ruhsoraume3

[ruhsoraume3]

Мусодираи маводи мухаддир дар ҳаҷми 45 кг дар шаҳри Турсунзода.mp4

[ruhsoraume3]

ТИРГОН – ҶАШНИ ФУРӮҒИ ХУРШЕД ВА ПИРӮЗӢ

Тибқи суннатҳои Тиргон айёми ҷашнгирии он мардум хонаҳоро об пошида, покиза мекарданд, либоси тозаи сафед мепӯшиданд, гандуми ҳосили навро орд карда, нону таомҳои гуногун мепухтанд, дастархони идонаи худро бо анвои нону меваҷот оро медоданд, дар бозорҳо беҳтарин навъҳои маҳсулоташонро ба намоиш мегузоштанд ва аз маҳсули заҳмати хеш меболиданду сарҷамъона ва хурду бузург хурсандӣ мекарданд.

         Эмомалӣ Раҳмон

Тиргон калимаи форсӣ-тоҷикӣ буда, аз ҷузҳои “тир” ва “гон” иборат аст. Тир — ба маънои номи моҳе аз моҳҳои го��шумории эронӣ буда, ба фасли тобистон рост меояд. Пасванди “гон” бо решаи “тир” тобиши маъноии мансубиятро ифода мекунад. Ба таъбири дигар, Тир – номи эзади борон дар мифологияи Эрони бостон буда, дар Авесто дар шакли Тиштарйа, дар паҳлавӣ – Тиштар ва дар форси навин бо номҳои Тиштар ва Тир зикр шудааст. Тиштар инчунин, номи ситораи рахшонтарини осмон буда, бо номи ситораи Сириуси юнонӣ ҳамреша аст.

Тиргон яке аз ҷашнҳои тоҷикӣ-эронӣ дар тиррӯз аз тирмоҳ баробар бо 13-уми Тир (дар ҳоли ҳозир аз 21 июн то 21 июл идома меёбад) дар гоҳшумории эронӣ баргузор мешавад. Ин ҷашн дар гиромидошти Тиштар (ситораи бороновар дар фарҳанги Эронӣ) аст. Чи тавре ки шоир Шамсии Фахрӣ навиштааст:

 Ба рўзи тиру маҳи тир азми шодӣ кун,

Ки аз сипеҳр туро фатҳу нусрат омад тир.

Агар ҷашни Сада марбут ба зимистон бошад, Наврўз – иди баҳорӣ ва Меҳргон дар тирамоҳ ҷашн гирифта шавад, пас Тиргон ҷашни тобистонаи мардумони эронитабор буд, ки мутобиқ ба 1-уми июли тақвими григорианӣ таҷлил мешуд. Агар аз сўйи дигар назар андозем, ҷашни Сада ба оташ, Наврўз ба замин (хок), Тиргон ба об ва Меҳргон ба рушноии осмон (ҳаво) иртибот доранд. Зеро мазҳару пайдоиш ва ҷавҳари ин ҷашнҳо ба чор унсури муқаддаси нахустмабдаъ мепайванданд.

Тиргон ҳамчун ҷашни фасли тобистон, дар маҷмуъ, ҷашни сулҳу ваҳдат, ҷашни моҳу рӯз, ҷашни борону об бар зидди хушксолӣ, ҷашни оини обпошон, ҷашни ситораи Тиштар (ситораи обу борон), ҷашни пӯхтани меваю гандум, ҷашни ситораи нависандагон  буда, аз ҳикмати азалию намиранда ва нурофари миллати ориёитабори тоҷик шаҳодат медиҳад.

Дар таърих санади Тиргон «рӯзи камон кашидани Ораш камонгар» эътироф шудааст. Вазифа ва ё хешкории Тиштар об гирифтан аз дарёи Фарохкарт ва онро дар шакли борон резонидан ба заминҳои аҳуроӣ мебошад.

Дар яшти ҳаштуми Авесто («Тир-яшт») Тиштар ситораи сапеду дурахшон ва тавоно мебошад, ки сиришти об дораду нажодаш аз Апам Напат (эзади обҳо) аст. Тиштар ба колбадҳои марди ҷавони неруманд, аспи сафеди заррингўш ва гови зарриншох медарояд ва бо деви хушксолию беборонӣ Апаоша, ки мехост ҷаҳонро аз беобӣ табоҳ созад, мубориза мебарад. Дар набарди аввал Апаоша ғолиб меояд ва пеши дарёи Фарохкартро мебандад, абрҳои бороноварро пора-пора мекунад, аммо дар набарди дуюм Тиштар неру гирифта, деви хушксолиро шикаст медиҳад. Аз он пас абрҳо пурбор шуда, боронҳои фаровон ба кўҳу дашту даман меборанд ва табиат сарсабз гашта, ҳаёти осудаву хуррам оғоз мешавад.

Дар қиссаҳои эронӣ чунин оварда мешавад, ки дар ин рўз дар мавзеи Табаристон Манучеҳри пешдодӣ аз Афросиёб шикаст хўрд ва барои тақсим кардани қаламрав шарте пеш гузоштанд. Яке аз паҳлавонони эронӣ бо номи Ораши шевотир ба болои кўҳи Дамованд баромад ва бо тамоми неруи худ камонро кашида, худ пора-пора шуд, аммо тире бо тамоми суръат ба сўи дарёи Ҷайҳун партоб кард. Тир бо шасти баланд аз субҳ то нимрўзӣ парвоз карда, ниҳоят ба тани як дарахти бузургу ғафс дар соҳили Ҷайҳун фуруд омад. Аз ҳамон ҷойи нишасти тир марзҳои Эрону Турон муқаррар шуд. Абўрайҳони Берунӣ дар «Осор-ул-боқия» ин ривоятро зикр намуда, маълумоти зеринро илова карда навиштааст: «…номи ин рўз Тир аст, ки Уторид бошад ва он ситораи нависандагон аст. Ва дар ин рўз буд, ки Ҳушанг номи бародари худро бузург гардонид ва деҳқанатро ба ў дод. Ва деҳқанату китобат як чиз аст ва ин рўзро аз роҳи ҷалолияту эъзом ид гардониданд. Ва дар ин рўз Ҳушанг мардуми дунёро амр кард, ки либоси котибӣ бипўшанд. Ва низ деҳқононро ба ин кор амр кард. Ва аз ин рўз мулуку деҳқонону мубадон ва ғайри эшон ин либосро пўшиданд. Ва то рўзгори Гўштосп аз роҳи ҷалолияти китобат ва афзалияти деҳқонон ин расм боқӣ бувад. Ва дар ин рўз эрониён ғусл мекунанд. Ва сабаби он ин аст, ки чун Кайхусрав аз ҷанг бо Афросиёб баргашт, дар ин рўз аз ноҳияи Сова убур намуд ва ба кўҳе, ки ба Сова мушарраф аст, боло рафт. Ва танҳо худи ў бидуни ҳеҷ як аз лашкариён ба чашмае ворид шуд ва фариштагонро дид ва ҳамоно мадҳуш шуд. Вале ин кор бо расидани Бежани писари Гавдарз мусодиф шуд ва қадре аз оби чашма ба рўи Кайхусрав рехт. Вайро ба санге такя дод ва гуфт: «Эй подшоҳ, маяндеш». Ва қарияи Лаинро он ҷо сохта, номи онро «Маяндеш» гузориданд ва кам-кам таҳриф ёфту «Андеш» шуд. Ва расми ғусл кардану шустушўй ба ин об ва дигар обҳои чашмаҳо боқӣ ва пойдор монд ва ба роҳи табаррук. Ва аҳли Омул ба дарёи Хазар мераванд ва тамоми рўз оббозӣ мекунанд». Албатта ин як матни бофтаи омиёна аст ва Абурайҳони Берунӣ ҳам ин қарияро бо номҳои қаҳрамонони ҳамосаҳои эронӣ рабт намуда, ривоятро такмил додааст. Дар гузашта дар рўзи Тиргон дар байни ақвоми эронӣ маросими дигаре бо номи «Обрезгон» баргузор мешудааст.

Дар замони шоҳигарии Пирўзи Сосонӣ, ниёи Хусрави Анўшервон дар Эрон ҳафт сол хушксолӣ рўй дода, борон намеборид. Мардумону ҷонварон ва гиёҳон аз ин хушксолӣ маҳв мешуданд. Ин вазъро дида шоҳ Пирўз фармон дод, ки дар оташкада барои даъвати борон ба ибодат пардозанд. Ниҳоят баъди ҳафт сол дар рўзи Тир борон борид. Ба хотири ин борони таърихӣ Пирўзшоҳ амр намуд, ки ин рўзро Обрезгон ном гузоранд ва онро ҳар сол ҷашн бигиранд.

Муаллифи «Зайнулахбор» Абўсаид Абулҳай бинни Маҳмуди Гардезӣ дар асари таърихнигории хеш оид ба расми зарфшиканӣ ва обтанӣ дар ин ҷашн байни эрониёни қадим ёдовар шуда, ривояти дигареро ҷиҳати пайдоиш зикр намудааст: «… ва андар Тиргон порсиён ғусл кунанд ва сафолинҳо ва оташдонҳо бишкананд. Ва чунин гўянд, ки мардумон андар ин рўз аз ҳисори Афросиёб бирастанд ва ҳар касе ба сари кори хеш шуданд. Ва ҳам андар ин айём гандум ё мева бипазанд ва бихўранд ва гўянд: андар он вақт ҳама гандум пухтанд ва хўрданд, ки орд натавонистанд кард. Зеро ҳама дар ҳисор буданд». Ин ривоятро Абўрайҳони Берунӣ дар «Осор-ул-боқия» таъйид карда, меафзояд: «… ва чун дар вақти муҳосира кор ба Манучеҳр ва эрониён сахту душвор шуда буд, ба қисме, ки дигар ба орд кардани гандум ва пухтани нон намерсиданд, гандум ва мева кол (хом) мепухтанд. Бад-ин ҷиҳат шикастани зарфҳо ва пухтани меваи кол ва гандум дар ин рўз расм шуд».

