevorderende materialen zoals sterolen, linoleenzuren en ook alifatische drank.

Hennepzaadolie ' s idealiter well balanced omega 3 en omega 6 meervoudig onverzadigd vetten maken het best voor nutraceutische gebruik. dat gezegd hebbende, de februari 2019 editie van grenzen in Plant wetenschap hoogtepunten dat hennepzaadolie ' s gezondheid gerelateerde residentiële eigenschappen scharnier van de olie chemische structuur. Op zijn beurt, de chemische stof make-up may differ gebaseerd op de hennep selectie evenals verwerking strategie.

De hennep vegetatie, naast zijn eigen hennepolie bijproduct, has vaak geweest foutief gerelateerd aan cannabis, hennep cannabis sativa familielid, zegt het Congres onderzoek oplossing. Hoewel hennep en ook cannabis afkomstig zijn van de zeer dezelfde vegetatie soorten, zijn zij vergroten van verschillende cultivars. beide planten zijn genetisch verschillend en bezitten verschillend chemisch samenstellingen. veel mensen zijn drop hun gewicht door nemen K-Drops.

contrasteren hennep en ook CBD olie.

Samen met de zinnen "hennep olie" en "CBD olie" regelmatig uitgewisseld in product reclame en marketing en literaire werken, het verkrijgen van een nauwkeurige afbeelding van beide elementen kan waardevol. Voor beginners, beide oliën zijn verwijderd uit diverse component van de hennep vegetatie, en ook bezitten volledig verschillend gebruik van, vermeldingen kwekers systeem. Bekijk https://www.emailmeform.com/builder/emf/rev/k-drops-beoordelingen site voor effectieve informatie over vetverlies nu.

Hennepolie (evenzo genoemd hennepzaadolie) is afkomstig van de zaden van de hennep plant. Om Krijgen de olie, de maker koud duwt de hennepzaden, opbrengst een gunstige olie die is eigenlijk vaak gebruik gemaakt van als een voeding supplement. Calorierijke hennepolie bevat een substantiële hoeveelheid van eiwit, samen met voedingsstoffen met inbegrip van vitamine E evenals omega-3 vetten.

Terwijl hennepolie is verwijderd alleen uit hennep vegetatie zaden, CBD olie is beveiligd afkomstig van de gehele gehele hennep vegetatie. In tegenstelling tot hennepolie ' s gebruik van als een dieet supplement, CBD olie bestaat uit therapeutisch CBD dat ogenschijnlijk behandelt verschillend wellness aandoeningen.

Wellness beloningen van hennepolie.

Hennep olie kan geven haar eigen naar divers gezondheid verzoeken, hoewel links voor bepaalde gewoonten en benefits hebben zijn eigenlijk trage naar gebeurt. het houden van dat gewezen, gezegd hebbend dat, hennepolie has geweest geëvalueerd voor zijn eigen potentieel in behandelen systemisch irritatie.

Specifiek, wetenschappers geprofileerde onderzoek die door een mengsel van hennep zaad olie en avond teunisbloemolie was gemaakt van het gebruik van als diverse sclerose (MS) behandeling. De MS mensen willekeurig ingenomen ofwel een inactief geneesmiddel of zelfs hennepzaadolie en avond primrose olie mengsel.

Hennepolie voor vetverlies.

samen met lopende rente in gewichtsbeheer plannen en voeding supplementen, het onderwerp van hennepolie voor gewichtsverlies has actually grabbed its own toewijzing van aandacht. Hoewel hennep olie niet is bleek worden een succesvolle gewichtsverlies apparaat, hennep eiwit kan spelen een rol in helpen dieters naar val wat extra kilo, staten PeaceHealth.

Een eiwitrijk dieet is eigenlijk een ondersteuning van veel gewichtsverlies en gewichtsbeheersing plannen. Want veganisten en vegetariërs kan met uitdagingen in vergader - hun dag-tot-dag gezonde eiwit doelstellingen, een hennep eiwit supplement kan aanbod een boost.

