firetanks

[firetanks]

چگونه مخازن سوخت و مواد شیمیایی را به‌درستی در برابر حریق ایمن کنیم؟

مخازن ذخیره‌سازی سوخت و مواد شیمیایی، یکی از حساس‌ترین نقاط در هر سایت صنعتی، پالایشگاه، انبار مواد نفتی یا مرکز لجستیک شیمیایی هستند. این مخازن در معرض خطراتی چون نشت، انفجار و آتش‌سوزی قرار دارند و کوچک‌ترین غفلت می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد. ایمنی این سازه‌ها تنها به جنس و محل نصب آن‌ها محدود نمی‌شود، بلکه سیستم‌های اطفا حریق و استانداردهای طراحی، مهم‌ترین نقش را در جلوگیری از وقوع یا گسترش آتش‌سوزی ایفا می‌کنند.

اولین گام در ایمن‌سازی مخازن، شناخت دقیق ویژگی‌های ماده‌ی ذخیره‌شده است. سوخت‌هایی نظیر بنزین و گازوئیل دارای نقطه اشتعال پایین هستند و در دمای معمولی نیز بخارهای قابل اشتعال تولید می‌کنند. مواد شیمیایی مانند متانول، استون یا اتیلن نیز خاصیت انفجاری دارند و در مواجهه با اکسیژن و یک منبع جرقه، به سرعت واکنش نشان می‌دهند. به همین دلیل، محیط اطراف این مخازن باید از نظر تهویه، دمای محیط، فاصله از منابع حرارتی و وجود سنسورهای هشداردهنده کاملاً تحت کنترل باشد.

استاندارد NFPA (National Fire Protection Association) یکی از مهم‌ترین منابع در طراحی سیستم‌های اطفا حریق برای مخازن است. به طور خاص، استاندارد NFPA 11 برای سیستم‌های فوم (کف شیمیایی) در اطفا حریق مایعات قابل اشتعال، و NFPA 30 برای انبار و نگ��داری مواد قابل اشتعال و انفجار کاربرد دارد. این استانداردها مشخص می‌کنند که چه نوع فوم، با چه دبی و فشار، در چه مدت‌زمانی باید بر سطح مایع پاشیده شود تا بتواند بخارات آن را مهار کرده و از گسترش شعله جلوگیری کند.

بر اساس این دستورالعمل‌ها، بهترین گزینه برای خاموش‌سازی آتش‌سوزی در مخازن سوخت، استفاده از سیستم اطفا با فوم کم‌انبساط یا متوسط‌انبساط است. این فوم‌ها، سطح مایع را با لایه‌ای متراکم می‌پوشانند و از ورود اکسیژن به بخارات آن جلوگیری می‌کنند. نصب سیستم‌های مانیتور فوم (فوم مانیتورینگ) در اطراف مخازن باعث می‌شود که در صورت فعال شدن سیستم، فوم به‌طور یکنواخت روی سطح مایع پاشیده شود و خطر انفجار کاهش یابد.

در کنار سیستم‌های فوم، وجود سیستم خنک‌سازی با آب (Cooling Spray) نیز بسیار حیاتی است. در بسیاری از موارد، مخزن آتش‌گرفته به مخازن مجاور حرارت وارد می‌کند و اگر دیواره‌های آن‌ها به دمای بحرانی برسند، بدون اینکه ماده داخل آن شعله‌ور شود، انفجار رخ می‌دهد. بنابراین آب‌پاشی مستمر و کنترل‌شده روی بدنه مخازن مجاور، می‌تواند از این خطر پیشگیری کند.

حفاظت الکتریکی، سیستم‌های اعلام و هشدار سریع، جداسازی ناحیه‌های خطرناک و آموزش پرسنل از دیگر بخش‌های مهم ایمن‌سازی این تأسیسات هستند. حتی طراحی زمین اطراف مخازن، باید به گونه‌ای باشد که در صورت نشت، مواد به سمت مخزن دیگر یا ساختمان‌ها حرکت نکنند. برای این منظور معمولاً از دیوارهای حفاظتی یا حوضچه‌های نگهدارنده در اطراف مخازن استفاده می‌شود که مانع پخش مواد در محیط می‌شوند.

در کنار این موارد، بازدیدهای دوره‌ای از سیستم اطفا، بررسی فشار نازل‌ها، کالیبره بودن سنسورها، اطمینان از سلامت کف‌سازها و کنترل دستی و خودکار سیستم، همگی لازمه‌ی عملکرد صحیح در زمان بحران هستند. متأسفانه در برخی سایت‌ها، صرف نصب سیستم فوم یا آب‌پاش، به معنای کامل بودن ایمنی تلقی می‌شود؛ در حالی که اگر این سیستم‌ها به‌موقع کار نکنند یا تعمیر و نگهداری درستی نداشته باشند، عملاً هیچ نقشی در کنترل حریق نخواهند داشت.

مسئله مهم دیگر، توجه به سناریوهای مختلف حریق است. در برخی موارد، شعله از بیرون به مخزن منتقل می‌شود و در برخی دیگر، اشتعال از طریق بخارات در فضای بالای مایع آغاز می‌گردد. حتی امکان انفجار از درون، در صورت گرم شدن بیش‌ازحد بخارات محبوس نیز وجود دارد. بنابراین طراحی سیستم ایمنی باید چندلایه و چندمنظوره باشد، به‌طوری که هم بتواند سطح مایع را پوشش دهد، هم بدنه مخزن را خنک کند و هم بخارات احتمالی در فضای اطراف را مهار کند.

در نهایت، باید تأکید کرد که ایمن‌سازی مخازن تنها یک اقدام فنی نیست، بلکه بخشی از مدیریت ریسک و حفاظت از سرمایه، جان انسان‌ها و محیط زیست است. طراحی صحیح، استفاده از استانداردهای جهانی، آموزش مداوم و فرهنگ‌سازی در بین کارکنان، همه در کنار هم می‌توانند محیطی امن‌تر و پاسخگوتر در برابر خطرات احتمالی ایجاد کنند. مخزنی که با سیستم‌های هوشمند و استاندارد محافظت شود، نه‌تنها کمتر دچار حادثه خواهد شد، بلکه در صورت بروز حریق نیز می‌توان آن را سریع‌تر، مؤثرتر و با خسارت کمتر مهار کرد.

منبع: ایمن فیدار اروین