Дар ин ҷашн эрониёни қадим даруну беруни хонаро об пошида, мерўфтанд, либоси тоза мепўшиданд. Сипас, аз риштаи абрешимии ҳафтранг ресмоне ба шакли дастпона мебофтанд ва «Тиру бод» меномиданд. Баъди даҳ рўз дар рўзи Бод онро кушода ба бод медоданд.

Ҳоло ҳам дар баъзе минтақаҳои эронинишин ин оин бо каме тағйирот маъмул мебошад. Ин риштаи ҳафтранг тақлид ба рангинкамонест, ки ба Тир низ нисбат медиҳанд. Дар Мозандарон ҳоло ҳам расми «Сенздаҳшаби тирмоҳ» мушоҳида мешавад, ки идомаи ҷашни Тиргон аст. Мардум шоми сенздаҳуми тирмоҳ пас аз шустушўи хонаву дар ва обтанӣ суфраи идона мекушоянд. Дар он меваю шириниҳо ва хўришҳои гуногун мегузоранд. Пас аз тановули хўрданиҳо ��ҳли хонавода бо девони Хоҷа Ҳофиз фол мекушоянд. Бачаҳо гурўҳ шуда дар кўчаҳо суруду таронахонӣ мекунанд ва ба дари хонаҳо рафта, ин ҷашнро табрик мекунанд. Аз хонаҳо ба онҳо меваю шириниҳо медиҳанд Дар байни тоҷикон дар иртибот бо об, боронталабию қатъи боду борон ва жола бовару эътиқод ва расму ойинҳои қадимӣ кам нестанд.

Маросимҳои ашаглон, сусхотун, чиллахотун дар манотиқи мухталифи Тоҷикистон то ба солҳои наздик барои даъвати борон иҷро мешуданд. Дар тасаввуроти баъзе манотиқи Тоҷикистон то ба имрўз боварҳо дар бораи эзади тундару чароғак ва борон бо номи Қамбар, дар баъзе ҷойҳои дигар бо номи Бобо Қилдир боқӣ мондаанд, ки бешак идомаи оммиёнаи асотири ниёгони мо дар бораи эзади борон Тир мебошанд.

Дар давраҳои қадим мардумони манотиқи гуногуни тоҷикнишин барои даъвати борон ба Қамбар муроҷиат карда, ҳар гуна маросиму амалҳои ҷодуиро барпо мекардаанд, ки имрўзҳо баъзеашон ба сурати бозиҳои бачагона боқӣ мондаанд.

Ҳамин тариқ, дар муқоиса бо ҷашнҳои Наврўзу Меҳргон дар бораи Тиргон дар сарчашмаҳо маълумоти камтар зикр шудаанд. Тақрибан пас аз асрҳои 14-15 роҷеъ ба баргузории Тиргон дар китобҳои таърихию адабӣ хабаре нест.

Расму оинҳое, ки дар байни мардум ривоҷ ёфтаанд, ба куллӣ аз байн намераванд ва маъмулан бо тақозои макону замон, идеология ва сиёсати давлатӣ таҳаввул меёбанд ва унсурҳояшон каму зиёд мегарданд.

Бояд ёдовар шуд, ки нишонаҳои ҷашни Тиргонро дар пайвастагии оинҳои фасли тобистон дар байни тоҷикон ва ориёитаборонии Осиёи Марказӣ, Эрон, Афғонистон ва дигар кишварҳое, ки дар домани фарҳанги мардуми  эронитабор парвариш ёфтаанд, метавон ҷуст. Аз ҷумла, тавре ки дар байни тоҷикон калонсолон ёд мекунанд, баромади ситораи Суҳайл (Тиштар) ба рӯзи чиллаи тобистон мувофиқ аст. Аз намоён шудани он мардум шодмонӣ мекунанд ва хушҳол мешаванд, ки зиндагиашон бобаракат мешавад. Яъне, баромади Суҳайл (Тиштар) ин ҳамон нишонаи ҷашни Тиргон аст, ки аз ёдҳо рафтааст. Нишонаҳое аз ин ҷашн дар байни мардуми мо бозмондааст. То солҳои наздик тоҷикон дарави ғалларо бо шодиву сурур анҷом медоданд. Дар минтақаҳои Хатлон, Раштонзамин, водии Ҳисор суруди «Ман доғ», дар маҳалҳои дигари Осиёи Миёна суруди «Майдаё»-ро сароида, рафти кори дарав, ғалларо кӯфтан, ҷамъ кардан ва ба анборҳо ҷо намудани ҳосилро бо шодиву сурур мегузарониданд. Ҳатто ҳангоми «шабдарав» ва ба хусус пас анҷоми кори пурзаҳмат базме барпо намуда, хастагии худро мебароварданд.

Ҷашни Тиргон низ ба мисли Наврӯз, Меҳргон ва Сада дар тамоми қаламрави мардуми эронитабор пайвастагӣ дорад. Аз ҷумла, дар баъзе минтақаҳои кишвари Эрон нишонаҳое аз ин ҷашн бозмондааст. Масалан, дар Сангсер ин ҷашнро бо номи «тирмуйи сездаҳ» (тирмоҳи сездаҳ) барпо мекунанд ва ҳамчунин бо номи «сездаҳ тому» (сездаҳ таом) хӯроки махсус мепазанд.

Тавре маълум аст, дар замонҳои бостон сол ба ду тақсим мешуд: тобистон ва зимистон. Ба ин ҷиҳат баъзе пажуҳандагон бар он назаранд, ки ҷашни Тиргон дар асл ҷашни инқилоби тобистонӣ буда, дар оғози моҳи тир таҷлил мешудааст. Дар аввали моҳи тир ҷашн гирифтани ҷашни Тиргон то ба имрӯз дар байни мардуми Фароҳон вуҷуд дорад. Мардуми Фароҳон Тиргонро дар аввали тирмоҳ таҷлил менамоянд.

Як нуктаи дигарро низ бояд ба ёд овард, ки 13-уми ҳамаи моҳҳои ниёгон рӯзи тир аст. Ба ин васила ҷашни Тиргон дар 13-уми моҳи тир аст. Аммо ҷолиб аст, ки ҷашни Тиргонро дар рӯзи 13-уми моҳҳои Фарвардин (барбари 1-2 апрел, ки рӯзи 13 аст, орзуи омадани борон) ва 13-уми Меҳрмоҳ (4-5 октябр, ҷашни тиррӯзӣ) низ таҷлил менамоянд.

Ҳамчунин ёдовар шуданро лозим медонем, ки бо гузашти замон рӯз ва моҳи ҷашнҳо дар тули таърих тағйир ёфтаанд. Дар ин бора пажуҳандагони тақвимшинос низ ишора намуда гуфтаанд, ки баробари тағйир ёфтани гоҳшумории мардумӣ ва ё ишғоли як кишвар аз ҷониби кишвари дигар мушоҳида шудааст, ки дар давоми чанд ҳазор сол гоҳшуморӣ низ ба дигаргуниҳо дучор гардад. Аз ҷумла, дар тақвими арманиёни Эрон рӯзи 13-уми январ як навъ оинҳои шодмонӣ доранд, ки ин комилан ба шабеҳи ҷашни Тиргон аст.

Тибқи иттилои сарчашмаҳо ва мушоҳидаҳои мардумшиносон маълум мешавад, ки ҷашни Тиргон дар рӯзи нахустин моҳи тир дар минтақаи Фароҳон чандин садсола аст, ки таҷлил мегардад. Яъне, мардуми ин митнақа ҳамон ҷашни ниёгонро аз насл ба насл то имрӯз овардаанд.

Ба мисли ҷашнҳои дигар роҷеъ ба Тиргон низ устура ва ривоятҳое ба таври гуфторӣ дар он рӯзгорони дур зиёд буда, баъдан баъзе аз онҳо аз тариқи сарчашмаҳои навишторӣ ва тасвирҳои рӯи санг то замони мо расидаанд.

Инак, чанде аз он устура ва ривоятҳоро ёдовар мешавем: Яке аз онҳо марбут ба Ораши Камонгир аст. Аз устураи зебои аз камон тир партоб намудани Ораш дар Авесто низ ёд шудааст. Аз ишорати кутоҳи Авесто метавон чунин бардошт намуд, ки устураи Ораш дар он рӯзгорони дур чун афсона ва ҳамосаи миллӣ вирди забонҳо будааст. Ҳамин вижагии ватандӯстии Ораш буд, ки онро мардум ҳазорон сол нақл карданд.