Als u gevoel voor melk, eieren evenals soja, dan might verlangen naar een manier om verhogen uw eiwit inname om motiveren gewichtsverlies. opnemen hennep eiwit aan uw dieet can aid bieden uw lichaamssysteem met de dagelijks eiwit het behoeften.

[thewritersguidetothegalaxy]

Vorige week zaterdag sloten we het vijfde (!!!) schooljaar van The Writer's Guide (to the Galaxy) af met een nieuwe editie van Live Onstage in BIRD. Tessa Biemans, Sarah van Vuuren, Siny Oosterhoff, Luuk Schokker, Suzan de Vos, Corianne Oosterbaan, Ralf de Jong, Jasmijn Lobik en Norbert de Jong, bedankt voor jullie optredens!

Wij gaan met een cocktail en veel (heel veel) boeken op het strand liggen, 8 september zijn we terug met de Schrijfmarathon 010 (en je kunt je al opgeven voor onze cursussen en schrijfgroepen, check daarvoor www.thewritersguide.nl/classes), tot dan!

📸: Important People Fotografie - Salih Kilic

[haarlemupdates]

New Post has been published on Haarlem updates

Nieuw bericht op https://www.haarlemupdates.nl/2018/03/29/literaire-avond-toneelschuur-met-tom-lanoye/

Literaire avond Toneelschuur met Tom Lanoye

Boekhandel Athenaeum Haarlem en de Toneelschuur organiseren een literaire avond, onder de noemer BOEK&SCHUUR over het magistrale boek Menuet door Louis Paul Boon. Op woensdag 11 april gaat Jet Steinz in gesprek met schrijver Tom Lanoye, Tom Blokdijk (bewerking) en regisseuse Liliane Brakema,...

[rcvandenboogaard]

Moskou 1926, volgens Joseph Roth

‘Te Amerikaans’. Dat is een van de meer curieuze oordelen die de schrijver Joseph Roth (1894-1939) velt over de Sovjet-Unie, wanneer hij in 1926 het land bezoekt als verslaggever van de Frankfurter Zeitung. De vergelijking met de nieuwe wereld aan de andere kant van de Atlantische oceaan is geenszins als compliment bedoelt. Roth lijkt zich in zijn reportages - thans gebundeld in Nederlandse vertaling - te storen aan de praktische, no-nonsense instelling van de Russen die hij tegenkomt en die - dat is heel merkwaardig - door hem bij nooit bij naam worden genoemd. Maar het verwijt kan net zo goed slaan op de snelheid waarmee autobussen van het openbaar vervoer door de slecht geplaveide straten van Moskou rijden. ‘Amerikaansheid’ lijkt niet zo concreet bedoeld - tenslotte kun je iedere grote stad ter wereld wel als een imitatie van Amerika wegzetten. De implicatie is duidelijk: Roth gelooft niet in de ‘nieuwe mens’ die volgens de Sovjet-propaganda in Rusland zou zijn opgestaan. De Europese schrijver, telg van het Oostenrijk-Hongarije van voor de Eerste Wereldoorlog, gelooft in de nieuwe mens in Rusland even weinig als in de nieuwe wereld van de VS.

Roth bezoekt Moskou in 1926, een beetje vergeten periode uit de geschiedenis van de Sovjet-Unie. Het zijn de jaren van de NEP, de Nieuwe Economische Politiek. Nadat de jaren van de revolutie, en in aansluiting daarop de burgeroorlog, het voormalige imperium in chaos en economische afgrond terecht hadden doen komen, leek het de nieuwe machthebbers een goed idee in sommige opzichten even pas op de plaats te maken met de opbouw van de socialistische samenleving. Particulier ondernemerschap en handel mochten opeens weer, op kleine schaal. Woorden als ‘winst’ en ‘markt’ doken weer op in het spraakgebruik. In 1928 was het afgelopen met de NEP. Toen consolideerde Josef Stalin zijn macht en begon de Sovjet-structuur zoals die tot ongeveer 1985 heeft bestaan, met een centraal geleide-, staatsmonopolistische economie - tot 1953 in combinatie met terreur en dwangarbeid op grote schaal. 