Аз Ораши Камонгир дар китобҳои «Таъриху-р-русули мулук» (Таърихи пайғамбарон ва подшоҳон)-и Табарӣ Муҳаммад ибни Ҷарир (839-923), «Таърихи Табарӣ»-и Балъамӣ, «Китоб-ут-тафҳиф» ва «Осор-ул-боқия»-и Абурайҳон Берунӣ, «Зайн-ул-ахбор»-и Абулҳай Гардезӣ, «Буҳони қотеъ»-и Муҳаммад Ҳусайн Халаф Бурҳон ва боз осори таърихии дигар ишоратҳо дида мешавад. Ҳамин ишораҳо далел бар он мебошанд, ки Ораши устураӣ дар воқеъ як қаҳрамони миллии ватандӯст буда, рафтори неки ин шахсияти беназири устураӣ, афсонавӣ ва ҳамосаи ниёгони мо то имрӯз намунаи ибрат аст, ки бояд ҷавонони мо аз Ораши ватандӯст ибрат бигиранд.

Донишманди беназир Абурайҳон Берунӣ устураи Ораши Камонгирро дар асоси сарчашма ва гуфторҳои мардум хеле хуб баён намудааст. Ба гуфти пажуҳандагон ин ҳамосаи асотирӣ дар манотиқи шарқии Эронзамини таърихӣ вирди забони мардум будааст ва баъдҳо бо ҷашни Тиргон омезиш ёфтааст.

Муҳимтарин нуктаи ин устураи ҳамосӣ ва пайвастагии он ба ҷашни Тиргон ба муносибати сулҳу оромиши ду кишвари ҳамтабор Эрон ва Тӯрон (дар даврони Фаридун як кишвар буд), ки баъдан душмани якдигар шуданд, иртибот дорад.

Дар он рӯзгорон тибқи ҳикоятҳои гуфторӣ ва навишторӣ дар байни кишварҳои Эронзамин ва Тӯронзамин, ки дар асл ҳама табори якдигар буданд, набардҳо анҷом дода мешуданд. Яке аз чунин набардҳо байни Афросиёб ва Манучеҳр буд. Дар натиҷаи ҷангҳо, муборизаҳо ва мухолифатҳо сипоҳи Эронзамин дучори шикаст мешавад. Тибқи маълумоти сарчашмаҳо ин мағлубият дар аввали тирмоҳ буда, Афросиёб ба дунболи лашкари эрониён то Мозандарон меравад. Байни лашкари ҳар ду кишвар ҷанги шадид рух медиҳад. Пас аз ҳар задухӯрду набарди зиёд сипоҳиён хаста мешаванд, ночор ба созиш меоянд. Ҳар ду шоҳ барои он ки кинаву кудуратро аз байн баранд ва дар сулҳу салоҳ зиндагонӣ кунанд, ба шарте созиш менамоянд, ки дар миёни ҳар ду давлат сарҳад бояд муайян гардад. Барои дақиқ намудани сарҳад тасмим мегиранд, ки аз самти Мозандарон ба самти Хуросон тире партоб гардад ва ҳар он ҷое, ки ин тир афтад, сарҳади ҳар ду кишвар таъин шавад.

Дар ҳамин дам яке аз эзадбонуҳои Эронзамин, вобаста ба замин бо номи Сипандормуз, пайдо мешавад ва супориш медиҳад, ки тиру камонеро биоваранд (дар бештари сарчашмаҳо супоришро Манучеҳр медиҳад). Ӯ аз байни камонгирони номдори кишвар Орашро интихоб менамояд, ки дар бозуву тавоноию тирандозӣ монандӣ надошт ва ҳамеша тири  камонро нисбат ба дигарон дуртар мепартофт. Сипандормуз аз Ораш тақозо кард, ки ин кори ватандӯстонаро ба уҳда бигирад ва тирро аз камони худ ба самти ховар раҳо намояд. Ораш ҳам пай бурд, ки имрӯз кишвараш ба неруи ӯ вобаста аст, фақат тири вай метавонад марзи кишварро муайян намояд.

Аз ҳамон замонҳои бостон то имрӯз шахсони ватандӯсту миллатдӯст ба мисли Ораш буданд ва ҳастанд. Онҳо ҳамеша сафи пеши дифои кишвари худ буданд. Ораш ҳам пас аз андешаи мухтасар бараҳна шуд. Танаи неруманду поку озодаи худро дар назди ҳозирин намоён кард ва гуфт: «Бинед, дар танаи ман каму косте вуҷуд надорад. Ман медонам, ки ин тирро аз камон раҳо намоям, тамоми неруи ман аз баданам берун меояд, вале ман ҷисмамро барои мардум ва кишварам мебахшам».

Мувофиқи иттилои сарчашмаҳо Ораш бо камони худ ба кӯҳи Дамованд баромада, бо тамоми неруи бозу ва ҷисму ҷони худ тирро чунон раҳо менамояд, ки он парвоз мекунад. Дар ин замон худои бузугвор Аҳурамаздо (Ҳурмузд) ба яке аз фариштаҳо, яъне фариштаи Бод фармон медиҳад, ки ин тири сарнавиштсозро нигаҳбонӣ намояд, то вай бидуни осеб дуртар парвоз намуда, марзи кишвар муайян шавад. Ин тир дар фазои равшани осмон то нимрӯз парвозкунон, аз болои кӯҳу дара, дашту саҳро, боғу роғ гузашта, бар танаи калонтарин дарахти чормағзе мезанад, ки дар соҳили дарёи Ҷайҳун буд. Ана ҳамин тавр, ҳамон ҷоеро, ки тир ба танаи чормағз зад, гӯё наздики Фарғона будаст, чун сарҳади Эронзамин ва Тӯронзамин муайян мешавад. Тибқи устура ва ривоятҳои гуфторӣ ва навишторӣ аз он замон ба баъд ин рӯзи некро, ки 13-уми ��ирмоҳ аст, мардум ҷашн мегиранд.

Ба гуфти баъзе пажуҳандагон Ораши Камонгир пас аз раҳо намудани тири камон беҳуш шуда, ба замин меафтад ва баъд Манучеҳр кишварро обод намуда, лашкари худро неруманд месозад ва Орашро сарвари сипоҳиёни тирандоз таъин мекунанд. Аммо мувофиқи ривоятҳои дигар баробари раҳо кардани тир танаи озодаи Ораши покманиш пора-пора мешаваду тир хеле дур парвоз карда, ба ҳадаф мерасад.

Ин аст, ки ба гуфтори ниёгони мо ҷашни Тиргон ин раҳо намудани тири Ораш аз Табаристон (Мозандарон) ба сӯи машриқзамин мебошад, ки ба тани дарахти чормағз омада зад. Маҳз ба воситаи он тири Ораш марзи Эрон ва Тӯрон тибқи созишномае таъин шуд ва сулҳ  барқарор гашт.

Қаҳрамони мардум Ораши Камонгир ҳамчун тирандози беназир баъдан дар устураҳое пайдо мегардад, ки ӯ ҳамроҳи эзадон бо девон мубориза мебарад. Ин аст, ки тири рахшандаи ӯро ба ситораи Тиштар монанд намудаанд. Тиштар яке аз ситораҳое аст, ки дар қисми ҷанубии осмон намоён мегардад. Дар сарчашмаҳо ва дар байни мардум чун ситораи Сайҳун машҳур аст. Олимон ва шоирон онро ситораи Яман ё ситораи Ямонӣ гуфтанд.

Ба ин ҷиҳат аз Ораш дар Авесто, дар «Тир-яшт» ҳам аз ситораи Тиштар ва ҳам Ораш бо самимият ситоиш шудааст. Дар «Кардаи чорум»-и Авесто омадааст: «Тиштар – ситораи ройуманди фаррамандро меситоем, ки шитобон ба сӯи дарёи Фарохкарт битозад чун он тири дар ҳаво паррон, ки Ораши тирандоз – беҳтарин тирандози эронӣ, аз куҳи Аирйохшута ба сӯи кӯҳи Хванвант биандохт… . Он гоҳ офаридгор Аҳура Маздо бад-он дамид, пас он гоҳ [изадони] обу гиёҳ ва Меҳри фарохчарогоҳ он [тир]-ро роҳ падид оваранд». Дар устураи авестоӣ Ораши паҳлавонеро мебинем, ки бар зидди деви хушксолӣ мубориза мебарад. Яъне пас аз он ки Ораш тирро раҳо менамояд, ҳам Аҳурумаздо ва ҳам эзадони дигари «обу гиёҳ» роҳи он тирро муайян менамоянд: «Он гоҳ офаридгор Аҳура Маздо бад-он дамид, пас он гоҳ [изадони] обу гиёҳ ва Меҳри фарохчарогоҳ он [тир]-ро роҳ падид оваранд».

Ба ин ҷо ба як нуктаи муҳим бояд ишорат кард, ки дар бораи Ораш на фақат дар Авесто чун «беҳтарин тирандоз» ёд шудааст, балки номи вай дар он замонҳои бостон дар байни мардум машҳур будааст. Аз ҷумла, дар китоби «Ведо»-и ҳиндиҳо низ Ораш бо ифтихору шарафманд ёд шудааст. Дар китоби «Ведо» эзади «Агни» хушксолиро ба вуҷуд меорад ва Ораш дар мубориза ба он ширкат менамояд.

Баъдҳо симои Ораш дар сарчашмаҳои даврони Сосонӣ дида мешавад. Дар устураҳои даврони Сосонӣ ин паҳлавони ориёӣ, яъне Ораш ба муқобили деви хушксолӣ мубориза мебарад.

Тавре ки устурашиносон Пури Довуд, М.Баҳор, Мирчолояди, Ҷ.Дӯстхоҳ, И.В.Рак, А.Раҳмонзода ва дигарон дар асарҳои худ ишора намудаанд, маъмулан ҳангоми аз даҳон ба даҳон, аз насле ба насле гуфтан як устура ба устураи дигар табдил меёбад. Ин гуна тағйиротро дар матни устура, афсона, ҳамоса, қисса ва ривоятҳои мардумӣ зиёд мебинем. Симои Ораш низ дар устураҳои қадим гоҳе омезиш ёфта, аз як симо ба симои дигар табдил гаштааст.

Нисбат ба устураи Ораш метавон ёдовар шуд, ки дар Авесто вай шарики ситораи Тиштар аст. Агар дар устураи авестоӣ ба Ораш ситораи Тиштар ёрӣ расонад, дар «Таърихи Табарӣ» ӯ зинда монад, аммо дар ривояти Берунӣ Ораш пас аз тирандозӣ пора-пора мешавад.

Доктор Мустафо Бобохонӣ ва пажуҳандагони дигар бар он ишора намудаанд, ки имрӯзҳо дар минтақаи Фароҳони кишвари Эрон ҷашни Тиргон дар рӯзи аввали моҳи тир (21 июн) баргузор мешавад. Ҷашнро барои бардошти шукронаи гандум баргузор менамоянд. Ба ин муносибат барпо намудани ҷашни Тиргон реша ба боварҳои ниёгон дорад.

Тавре дар боло қайд кардем, дар навиштаи А.Берунӣ Ораши Камонгир паҳлавони беҳамтое аст, ки Ватанро дифоъ мекунад. Ба воситаи неруи худододи ӯ сарҳади ду кишвар муайян мегардад ва сулҳ барқарор мешавад. Аз ҳамон замони бостон то имрӯз ҷашни Тиргон дар Мозандарон бо номи «тирмоҳи сездаҳшав» баргузор мешавад. Мардум тибқи бовар ва оинҳои бостонӣ гоҳшумории суннатиро риоят мекунанд. Барои мозандарониҳо ҳоло ҳам сездаҳи моҳи тир солшумории суннатӣ буда, аз тирмоҳи хуршедӣ тафовут дорад. Ба ҳамин минвол, дар минтақаи Омул низ имрӯзҳо ҷашни «тирмоҳи сӯзаи шав» (моҳи тири сӯзони шаб) бозмондааст.

Ҳам аз Тиргон ва ҳам аз корномаи паҳлавони беназари миллии мардуми ориётаборон Ораши Камонгир шоирон Фирдавсӣ, Низомӣ, Ҷомӣ, Сиёвуши Касроӣ ва дигарон бо меҳр ёд кардаанд:

Ман аз тухмаи номур Орашам,

Чу ҷанг оварам оташи саркашам.

(Фирдавсӣ)

Ситамдидаро додбахше кунам,

Шаби Тиргонро дурахше кунам.

(Низомӣ)

Дар гаронмоя равшангуҳар,

Садафвор бар тиргон баста дар.

(Ҷомӣ)

Ба субҳи ростин савганд!

Ба пинҳон офтоби меҳрбори покбин савганд!

Ки Ораш ҷони худ дар тир хоҳад кард,

Пас он гаҳ бедаранге хоҳадаш афканд…

(Сиёвуши Касроӣ)

Тавре ки ишорат намудем дар сарчашмаҳо дар бораи ҷашни Тиргон устураҳо ва ривоятҳои гуногун аст. Дигаре ба Кайхусрав вобаста аст. Ҳам Берунӣ ва ҳам Гардезӣ ишора бар он намудаанд, ки нопадид шудани Кайхусрав низ маҳз бо ҳамин ҷашни Тиргон пайвастагӣ дорад.

Дар адабиёти мардумшиносӣ оид ба оинҳои Тиргон гуфта мешавад, ки ин ҷашн ба хотири одоб ва русуми махсусаш зебост. Дар ин ҷашн бозиҳо ва обпошӣ мекунанд. Яъне об дар ин ҷашн мақоми муҳиме дорад. Дар даврони бостон Тиргонро дар канори чашма, рудхона ё наҳре баргузор мекардаанд ва ба рӯи ҳамдигар об мепошидаанд, то гармиро барҳам зананд.

Мардум дар кучаҳо суруду мусиқӣ, шодиву хурсандӣ мекарданд ва дар бегоҳӣ машъалҳо меафрухтаанд. Кишоварзон мекӯшиданд ҳамаи корҳои саҳроии худро ба охир расонанд ва ба истиқболи ҷашни Тиргон бо хотири ҷамъ омада, дар он шодиву хурсандӣ ва истироҳат кунанд.

Донишмани эронӣ Баҳром Фраҳвашӣ дар китоби «Ҷаҳони фарварӣ»-и худ дар мавриди оинҳои “Сездаҳбадар” ибрози андеша карда, оид ба вижагиҳои баргузории ин ҷашни бостонии ниёкон менависад, ки «Ҳамаи мардуми рустоҳо, аз хурд то калон ва бештари мардуми шаҳрҳо, аз бомдод то шомгоҳ, ба саҳро ва киштзорҳо рӯй меоваранд ва дар канори чашмаҳо ва рӯдҳо ва ҷӯйборҳо ба шодӣ ва бозӣ ва ромиш мепардозанд. Аз русуми дигари сездаҳ, гиреҳ задани сабза барои бозшудани бахти дӯшизагон аст … Гиреҳ задани ду шоха сабза дар рӯзҳои поёнии зоиши геҳонӣ, тамсилист аз пайванди як мард ва зан, ки мебоистӣ ба ҳам бипайванданд то тасалсули таваллуд барқарор гардад ва орзуи гиреҳзананда, ки толиби ҳамсар аст, бароварда шавад. Бозиҳои гуногун ва охирин сурудхонӣ ва дастафшонии пайки наврӯзӣ дар рӯзи сездаҳ ёдгоре аз охирин маросими корноволии даврони куҳан аст ва ба вежа асбрақсон… нишонае аз шодии эзади Тир дар пирӯзӣ бар деви хушксолӣ аст. Ва расми бозиҳои бурду бохтӣ, ки дар рӯзи сездаҳ маъмул аст ва дар онҳо як нафар ё гурӯҳе баранда мешаванд, ба вижа мусобиқаи аспдавонӣ, ки дар бархе аз рустоҳо маъмул аст, ёдовари кашмакаши байни эзади борон ва деви хушксолӣ аст ва пирӯзии як асп дар мусобиқа ҳамонанди пирӯзии аспи эзади борон ва шодиҳо ва рақсҳо боқимондае аз маросими татҳири дарунӣ дар соли нав аст».

Ниёгони мо ба навиштан, дар канори сарвати гуфторӣ ба осори навишторӣ низ эҳтиром доштанд. Аз сарчашмаҳо мебинем, ки дар фарҳанги гузаштаи мо қадри адабиёт ва нависанда баланд аст. Ин аст, ки дар замонҳои пеш Тиргон рӯзи бузургдошти нависандагон низ будааст. Воқеа ва ҳодисаҳои дунёро нависандагон дар китобҳо сабт менамоянд. Ба гуфти А.Берунӣ пайравии ҳифзи дунё, яъне «даҳуфазия», бо деҳқонию зироат, китобат намудан ба ин ду наздик мебошад. Дар асоси сарчашмаҳо ва шунидаҳояш аллома А.Берунӣ дар ин бора низ чунин ишора намудааст: «Ва сабаби дуюм он аст «даҳуфазия», ки маънои он ҳифзи дунё ва нигаҳбони он аст ва фармонравоӣ дар он ва деҳқанат, ки маънои он иморати дунё ва зироату қисмати он аст, бо ҳам тавъаманд, ки имрони дунёву қивоми олам бад-онҳост ва фасоди олам бад-онҳо ислоҳ мепазирад. Ва китобат дар пайравии он ва наздик ба ин ду мебошад. Аммо «даҳуфазия» аз Ҳушанг содир шуда ва деҳқанатро бародари ӯ Вигард расм намуда аст. Ва номи ин рӯз Тир аст, ки Уторид бошад, ки ситораи нависандагон аст. Ва дар ин рӯз буд, ки Ҳушанг номи бародари худро бузург гардонид ва деҳқанатро ба ӯ дод. Ва деҳқанату китобат як чиз аст. Ва ин рӯзро аз роҳи ҷалолияту иъзом ид гардониданд. Ва дар ин рӯз Ҳушанг мардуми дунёро амр кард, ки либоси котибӣ бипӯшанд. Ва деҳқононро низ бар ҳамин кор амр кард. Ва аз ин рӯз мулуку деҳқонону мӯбадон ва ғайри эшон ин либосро пӯшиданд. Ва то рӯзгори Гуштосп аз роҳи ҷалолияти китобат ва афзалияти деҳқонон ин расм боқӣ бувад». Ба ин ҷиҳат ҷашни ��иргон дар гузашта рӯзи бузургдошти нависандагон низ будааст.