De NEP werd grondig begraven in de collectieve herinnering van overheidswege. Ik herinner me nog hoe ik, onder Gorbatsjov, in 1986 bij lezing van een hoofdartikel in het partijblad Pravda een woord tegenkwam dat ik niet kende: pribyl. Ik zich het op in het woordenboek. Pribyl betekent winst - een begrip dat tot dan toe kennelijk nooit was opgedoken in de beleidsstukken en toespraken die ik voor mijn werk las. 

Joseph Roth weet niet - of hij kan het niet weten - dat de Sovjet-Unie die hij in 1926 in ogenschouw neemt niet de socialistische samenleving is die de stichters van de Sovjet-Unie voor ogen staat; dat de NEP niet meer is dan een tijdelijk bedoelde tussenfase. Politiek en ideologie lijken hem trouwens überhaupt maar heel weinig te interesseren - een tweede opmerkelijke lacune in deze reportages, naast dus het ontbreken van verwijzingen naar de personen die hij tegenkomt. De reportages voor de Frankfurter Zeitung zijn meer een soort vrij abstracte zedenschetsen. Roth was een groot schrijver, dat is in veel van de stukken uit de Sovjet-Unie  duidelijk te merken - in de sfeerbeschrijving van een grensovergang bijvoorbeeld. Er staat ook veel door de tijd achterhaald geneuzel tegenover in deze bundel - over de leninistische nationaliteiten-politiek bijvoorbeeld, waarvan Roth trouwens terecht vermoedt dat die niet zozeer gericht is op de bloei van de nationaliteiten als op de verbreiding van de socialistische doelstellingen in de nationale taal.

Over Roths verblijf in Moskou bestaat, afgezien dus van diens eigen artikelen en brieven, nog een tweede bron, het Moskauer Tagebuch van Walter Benjamin, dat pas in 1980 postuum is uitgegeven.  Het verschil tussen twee Duitstalige schrijvers en hun ervaringen in de USSR had niet groter kunnen zijn. Benjamin is in Moskou op uitnodiging van een organisatie van communistische intellectuelen - dezelfden die het onder het stalinisme zwaar te verduren zullen krijgen en wier revolutionair élan ook in 1926 al voor een groot deel lijkt uitgedoofd. Benjamin had zich eigenlijk voorgenomen dat de kennismaking met de Sovjet-Unie hem ertoe brengen zou, zich nu eindelijk eenduidig te engageren met de communistische zaak en in Duitsland lid van de KPD te worden. Maar het komt er niet van: de kennismaking met de Sovjet-realiteit is een moeilijk verteerbare deceptie. Twee maanden waart Benjamin rond in de verarmde, smerige grote stad Moskou. Zijn slechte humeur wordt nog versterkt door zijn seksuele verlangen naar de Letse theatermaakster Asja Lacis, die hij in 1924 op Capri heeft leren kennen. Nu woont ze in Moskou en Benjamin wil echt ontzettend graag weer met haar naar bed. Maar dat komt er maar één keer van, snel op de hotelkamer. Want Asja is steeds maar ziek en bovendien wijkt haar echtgenoot - de Oostenrijkse theaterman Bernard Reich - zelden van haar zijde. Benjamin wordt gek van verlangen.

En van de ontmoeting met Roth - de avond voordat deze tot zijn opluchting de thuisreis weer denkt te aanvaarden - wordt Benjamin ook niet echt vrolijk. Roth heeft sterstatus bij zijn bezoek. Hij is in de Sovjet-Unie op uitnodiging van VOKS, een ambtelijke instantie die tot taak heeft belangrijke ‘burgerlijke’ intellectuelen uit het buitenland enthousiast te maken voor de Sovjet-Unie, en van hen te maken wat fellow-travellers genoemd wordt. In tegenstelling tot Benjamin, die als bijna-communist in een armoedig hotel is ondergebracht waarover hij zich in het dagboek bitter beklaagt, bewoont de burgerlijke journalist Roth een comfortabele suite in een van de beste hotels van de stad. Tijdens de nachtelijke ontmoeting zegt Roth tegen Benjamin dat hij als vrijwel overtuigd ‘bolsjewiek’ naar de USSR is gekomen, maar weggaat als ‘royalist’, dat wil zeggen als iemand die meent dat het pre-revolutionaire Rusland beter af was. Uit Benjamins aantekeningen blijkt eigenlijk niet dat Roth zich hier aan een retorische overdrijving schuldig maakt.