Роиҷтарин оини ҷашни Тиргон ин «Фоли кӯза» аст, ки он дар оинҳои наврӯзӣ низ маъмул аст. Дар ин оин бештар духтарони болиғ иштирок менамоянд. Гоҳе занҳои ҷавон низ ширкат меварзанд. Тарзи баргузории «Фоли кӯза» чунин аст: рӯзе пеш аз ҷашн аз байни духтарони дӯшиза якеро интихоб намуда ба вай як кӯзаи сафоли сабзранги даҳонаш кушода медиҳанд. Ин кӯзаро «дула» меноманд. Духтар кӯзаро бо оби покиза пур намуда, даҳони онро бо як рӯймоли сабзи абрешимӣ мепӯшонад. Сипас, кӯзаро духтаре ба навбат ба назди духтароне мебаранд, ки дар дил орзуе доранд. Ҳар нафари ширкаткунанда, чизеро ба дохили кӯза меандозанд. Мисол: гӯшвора, ангуштарӣ, сикка, гиреҳбанди мӯй ва ғайра. Баъди ин амал кӯзаро ба назди дарахти сабзе ба мисли арча ва сарв бурда онро дар таги дарахт мегузоранд. Рӯзи дигар ҷашн оғоз мешавад. Мардум зимни шодмонӣ ба ҳамдигар обпошӣ мекунанд. Ҳамон духтароне, ки ба оини «Фоли кӯза» ширкат кардан хоста ба кӯза чизе андохта буданд, ба маконе ҷамъ меоянд. Баъдан он духтаре, ки кӯзаро дар таги дарахт гузошта буд ё яке дигаре кӯзаро меорад. Занҳо рафтори духтаронро тамошо мекунанд ва барояшон шеър мехонанд. Пас аз шеър дӯшизаи посбони кӯза дасташро бар даруни он андохта яке аз чизҳоро берун мебарорад ва шеъри хондашударо марбути вай медонанд. Занҳои калонсол мазумин шеърро шарҳ медиҳанд ва зимнан орзуву омоли он духтарро мепурсанд. Дар аксари маврид мазмуни шеър ба орзуву нияти соҳиби он чиз мувофиқ меояд.

Яке аз оинҳое, ки вижаи ҷашни Тиргон аст ин оини «Дастбанди тир ва бод» мебошад, ки ҳоло ҳам дар байни зардуштиёни Киромон маъмул аст. Мардуме, ки ба ҷашн ширкат доранд ҳама хурду калон дар аввали ҷашн пас аз хӯрдани шириниҳо бандеро, ки аз ҳафт тор риштаи ҳафтранги мисли тиру камонро, ба дасти худ мебанданд. Номи ин бандро дар ҳама ҷо «Тир ва бод» мегӯянд. Ин риштаи ҳафтранги дар банди даст бударо то 9-10 рӯз, то рӯзи бод нигоҳ медоранд. Баъди гузаштани 10 рӯз, гӯё рӯзи бод мерасад. Дар рӯзи бод гурӯҳ-гурӯҳ ё чанднафарӣ ба баландие, ки маъмулан дар он ҷо вазиши бод аст, ба мисли тепа, баландӣ, болои бом баромада, он бандро аз банди дастони худ кушода, ба бод ба ҳаво сар медиҳанд. Дар ин амал ду боварӣ нуҳуфта аст: яке ҳар орзуе, ки дар дил доранд аз яздон таманнои онро доранд, ки амалӣ шавад; дигаре он аст, ки бо ёрии эзади бод аз ҳаво гузаштани тири Орашро ба ёд меоранд. Ҳанӯз ҳам дар байни мардуми Язду Кирмон ҳангоми ба бод супоридани дастбанди ҳафтранги худ таронаи зеринро месароянд, ки нависандаи ин сатрҳо онро шунида, дар ҳамин шакл аз зардуштиёни Язд (дар апрели 1995) сабт намудааст:

Тир буру бод биё,

Ғам буру шод биё,

Меҳнат буру рӯзӣ биё,

Хӯшаи марворӣ биё.

Дар ин порчаи манзуми хурди содаю самимӣ аз як тараф тиру камони Ораши Камонгир ёд шуда, аз рафтани тир омадани боди форам, аз рафтани ғам, омадани шодмонӣ ёд шавад; аз тарафи дигар заҳмати кишоварзон пас аз меҳнати ба даст овардани ризқу рӯзӣ, ки он дар дарав намудани ғаллаи гандум, яъне «хӯшаи марворӣ» аст, ёдварӣ гардидааст. Ин оинҳо дар моҳи тир (21 июн -21 июл) рух дода, ба идомаи Сада, Наврӯз, давоми ҳамон гоҳшумории ниёгонамон аст. Яъне ҷашни Тиргон ҷашни расиши гандуми заррини кишоварзон низ аст, ки ризқу рӯзии инсон дар тамоми сол ба он пайваста мебошад.

Ҳамин тавр, ҷашнҳои бостонии мо аз даврони қадим то ба имрӯз зиндаанд ва хусусиятҳои этникӣ-равонии миллатро бозгӯ менамоянд. Онҳо пайванди воқеии наслу асрҳо мебошанд, ки аз даври таърихӣ то ба имрӯз мавҷуданд ва дар ташаккул додани ҳувияти миллӣ нақши худро мебозанд. Дар муроҷиат ба онҳо мо ояндаи миллатро месозем, зеро онҳо барандаву ҳовии арзишҳои муҳими маънавианд. Ҷашну оинҳои бостонӣ аз ояндаи миллат дарак медиҳанд, зеро аз умқи асрҳо ба имрӯз расидаанд ва неруи созандаи фардо мебошанд.

Инак, бо ташаббусу ибтикори бевоситаи Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар замони соҳибистиқлолӣ дар қатори дигар ҷашнҳои аҷдодӣ ҷашни Тиргон низ дубора эҳё шудаву ташаккул меёбад. Фаромӯш набояд кард, ки саҳми Сарвари давлат дар таҳкиму тақвият ва эҳёву муаррифии суннатҳои аҷдодӣ хеле назаррас буда, дар сафҳаҳои таърих абадан нақш хоҳад баст. Таваҷҷуҳи бевоситаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба гиромидошту эҳтироми унсурҳои табиат дар арсаи ҷаҳонӣ, маҳз аз ҳикматҳои созандаи ҷашнҳои миллӣ, аз ҷумла Тиргон, ки бо фалсафаи об тавъам аст, гувоҳӣ медиҳад. Тазаккур бояд дод, ки дар қатори ҷашну маросимҳои миллӣ, аз қабили Наврӯзу Меҳргон ва Сада ҷашни Тиргон низ дар таърихи адабу фарҳанги миллати ориёитабори тоҷик нақшу мақоми барозанда дорад.

Маҳз дар заминаи посдории ҳикматҳои бо об алоқаманд -  ҷашни Тиргон 3 марти соли 2021 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқоти якуми Панели сатҳи баланд оид ба масъалаҳои об ва иқлим, ки дар сиғаи видеоконференсия баргузор гардид, иштирок ва  оид ба масъалаҳои об ва иқлим суханронӣ намуданд. Дар ин робита Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод карданд, ки соли 2025-ум Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон гардида, санаи Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо муайян карда шавад.

Ҳамчунин, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронӣ дар ифтитоҳи Конфронси сеюми байналмилалӣ оид ба Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, 2018-2028» таваҷҷуҳи аҳли башарро ба дигар масъалаи рӯзмарра, яъне мушкилоти пиряхҳо, ки яке аз сарчашмаҳои асосии оби тоза мебошанд, ҷалб намуданд. Сарвари давлат таъкид карданд, ки дар баробари афзоиши бесобиқаи талабот ба об, ки ба зиёдшавии аҳолӣ ва рушди иқтисод вобаста мебошад, обшавии босуръати пиряхҳо ва коҳиши захираҳои онҳо боиси нигаронии амиқи ҷомеаи ҷаҳонӣ гардидааст.

Ҳамчунин, дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамасола бахшида ба ин санаи аҷдодӣ чорабиниҳои гуногун доир карда мешаванд. Аз ҷумла, дар такя бо моҳияти баргузории ТИРГОН ҷашнвораҳое чун “Иди зардолу”, “Хушкмеваҳои Тоҷикистон” ва намоиши меваҳои тобистонаи Тоҷикистон доир карда мешавад. Ҳамзамон, баргузории чорабиниҳое чун маҳфилҳои адабӣ бо чалби шоирону нависандагон инъикосгари ҳикмату оинҳои Тиргон ба шумор меравад.

Қосимӣ Саъдӣ Абдулқодир,  доктори илмҳои филология, Зайдуллозода Саида Зайдулло номзади илмҳои филология,

[ruhsoraume3]

МЕВАҲОИ ШАҲДБОРИ ВАҲДАТ ДАР ВИЛОЯТИ МУХТОРИ КӮҲИСТОНИ БАДАХШОН

Боиси сарфарозист, ки дар ин рӯзҳои гарми тобистон дар фазои саршор аз меҳру самимияти мардуми Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон мову шумо Рӯзи ваҳдати миллиро дар ин диёри воқеан афсонавӣ, ки оламиён Боми ҷаҳонаш меноманд, таҷлил менамоем.

Эмомалӣ Раҳмон

Бадахшон дарвозаи тиллоии Тоҷикистон аст. Мо ҳама хуб медонем, ки ин минтақаи афсонавӣ ҳамеша таваҷҷуҳи сайёҳони хориҷиро ба худ ҷалб мекунад ва онҳо ба ин минтақаи Тоҷикистон ташриф оварда, Тоҷикистони азизро дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ менамоянд.

Бояд ёдовар шуд, ки Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон яке аз минтақаҳои стратегии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб рафта, дорои захираҳои бойи табиӣ, иқтидори сайёҳӣ ва аҳолии меҳнатдӯсту ватандӯст мебошад. Ваҳдати миллӣ дар ВМКБ на танҳо оромии ҷомеаро таъмин кард, балки шароити заруриро барои рушди устувори иқтисодӣ ба вуҷуд овард. Пешрафтҳои соҳаи роҳу нақлиёт, саноат, маориф, тандурустӣ ва сайёҳӣ дар вилоят намунаи равшани иқтисоди ваҳдатбунёд мебошанд. Нақши Пешвои миллат дар пойдор кардани сулҳ, амният ва ��астгирии ташаббусҳои иҷтимоиву иқтисодӣ дар ин минтақа калидӣ ва сарнавиштсоз аст.