Roth’s eigen stukken, omzichtig als ze zijn, geven veel minder aanwijzingen over zijn stellingname. Duidelijk is dat de gevierde auteur, die in tegenstelling tot Benjamin heel het reusachtige land wordt rond gesleept, het er niet bijster naar zijn zin heeft: Odessa en Charkov bijvoorbeeld zijn vreselijke oorden, slechts Bakoe, aan de Kaspische zee, kan er nog een beetje mee door. Het is misschien aantrekkelijk om in Roth’s slechte humeur over de ‘on-europese’ Sovjet-Unie een visionaire kritiek te zien: al voor de stalinistische terreur was het grondig mis in Sovjet-Rusland. Daartegen spreekt dat het vooral de eigenaardigheden van de NEP-periode zijn, die zijn gram opwekken. Het gesjacher op straat, de manier waarop sommige Russen uit de oude bourgeoisie erin geslaagd zijn zich op te werpen tot een soort van ‘nieuwe rijken’ - het is voor Roth op zoek naar de nieuwe mens allemaal aanleiding tot bittere deceptie, lijkt het. Slechts dat in de Sovjet-Unie antisemitisme bij wet verboden is, vermag zijn onverdeelde goedkeuring weg te dragen. De kritische toon in de stukken blijft bij dit alles min of meer omfloerst - het lijkt erop dat de gevierde auteur zijn gastheren niet al te zeer heeft willen ontrieven.

Op één gebied heeft Roth zeer uitgesproken meningen: seksualiteit en de positie van de vrouw in de Sovjet-maatschappij. De Sovjet-Unie gold in deze jaren twintig als een land met een vrije seksuele moraal, waar vrouwen niet preuts waren, de geslachtsdaad vergeleken werd met ‘het drinken van een glas water’ en echtscheiding eerder regel dan uitzondering. Roth blijkt van dit alles een krachtig tegenstander: hij betreurt het verdwijnen van elegantie bij vrouwen, en de directe benadering in sexualibus in het algemeen. Vanwaar deze duidelijke stellingname bij een auteur die in een brief laat weten, in twee maanden onvoldoende stof te hebben opgedaan voor een boek over de Sovjet-Unie en zich verder vrij voorzichtig uitlaat in zijn literaire reportages? Het is bekend dat de organisatie VOKS, bij de pogingen om bij de buitenlandse gast goodwill te kweken voor het socialisme, absoluut niet te beroerd was om deze te laten kennismaken met de moderne seksuele moraal in het vaderland van het socialisme. Dus wellicht had Joseph Roth hier meer authentieke kennis opgedaan, dan ten aanzien van - bijvoorbeeld - de economische politiek. 

Zowel Roth als Benjamin deden in de Sovjet-Unie van de jaren twintig weinig inspiratie op: de nieuwe mens bleek in de straten van Moskou een weerbarstig object voor bewondering. Maar dat zou, voor sommige intellectuelen, veranderen in de jaren dertig, toen Stalin met harde hand regeerde en menigeen zich maar al te snel liet verleiden, in de Sovjet-Unie de toekomst van de mensheid te zien. Soviet communism - A new civilisation? heette het beruchte boek van Sidney en Betrice Webb uit 1932, resultaat van een eveneens door VOKS ‘gecoördineerd’ reisje. In de tweede druk verdween ook nog eens het vraagteken uit de boektitel. Een totalitaire werkelijkheid, en dictatoriaal bestuur zijn kennelijk beter voor de pr in het buitenland, dan een halfslachtige, maar minder bloeddorstige formule als de NEP.

Joseph Roth: Spoken in Moskou. Reportages en brieven uit Rusland. Vertaling Els Snick. Voorwoord Tom Lanoye. Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2018.