Ваҳдат кафили рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон аст. Бояд қайд, ки шумораи корхонаҳои хурду миёна афзоиш ёфта, дар ноҳияҳои ВМКБ як қатор коргоҳҳои саноатӣ таъсис ёфта истодаанд. Аз ҷумла, соҳаҳои саноати сабук, энергетикаи хурд ва коркарди ашёи хом фаъол гаштаанд. Дар соли 2024 ҳаҷми маҳсулоти саноатӣ дар вилоят зиёда аз 170 млн сомонӣ расид, ки нисбат ба соли 2020 1,5 маротиба зиёд аст. Дар давраи солҳои 2010–2024 зиёда аз 25 НБО-и хурду миёна бунёд ва таъмир шуданд. Инчунини дигар, Барномаи «Бадахшон бе шамъ» амалан татбиқ шуда, бештари деҳаҳо ба нерӯи барқ дастрасӣ доранд. Барномаҳои таъмини тухмии босифат ва техникаи кишоварзӣ роҳандозӣ шуда истодаанд.

Сармоягузории давлатӣ ва бахши хусусӣ дар вилоят афзуда, шароити мусоид барои рушди соҳибкорӣ муҳайё шудааст. Аз ҷумла, дар 5 соли охир шумораи субъектҳои соҳибкорӣ беш аз 25% афзудааст. Бояд тазаккур дод, ки сохтмон ва таъмир зиёда аз 300 муассисаи таълимӣ дар вилоят, кушода шудани мактаби Президентӣ дар шаҳри Хоруғ ва чандин муассисаҳои миёна бо синфхонаҳои муҷаҳҳаз бо таҷҳизоти таълимии муосир сохта ба истифода дода шуданд. Имрӯз дастрасии кӯдакон ба таҳсил то 97% баланд бардошта шудааст. Ифтитоҳи Маркази ташхисиву табобатии замонавӣ дар Хоруғ, таъмини муассисаҳои тиббӣ бо таҷҳизоти муосир, Барномаҳои иммунизатсия ва солимгардонии аҳолӣ бо дастгирии донорҳои байналмилалӣ татбиқ шуданд. Бояд қайд намуд, ки Барномаи бунёди хона барои оилаҳои камбизоат ва ятимон иҷро шуд. Дар давоми 5 соли охир маоши миёна ва нафақаҳо баланд шуданд, яъне сатҳи камбизоатӣ дар вилоят кам карда шуда, дастрасӣ ба хизматрасониҳои иҷтимоӣ беҳтар ба роҳ монда шуд.

Дастгирии занон дар соҳаҳои соҳибкорӣ ва маориф, баргузории озмунҳои ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст”, “Илм – фурӯғи маърифат”, омодасозии кадрҳо дар марказҳои омӯзишӣ ва донишгоҳҳои ватаниву хориҷӣ, таъмиру навсозии роҳҳои автомобилгард, пулҳо ва нақбҳо махсусан роҳи Душанбе-Хоруғ, сохтмони хати интиқоли барқ, хатҳои телефонӣ ва интернет, таъсиси нуқтаҳои иртиботи рақамӣ дар деҳот, пешбурди туризми экологӣ ва фарҳангӣ, марҳилаи татбиқи “Барномаи рушди сайёҳӣ дар ВМКБ” (2022–2026), ташкили меҳмонхонаҳо, хостелҳо ва инфрасохтори туристӣ дар водии Вахон, Мурғоб ва Хоруғ ва дигар намуди ишшоотҳо рушд ёфта истода, барои пешрафти соҳаи сайёҳӣ дар вилоят шароит фароҳам оварда истодаанд.

Рушди иқтисодию иҷтимоии ВМКБ, натиҷаи сиёсати оқилона ва дастгирии пайвастаи Пешвои миллат, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва мардуми заҳматкаши вилоят мебошад. Иқдомҳо ва лоиҳаҳои амалигардида дар ин гӯшаи зебоманзари кишвар заминаи мустаҳкам барои рушди минбаъда фароҳам овардаанд. Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон бо татбиқи сиёсати хирадмандона ва роҳандозии созишномаи сулҳ, фазои ором ва бовариро дар ВМКБ фароҳам оварданд, ки ин асоси рушди ҳамаҷонибаи иқтисоди маҳаллӣ гардид. Маҳз бо сиёсати хирадмандона ва таваҷҷуҳи хоса ба ВМКБ доштани Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон буд, ки заминаҳои мустаҳками рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии ин минтақа пешрафти бемайлон дорад. Ин дастовардҳо имкон доданд, ки Бадахшон ба минтақае табдил ёбад, ки дар он на танҳо некуаҳолии мардум беҳтар шудааст, балки потенсиали иқтисодӣ ва фарҳангии зиёд эҳё ва рушд намуд.

Рушди соҳаҳои иқтисодиёт ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Бадахшон ҳамеша дар маркази диққати Президенти мамлакат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор дошта, дар натиҷаи чораҳои амалинамудаи Ҳукумат, бахусус, дар солҳои охир дар ҳама соҳаву бахшҳои ҳаёти вилоят тағйироти куллӣ ба назар мерасанд.

Ин аст, ки ҳар яки мо бояд ба қадри сулҳу субот, тинҷиву амонии кишвари азизамон расида, дар созандагию бунёдкорӣ ва ободонии ватани азизамон саҳми босазои худро гузорем.

СИЛТАЛИЕВА Шоира

сардори Раёсати илм ва инноватсияи донишгоҳ

[ruhsoraume3]

Боздошти қочоқи маводи мухаддир дар н.М С А Хамадонӣ.mp4

[ruhsoraume3]

Эмомалӣ Раҳмон поягузори сиёсати хориҷии Тоҷикистон

То имрӯз кишвари соҳибистиқлоли мо дар партави сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ташаббусҳои байналмилалии ин шахсияти барҷастаи таърихӣ ба музаффариятҳои беназир даст ёфта, бо иқдомоти башардӯстона ҷойгоҳи ҷаҳонии худро таҳким бахшид. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар низоми нави муносибатҳои байналмилалӣ ба шарофати сиёсати хориҷии мутавозин, ки меҳвари онро сиёсати «дарҳои кушода» ташкил медиҳад, тавонист бо соири кишварҳои ҷаҳон, созмонҳои байналмилаливу минтақавӣ ва ниҳодҳои бонуфузи молиявӣ ҳамкорӣ ва муносибати ҳасанаро ба роҳ монад.

Нуфузу эътибори имрӯзи байналмилалии Тоҷикистон дар ҳолест, ки сарфи назар аз мушкилоти сангини солҳои аввали Истиқлоли давлатӣ кишвари мо таҳти роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар интихоб ё тарҳи сиёсати муваффақонаи хориҷӣ қадамҳои устувор гузошт. Маълум аст, ки даҳаи аввали соҳибистиқлолӣ, асос��н дар роҳи ба эътидол овардани вазъи бамиёномада ва таҳкими пояҳои давлатдорӣ сарф шуд ва дар баробари гузаштан аз ин марҳилаи печида Тоҷикистон дарҳои худро ба рӯйи тамоми кишварҳои олам боз намуд. Бо қабули аввалин санадҳои муайянкунандаи масири сиёсати хориҷӣ, аз ҷумла Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи хизмати дипломатӣ”, Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, узвияти комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ равобити дипломатӣ ва муносибатҳои дуҷонибаву бисёрҷонибаро бо давлатҳои хориҷиву созмонҳои мухталиф оғоз бахшид.

Мусаллам аст, ки дар раванди шаклгирии давлати навини тоҷикон ва касби эътибори байналмилалии он нақши дипломатияи миллӣ бисёр муассир аст. Ҳарчанд мо дар оғоз ниҳод ё сохтори мукаммали татбиқкунандаи сиёсати хориҷиро надоштем, имрӯз аз файзи хирад ва барномарезиҳои дурбинонаи Сарвари давлат чунин ниҳоди дорои иқтидори кофӣ дар мисоли Вазорати корҳои хориҷиро дорем, ки рисолати худро муваффақона анҷом медиҳад. Дар ин робита, мантиқан дуруст аст, агар гӯем, ки сиёсати хориҷии мо барқарории равобити байналмилалӣ ва умуман, роҳандозии фаъолияти дипломатӣ танҳо дар даврони Истиқлоли давлатӣ муяссар гардид, ки барҳақ Пешвои миллат меъмор ва бунёдгузори он мебошанд.