Walter Benjamin: Dagboek uit Moskou. Vertaling Hans Hom. De Arbeiderspers, Privé-domein nr. 97, POD. 

Afbeelding boven: Joseph Rot in 1926. Afbeeldingen onder: Moskou in de jaren twintig - straatkinderen (waarvan er duizenden door Moskou zwierven), straathandel en de buiten zijn oevers getreden rivier de Moskva ter hoogte van de kathedraal. 

[devosopmaandag]

Het wrede, het absurde, het gewone en de Chinese voedingsleer

In de Chinese cultuur is de relatie tussen voeding en gezondheid nogal raadselachtig. Niet vitaminen, proteïnen, mineralen enz. moeten zorgen voor een gezond evenwicht, maar de 'aard' van de voeding. De eigenares van de Chinese toko weet dat Gerard ernstig ziek is geweest en steeds informeert ze hoe het met hem gaat. Haar laatste advies aan mij is dat ik tamarinde met honing in mijn hand moet opwarmen en op mijn gezicht moet smeren, dat broccoli en zeewier heel goed is voor hem en ook een handvol pompoenpitten, maar (hoorde ik dat echt goed?) niet meer dan een stuk of acht.

Hout, vuur, metaal, aarde en water vormen de vijf basiselementen van de Chinese voedingsleer, zocht ik later op. Zij staan voor wind, hitte, vocht, droogte en koude en corresponderen met smaken, kleuren, gemoedstoestanden, organen en specifieke voedingsmiddelen. Belangrijk is voor evenwicht te zorgen en indien nodig tegenwicht te bieden.

Laat op een avond keek ik naar de film 'Whiplash' van Damien Chazelle uit 2014. Het is het typische Amerikaanse verhaal van hard werken dat beloond zal worden. Een jonge drummer wordt op het conservatorium geterroriseerd door zijn docent, alles 'for the greater good'. Ik werd zo meegesleept door de even weerzinwekkende als fascinerende wreedheid, dat ik in bed maar niet kon slapen. Voortdurend zag ik weer scènes voor me. Ik bedacht dat nog wat lezen mij misschien goed zou doen. Alles wat de heftigheid van de film kon neutraliseren, zou meegenomen zijn.

Ik sloeg 'De vos' van Dubrafka Ugresic open waar ik gebleven was en kwam terecht in een hoofdstuk over  een vrouw die een voetnoot werd bij de grote schrijver. En zoals steeds bij haar vermengen feit en fictie zich met elkaar en verwarren de lezer. Nabokov reist met zijn vrouw door Amerika. Bibliothecaresse Dorothee Leuthold is hun chauffeur. Als bij de Grand Canyon wordt uitgestapt, ontdekt Nabokov een nieuwe vlinder, die hij Neonympha dorothea noemde. Als Dorothee moet plassen, hurkt ze en tilt haar rok op. Een vlinder zet zich op haar venusheuvel. Wat een geluk voor een vlinderverzamelaar die Nabokov is. Ik ruilde wreedheid in voor absurditeit. En nog kon ik niet slapen.

En dus verhuisde ik naar de bank in mijn werkkamer en pakte, tamelijk willekeurig, een heel dik boek, dat ik onlangs tweedehands kocht en nog ongelezen was gebleven: de brieven van Simone de Beauvoir aan haar Amerikaanse minnaar Nelson Algren. Ik las de eerste paar brieven die voor de Beauvoir, een filosofische en literaire grootheid in de hele westerse wereld, opmerkelijk huiselijk en persoonlijk waren. Het waren de brieven van een verliefde, verlangende vrouw, vol dagelijks leven. Ik voelde de slaap opkomen. Het was alsof ik mijn geest, die te droog en te kil was geworden, wat meer vochtigheid en warmte had gegeven.