Роҳи пурифтихори тайкардаи давлати мо ва дипломатияи тоҷик тайи 31 соли соҳибистиқлолӣ таҳти роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳи ҳамвору осон набуд. Сарвари давлат аз рӯзҳои аввали фаъолияти худ ҳамчун роҳбари Тоҷикистон равобити зич бо созмонҳои байналмилалӣ ва ҳамёрӣ бо кишварҳои минтақа ва ҷаҳонро на танҳо омили муассири пешрафтҳои иқтисодии кишвар, балки ҳамчун заминаи муҳими таъмини амният ва суботи давлат муайян намуданд. Зеро бо диди амиқи сиёсӣ дарк менамуданд, ки иҷрои вазифаҳои душвору печидаи бунёд ва таҳкими Тоҷикистони соҳибистиқлол ва эҷоди қудрати иқтисодии он бидуни ҳамкории сиёсию иқтисодии гус-турда имконнопазир аст. Ин аст, ки ҳоло Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сиёсати хориҷии бисёрсамтаи хеш ба таъмини ҳамкорӣ бо созмону ниҳодҳои байналмилалӣ, назири Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, Созмони ҳамкории исломӣ, Созмони ҳамкории Шанхай, Созмони Аҳдномаи амнияти дастаҷамъӣ афзалият медиҳад. Маҳз ба шарофати Истиқлоли давлатӣ ва сиёсати санҷидашудаи хориҷӣ имрӯз Тоҷикистон бо зиёда аз 180 давлати дунё равобити дипломатӣ барқарор намуда, барои фаъолияти муассир ва пайгирии пайвастаи манфиатҳои миллӣ дар арсаи байналмилалӣ марҳала ба марҳала шабакаи густурдаи намояндагиҳои дипломатӣ ва консулгариҳои худро дар хориҷ аз кишвар таъсис дод.

Аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ дастгирию пуштибонӣ ёфтани ибтикороти Тоҷикистон дар шахси Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бахусус дар ҳалли масъалаҳои обу энергетика, мубориза бар зидди терроризм, ифротгароӣ ва муомилоти ғайриқонунии маводи мухаддир, аз байн бурдани мушкилоти Афғонистон, баёнгари мавқеи хоссаи Тоҷикистон дар низоми равобити байналмилалӣ ва обрӯйи баланди Президенти Тоҷикистон дар маҳофили сиёсии ҷаҳон мебошад.

Сиёсати хирадмандона ва фарогири Сарвари давлат имкон фароҳам овард, ки мардуми тоҷик, бо шуруи рисолати олии тамаддунсозии хеш, бо такя ба арзишҳои волои миллӣ ва фарҳанги муосири сиёсӣ фасли тозаеро дар таърихи давлатдории дерини худ бинависад.

Имрӯз бо ифтихор метавон гуфт, ки дар муддати кӯтоҳи таърихӣ дар роҳи таҳкими рукнҳои давлати воқеан соҳибистиқлол, демократӣ, дунявӣ ва иҷтимоии Тоҷикистон иқдомҳои муассир ба вуқуъ пайваста, самтҳои асосии сиёсати дохиливу хориҷии давлат, бо назардошти манфиатҳои миллӣ муайян шудаанд. Дар тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ, аз ҷумла дар бахшҳои иқтисодиву иҷтимоӣ барномаҳои густурдаи рушду тавсеа амалӣ мегарданд.

Сиёсати хориҷии мустақил ва озод, ки аз ҷониби Пешвои миллат роҳандозию ҳидоят мешавад, ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки дар айни замон бо ҳамаи марказҳои муҳими қудрат дар ҷаҳон ва минтақа муносибати ботавозун, баробар дошта бошад. Зеро сиёсати хориҷии Тоҷикистон сиёсати воқеъбинона буда, ҳамзамон, бо пазириши меъёрҳои эътирофшудаи байналмилалӣ ва эҳтиром ба манофеи шарикон, риояи қатъии манфиатҳои миллиро дар тамоми фаъолияти дипломатӣ дар мадди аввал мегузорад. Зимнан, тамоми намояндагиҳои дипломатӣ ва муассисаҳои консулии кишвари мо дар хориҷ ба манзури ҳифзи манфиатҳои стратегии мамлакат, ки ҳадафи асосии сиёсати хориҷӣ ба шумор меравад, талош меварзанд. Ҳамчунин, ба назар мерасад, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ азму иродаи давлати моро дар заминаи ташаббусҳои созандаву некбинона, нигоҳи боэътимоду хайрхоҳона ба масоили глобалии муосир ва иштироки фаъол дар ҳалли онҳо эътироф мекунанд, ки чунин навъи нигариш дар оянда низ ба тавсеаи равобити созанда бо соири кишварҳои олам ва нақшофарии бештари мамлакати мо дар сиёсати байналмилалӣ мусоидат хоҳад кард.

Итминони комил дорем, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон бо сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун як кишвари фаъол дар ҳалли масоили глобалӣ ва дорои равиши хоси дипломатӣ ба дастовардҳои аз ин ҳам бештар даст меёбад ва дар арсаи байналмилалӣ мақоми боз ҳам шоистаро касб менамояд.

Шуҳрати Дилбариён

[ruhsoraume3]

Пешвои миллат, меъмори Тоҷикистони муосир, асосгузори давлати дунявии миллӣ ва такягоҳу умеди тоҷикони ҷаҳон

Имрӯз бо итминон метавон гуфт, ки ба шарофати идоракунии муассири давлатӣ, сиёсати прагматикии хориҷӣ, фароҳам овардани шароит барои оптимизатсияи равандҳои дохилии сиёсӣ Тоҷикистон таҳти роҳбарии мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун давлати муосири дунявӣ ташаккул ёфтааст. Тоҷикистони муосир имрӯз кишвари калидӣ дар таъмини амнияти минтақавӣ дар Авруосиё, муаллифи ташаббусҳои муҳими ҷаҳонӣ, ҷонибдори муносибатҳои неки ҳамсоягӣ, субъекти фаъоли муносибатҳои байналмилалӣ маҳсуб меёбад.

Таҷрибаи инсоният собит месозад, ки шахсияти сарвари давлат дар ташаккули самтҳои сиёсати хориҷӣ ва дохилӣ, пояҳои иқтисоди ҳар як давлати муосир нақши калидӣ дорад. Ба ҳамин хотир дар сарнавишти халқи тоҷик, дар бунёди давлати муосири тоҷикон Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нақши муҳим ва таърихӣ бозиданд. Чӣ тавре, ки таҷрибаи идоракунии давлатӣ дар Тоҷикистон нишон медиҳад, маҳз шахсияти Сарвари давлат роҳи таърихии рушди Тоҷикистонро муайян кардааст. Президенти Тоҷикистон, ки қобилияти таҳлили амиқи назариявии воқеияти иҷтимоӣ доро аст, тавонист дар вазъиятҳои бениҳоят душвор барои кишвари мо тасмимҳои тақдирсоз қабул кунад.

Мавриди зикри хос аст, ки Эмомалӣ Раҳмон як шахсияти барҷаста дар таърихи тоҷикон буда, дар ҳифзи сохти конститутсионии Тоҷикистон маҳорати баланди сиёсӣ нишон дод. Ӯ ҳамчун Пешвои сиёсӣ ва маънавии тоҷикон тавонист дар давраи баъдиҷанг миллатро муттаҳид созад ва дар арсаи байналмилалӣ симои мусбати байналмилалии Тоҷикистонро эҷод кунад. Таърихи тараққиёти инсоният аз воқеаҳои гуногуне ғанӣ аст, ки ба шарофати ин ё он шахс ба амал омадаанд. Раванди инкишофи ин ҳодисаҳо бешубҳа ба хислатҳои фардии шахсиятҳои таърихӣ вобаста буд. Дар мисоли Тоҷикистон мо дида истодаем, ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳз ба шарофати сифатҳои ватандӯстӣ, дурандешӣ, хиради фитрӣ, пойбандӣ ба суннатҳои миллӣ мудирияти кишварамон ва роҳбарии қувваҳои мусаллаҳи кишварро ба ӯҳдаи худ гирифтанд. Ин ҳодиса ба раванди минбаъдаи бунёди давлати миллӣ ва дунявии тоҷикон таъсири мусбат расонд. ��ешбарии ӯ ба арсаи сиёсӣ ба ниёзҳои ҷомеаи Тоҷикистон вобаста буд. Бо ба сари қудрат омадани Эмомалӣ Раҳмон давлат тадриҷан ба барқарор кардани тартиботи ҳуқуқӣ, таҳкими пояҳои сохти конститутсионӣ дар кишвар шурӯъ кард. Ҳамчунин дар он лаҳза зарур буд, ки афкори ҷомеаи ҷаҳонӣ дар бораи Тоҷикистон ҳамчун давлате, ки дар он ҷанги шаҳрвандӣ рух дода, вазъи ҳарбию сиёсӣ пешгӯинашаванда боқӣ мемонад ва гурӯҳҳои ҷудогонаи парокандаи ифротгароёни динӣ амалҳои террористиро анҷом медоданд, тағйир ёбад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ташаббусҳои сулҳпарваронаи худ барои ҳалли мусолиматомези муноқишаи байни тоҷикон дар ташаккули обрӯи мусбати байналмилалии кишвари мо дар арсаи ҷаҳонӣ низ саҳми арзанда ниҳодааст. Имрӯз зимни арзёбии нақши Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун шахсияти таърихӣ дар сарнавишти тоҷикон метавон гуфт, ки ӯ вазифаҳо ва рисолате, ки таърих ба зиммааш гузоштааст, дилпурона ва бо маҳорати калон иҷро мекунад. Ӯ ҳамчун шахсияти тараққихоҳ тавонист барои рушди устувори сиёсиву иқтисодии Тоҷикистон шароит фароҳам оварад. Дар раванди фаъолияти сиёсии роҳбари тоҷик хислатҳои барҷастаи ӯ ҳамчун Пешвои миллати тоҷик ошкор гардиданд, ки мундариҷаи бузурги иҷтимоӣ-фалсафӣ дошта, ба сарнавишти тоҷикони минтақаи мо ва тамоми ҷаҳон таъсир гузоштаанд.