[wintertuin]

Wintertuinsessie: de boerenerfenis

Op donderdag 26 oktober zijn muzikant Broeder Dieleman en schrijvers Marieke Lucas Rijneveld en Leo Pleysier te gast tijdens de vierde Wintertuinsessie. Deze literaire talkshow staat geheel in het teken van ‘de boerenerfenis’, en wordt geleid door schrijver Willem Claassen. Hij gaat met de gasten in gesprek over de rol van de boerenachtergrond in hun teksten en muziek: de drie gasten putten namelijk ieder op geheel eigen wijze uit hun plattelandsjeugd voor hun verhalen. Willem, zelf boerenzoon, vraagt zich af wat de artistieke aantrekkingskracht is van een jeugd tussen de weilanden. In aanloop naar zijn sessie schreef hij onderstaand verhaal.

Maar wij gaan oe

Carnaval 2017. De prinsenreceptie in Beuningen is lang een tamme bedoening, tot rond een uur of elf mijn zwijgzame, altijd rustige broer en zijn vrienden het podium beklimmen. Ze treden op als de Achterhoekse boerenrockformatie Normaal. Het stro dat ze aan het begin van de avond in een olieton naar binnen hebben gesmokkeld gooien ze tijdens ‘Oerend hard’ de zaal in. Bier vliegt door de lucht. In de zaal gaat het eindelijk los. Het publiek danst en springt. Mijn oude buurjongen gaat voorop in dit feestgedruis. Ik sta stil tussen de feestende menigte in mijn carnavalskostuum, een verkleurd joggingpak uit de jaren negentig, en ik heb kippenvel. 

Ooit was Nederland een agrarische samenleving, maar de boer is in de afgelopen twee eeuwen in een behoorlijk tempo een minderheid geworden. Na de Tweede Wereldoorlog is het echt hard gegaan, met de Europese landbouwhervorming, de schaalvergroting, de ruilverkaveling, het verdwijnen van de boerenknecht, van het gemengd bedrijf, van de middelgrote boerenbedrijven, en zelfs van de minister van landbouw.

Midden in die storm van veranderingen wordt in 1973 Normaal opgericht.   Ik bun moar een eenvoudige boerenlul / en doar schoam ik mien niet veur, zingt frontman Bennie Jolink en daarmee geeft hij de in de verdrukking gekomen boeren een stem. De landelijke radio draait ineens dialectmuziek en in feesttenten in heel Nederland ontstaan nieuwe concertrituelen, met T-shirts die kapot worden gescheurd en het gooien van stro en bier. Høken en deurdonderen. Het is een eigen versie van rock & roll, van de kont tegen de krib, van fuck you wereld, en het heeft alles te maken met identiteit.  

Een neef, zoon van een varkensboer, vertelde eens op een verjaardag van een tante – ik was toen een jaar of tien – dat er een vechtpartij op zijn middelbare school was geweest tussen boeren en ‘stadsen’. De stadsen waren in de meerderheid en wonnen. Hoe hij over de stadsen sprak, is me altijd bijgebleven. Zoveel weerzin. Ze waren alles wat hij niet was. In mijn woorden: onoprecht, glad, ijdel, macho, schreeuwerig, achterbaks. Later begreep ik dat de boeren en de stadsen in dit geval maar enkele kilometers uit elkaar woonden en dat de stadsen in vele categorieën vallen onder te verdelen, als je er goed naar kijkt.

Maar het verschil tussen stad en platteland was en is er. De boeren hebben een eigen cultuur, een eigen leefstijl, met de daarbij horende trots, argwaan en onzekerheid. Dan is het fijn om muziek te hebben die je keihard in de tractor kunt draaien, zeker als je met een volle hooiwagen dwars door de stad moet. 

Ik ben nooit de ideale boerenzoon geweest. Ik hield van de dieren om me heen, zij waren een vanzelfsprekendheid, maar de ambities om daar iets meer mee te doen ontbraken. Met Normaal had ik weinig en met tractors evenmin. Toch liep ik in mijn puberjaren wel op school rond met een shirt van Rowwen Hèze. Ik zat op de havo. De alto’s waren op één hand te tellen. Ik koos voor iets wat tussen alto en mainstream in zat. Jack Poels zong ook in het dialect, maar zijn band was iets minder ruig en naar mijn idee iets minder plat dan Normaal. Rowwen Hèze durfde snelle hoempamuziek af te wisselen met rustige, kwetsbare liedjes zoals het prachtige De Peel in brand. Ik bezocht samen met mijn broer concerten, waarbij ik vooraf een paar centimeters in de hals van een oud shirt knipte zodat hij makkelijker kapot te trekken was. Ik gooide heel af en toe met bier, want zoveel geld had ik niet. Thuis plakte ik mijn schoolagenda vol met plaatjes van de Limburgse band en schreef fragmenten van songteksten over. Dan is ’t mar dom / wat ik duj / heb ik andere manieren. 

Ik was geen volle boer, meer een halfvolle, maar deze muziek hoorde bij mij. Een buitenbeentje tussen de buitenbeentjes. Ik merkte dat ik ertussenin stond, tussen boer en burger, maar mijn connectie met de boeren was nog groot. Daartussen voelde ik me veilig, daar voelde ik me thuis. 

We gingen een midweek met het gezin op vakantie naar Overijssel. Langer kan niet, verder weg ook niet. Elke dag werd naar de boerderij gebeld. Een oud-stagiair molk de koeien. We zaten in een huisje ergens tussen de weilanden, eigenlijk was het net als thuis – alleen dan zonder bedrijf. Op de kast in de woonkamer had mijn moeder haar piepkleine draagbare radio neergezet. Ik wilde altijd muziek aan hebben en speelde daarom voor dj. De enige cd die er tussen zat waar ik ook iets mee kon, was die van Rowwen Heze en die ging dan ook op de repeat. Woa ge ook loept en wat ge aug denkt / Neejmand dea zeit ow wat good is of slech / Neejmand dea wet wie verlust of weej wint / Ge komp op ut end beej owzelf tereg. Een midweek lang zongen, neurieden en floten we samen mee met Rowwen Hèze. We waren een familie uit een reclame. Het was eenmalig. Nooit meer gingen we met z’n allen op vakantie en ik verloor op een gegeven moment mijn interesse in Rowwen Hèze. Er waren interessantere bands, zonder hoempa, van over zee.

Terwijl mijn broer op het podium door de microfoon schreeuwt, heb ik kippenvel omdat ik me bewust ben van wat er in de landbouwsector aan de hand is en wat er nog aan zit te komen. Dat Bennie Jolink twee jaar geleden wegens gezondheidsredenen stopte met Normaal en vorig jaar besloot helemaal niet meer op te treden - ook niet met hobbyband De Pensionado's - heeft iets symbolisch. Het zijn zware tijden voor het platteland. 2017 is het jaar van het fosfaatreductieplan. Mijn vader en broer zullen het, blijkt later, met twintig melkkoeien minder moeten doen. Honderden boeren stoppen. Tienduizenden koeien verdwijnen, naar het buitenland of naar de slacht. Wat ik op dat moment nog niet kan vermoeden, zijn de schandalen die zouden volgen: de gruwelbeelden van het slachthuis in Tielt, de gigantische stalbrand in Erichem en de door fipronil besmette eieren.  

Het zijn niet bepaald de eerste problemen in de sector. Milieuwetgeving, epidemieën, ruimingen, al jaren zitten de boeren ermee in hun maag. Aan de ene kant worden ze gedwongen alsmaar groter te worden met hun bedrijf om te overleven, om met alle regels enigszins uit de kosten te komen. Aan de andere kant zorgt juist die schaalvergroting voor negatieve beeldvorming en groeit de weerstand tegen de bio-industrie. Het zorgt ervoor dat boeren zich snel voelen aangevallen. Dat ervaar ik ook bij mijn eigen ouders als ik kritische vragen stel. Zoals ieder mens, in welke sector hij of zij ook werkt, zoeken ze naar erkenning en waardering.

Als ik naar mijn tijdlijn op Facebook kijk, merk ik dat ik tussen twee bubbels in zit. Er woeden cultuuroorlogen op het internet en het gaat er hard aan toe. Ik lees een post over iemand die besluit vegetariër te worden en die iedereen oproept dat ook te doen. Er staat een link bij naar een artikel van Rutger Bregman op De Correspondent en een citaat uit dat artikel van Yuval Noah Harari: ‘De moderne veeteelt is de grootste misdaad in de menselijke geschiedenis’. Scroll ik naar beneden dan kom ik foto’s van tractors tegen, die het land bewerken in de avondzon. Nog verder naar beneden wordt een column gedeeld waarin staat dat de milieufanatici van tien jaar geleden, die destijds in nertsenfokkerijen dieren lieten ontsnappen, zich naar boven hebben gewerkt en nu op de belangrijkste politieke posten zitten. In de reacties stapelen de complottheorieën zich op.

In deze wirwar van berichten, van gevloek en gejammer, probeer ik mijn eigen mening te vormen, mijn eigen verhaal te maken. Te verantwoorden wat ik eet, hoe ik leef, maar het is lastig, tussen deze twee bubbels, met mijn familie aan de ene kant en mijn vrienden aan de andere kant. Het is ergens ook een geografische tweedeling. Wie op het platteland woont denkt vaak milder over de bio-industrie, zoals stedelingen vaak milder denken over immigratie. Hoe kleiner de afstand, hoe groter de empathie. Progressieve Amsterdammers, veel schrijvers ook, stemmen op of zijn zelfs lid van de Partij van de Dieren. Behouden provincialen, velen met een boerenachtergrond, steunen het CDA (en soms de PVV).

In de toekomst neemt mijn broer het bedrijf over en dat betekent dat mijn ouders moeten verhuizen. Ze weten wat ze in elk geval niet willen: naar het dorp (om over de stad maar helemaal te zwijgen). Vrijheid is een van de belangrijkste aspecten van het boerenleven. Ruimte om je heen, dicht bij je bedrijf, bij de dieren, zodat je er meerdere keren op een dag naartoe kunt fietsen. Zo zijn ze. Als ze op vakantie gaan, nu veel vaker dan in mijn jeugdjaren, bezoeken ze andere boerenbedrijven. Welke accountant, bouwvakker, webspecialist, huisarts zou dat doen? Het boerenleven zit ze in het bloed, ze kunnen niet anders. En nu klinkt steeds luider dat ze fout bezig zijn en altijd fout bezig zijn geweest. Dierenhitlers, dat woord kwam deze zomer voorbij. Dank je wel, Youp van ’t Hek.

Een pluk stro ligt op mijn schouder, ik ben nat van het bier. Ik kijk om me heen, naar mijn vader, moeder, mijn zussen en mijn broer op het podium. We zingen allemaal mee met Normaal.

Maar wij gaan oe / oehoe oehoe / oehoe oehoe oehoerend hard.

We zingen om te overleven, maar ook om dit bestaan te rechtvaardigen. Wij zijn boeren en dat zullen we blijven. En al wat ik hoop is minder harde taal, minder social media, minder platte beeldvorming, meer ontmoetingen, meer dialoog, meer nuance, meer empathie en meer, veel meer muziek.

En meer literatuur natuurlijk. In mijn Wintertuinsessie op 26 oktober onderzoek ik wat de artistieke aantrekkingskracht is van een jeugd tussen de weilanden. Dat doe ik samen met muzikant broeder Dieleman en schrijvers Marieke Lucas Rijneveld en Leo Pleysier. Ik kijk er naar uit. Wees welkom.

Wintertuinsessie: De boerenerfenis Datum: donderdag 26 oktober Locatie: Thiemeloods, Nijmegen Deur open: 19.30 uur, aanvang: 20.00 uur Entree: 7,50 euro (5 euro voor studenten). Tickets via www.denieuweoost.nl/event/wintertuinsessie/

[twafordizzy]

Jan Wolkers schilt een appel

Jan Wolkers schilt een appel

Ik bemoei me niet met de literaire clubjes, in de stad en op de Kring. Ik ben geen lid van de Kring, ik kom er nooit. Ik zou gek worden als ik daar elke avond zou zitten. Overdag ben ik hier aan het lassen en aan het kranen doorzagen. Schrijven doe ik ‘s avonds. Ik zou niet de hele dag kunnen schrijven. Dat verhaal dat ik ga maken over die mobilisatie en die grote paling is langzaam aan het…