Имрӯз Пешвои миллати тоҷик мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сарвари маънавӣ ва такягоҳи тоҷикони ҷаҳон аст. Ин аст, ки ӯ имрӯз дар дифоъ аз тоҷикон ва дигар миллатҳои форсизабони Афғонистон ҳастии худро дареғ намедорад. Пешвои тоҷикони ҷаҳон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба эътиқод ва мавқеъҳои хеш, ки дар принсипҳои сулҳпарварӣ ва башардӯстӣ асос ёфтаанд, содиқ монда, амалҳои зиддиинсонии террористон дар ҳамсоякишвар маҳкум намуданд. Ӯ ҳамеша, яъне аз рӯзе, ки ба арсаи фаъолияти сиёсӣ ворид шуд, муқобили ҳама гуна зуҳуроти ифротгароии динию сиёсӣ ва терроризми байналмилалӣ буд. Аз ин рӯ, Тоҷикистон, шаҳрвандони кишварамон ва тоҷикони саросари ҷаҳон аз мавқеъгирии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дармасоили сиёсати дохилӣ ва хориҷии Тоҷикистон ҷонибдорӣ мекунанд.

Бояд гуфт, ки номи мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва фаъолияти ӯ барои ҳифзи манфиатҳои тоҷикони ҷаҳон дар тӯли даҳсолаҳои зиёд на танҳо дар кишвари мо, балки берун аз ҳудуди он низ намунаи ибрат хоҳад буд. Эмомалӣ Раҳмон дар масъалаи сарнавишти тоҷикон ва мардуми форсизабон имрӯз ба мисли қаҳрамонони миллати тоҷик Темурмалик, Спитамен ва Муқаннаъ, ки замоне бар зидди истилогарон мардонавор меҷангиданд, амал карда истодаанд. Бешубҳа номи Президенти мо дар таърихи миллати тоҷик ҳамчун қаҳрамон, ҳамчун сиёсатмадоре, ки аз шаъну шарафи тоҷикони ҷаҳон дифоъ мекунад, сабт хоҳад шуд. Ӯ рисолати Пешвои миллати тоҷик – ҳифзи тоҷикон ва манфиатҳои онҳоро дар саросари ҷаҳон сарбаландона ва бошарафона иҷро карда истодааст.

Дар айни замон Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлолу демократӣ ташаккул ёфтааст , ки дар он тамоми заминаҳои сиёсиву ҳуқуқӣ, иҷтимоӣ-иқтисодӣ, фарҳангӣ ва маънавии рушди кишварамон гузошта шудааст. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар даврони истиқлолияти давлатӣ сиёсати таҳкими давлатдорӣ ва ҳувияти миллиро пайваста пеш бурдаанд. Давлатдории миллӣ, дар навбати худ, ба забону фарҳанги миллӣ, иқтисодиёти миллӣ ва сиёсати миллӣ, ҳувияти мудаввом такмилёбандаи миллӣ асос меёбад. Дар ин замина забони миллӣ – пояи давлатдории миллӣ буда, дар пойдорӣ ва таҳкими давлати миллӣ нақши муҳим дорад. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзи аввали ворид шудан ба арсаи сиёсии Тоҷикистон ҳифз ва таҳкими забони тоҷикиро дар сиёсати дохилӣ афзалияти стратегии худ муайян карданд.

Бе муболиға гуфтан мумкин аст, ки асоси нерӯи созандаи имрӯзаи халқи тоҷик фаъолияти ҷамъиятию сиёсии чунин шахсияти пешрафтаи миллати мо, чун Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Вай мисли тамоми сарварони даврони мо идеяҳои бузургро фаро гирифтааст. Саъю талошҳои бузурги ӯ дар таҳкими давлатдории тоҷикон барои ояндаи дурахшони миллати тоҷик тамоми шароити зарурӣ ва мусоидро фароҳам овард. Аз ин рӯ, дар бораи Эмомалӣ Раҳмон метавон гуфт, ки ӯ шахсияти бузурги даврони мост. Дар охир мехоҳам таъкид намоям, ки мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо амалҳои қаҳрамононаи худ дар роҳи ҳифзу таҳкими истиқлолияти Тоҷикистон дар паҳлӯи шахсиятҳои бузурги ҷаҳонӣ, ки барои истиқлолияти ватани худ мубориза бурда, ояндаи дурахшони ҳамватанон худро таъмин кардаанд, қарор дорад. Аз ин рӯ, ман низ мисли аксари шаҳрвандони кишварамон мутмаинам, ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон меъмори Тоҷикистони муосир, асосгузори давлати дунявии миллӣ ва такягоҳу умеди тоҷикони ҷаҳон мебошад.

Шуҳрати Дилбариён

[ruhsoraume3]

Президент Республики Таджикистан Эмомали Рахмон принял руководителей делегаций очередного заседания Совета руководителей органов безопасности и специальных служб государств – участников СНГ

16 мая во Дворце нации Президент Республики Таджикистан, Лидер нации уважаемый Эмомали Рахмон принял руководителей делегаций очередного заседания Совета руководителей органов безопасности и специальных служб государств – участников Содружества Независимых Государств.

В начале встречи Глава государства, поприветствовав её участников, дал высокую оценку совместным усилиям и скоординированным действиям органов безопасности и спецслужб государств-участников СНГ.

Далее, отметив сложную международную политическую ситуацию, Лидер нации акцентировал внимание на тенденции нарастания давления глобальных рисков и вызовов на региональную архитектуру безопасности.

В качестве основных рисков, в том числе, были названы дальнейшее усиление угроз международного терроризма, экстремизма, проявлений радикализма и транснациональной оргпреступности, нарастание накала напряжённости, связанного с контрабандой наркотиков и оружия, а также киберпреступностью.

Также было указано на то, что Таджикистан, в целях реализации Глобальной контртеррористической стратегии ООН, разработал и принял две стратегии по борьбе с экстремизмом и терроризмом.

В завершение Президент  страны подчеркнул заинтересованность Таджикистана в продолжении борьбы с терроризмом и экстремизмом, укрепления практического сотрудничества по вопросам безопасности, в том числе используя возможности площадки «Душанбинского процесса по борьбе с терроризмом и экстремизмом».

[ruhsoraume3]

Высказывания и тезисы

В избранное собрание сочинений профессора Ятимова С.С. в одиннадцати томах, главным образом, включены научные монографии, касающиеся его специальности по политическим проблемам международных отношений глобального и регионального развития, методологии исследования проблем формирования мировоззрения, публицистические статьи по актуальным вопросам научных теорий обеспечения безопасности на основе системного принципа, а также взгляды на некоторые задачи литературоведения, обучения и воспитания.

Вниманию читателей предлагаются наиболее значимые, на наш взгляд, тезисы автора.

Ссылки даются на издание – С. Ятимов. Асарҳо (Собрание сочинений). – Душанбе: «Ганч», 2019-2020.

Человек, Личность, нация в истории, политике и философии

Основанием превращения человека в политический субъект, происходящим естественным образом, является его рождение на определённой земле, имеющей конкретное географическое название. Статус последнего, с правовой точки зрения, определён в соответствии с конституционными законами, обыкновенными законами, другими правовыми нормами государства. Иначе говоря, это положение подразумевает получение поневоле статуса правового и основы для дальнейшего приобретения им политического статуса (Т.6. С.276).

***

Именно Личность выводит государство (читай нацию) к берегам надежд из постоянно бушующего моря политической жизни, социально-экономических трудностей, военных угроз, активного стремления навязывания чуждой культуры (Т.6. С.277).

***

Самым лучшим творением, созданным человеком, является произведение о самом Человеке. В нём на первый план выдвинуты усилия, взлёты и падения, в целом достижения Человека – его деятельность, место этого величественного, самого совершенного создания природы (Т.8. С. 310).

***

Отражение объективной действительности в сознании людей – процесс исторический. Именно от содержания, формы, качества, способов передачи, практически значимой для нынешнего и последующих поколений информации зависит развитие науки, следовательно, общества и государства (Т.8. С. 276).

***

Обращение к истории, проблемам возникновения и развития предмета – вопрос сущностный. Он отражает диалектический процесс формирования действительности в изменении и развитии. Именно применение исторического метода демонстрирует в динамике противоречивый процесс анализа явлений в тот или иной период в сопоставлении и закономерной повторяемости. Выясняет отношения, формы, причинности отличия показного от реального. Воссоздаёт предмет целостно в зависимости от материально-чувственного, действительного его развития к текущему моменту.

Историзм, как принцип и метод исследования, обуславливает изучение предмета от простого к сложному, отображение объективного процесса, предшествовавшего нынешнему состоянию явления, создаёт обоснованные предпосылки для мысленного выделения одних свойств и связей предмета по отношению к другим (Т.8. С.276-277).

Государство, политический субъект, политический лидер

Настоящий политический лидер является жизненно важной потребностью государства и нации, формой проявления закономерности, фактором стабильности развития цивилизационного общества (Т.6. С.278-279).

***

Великие национальные личности не только исправляют многие ошибки, которые по различным причинам имели место на протяжении истории, оставляют в наследство из своей эпохи наилучшие общенациональные достижения и ценности (уважение, честь, авторитет, достоинство), но и создают благоприятные условия для национального развития на последующие столетия.

Великая национальная личность – есть великое национальное достижение (Т.6. С.282).

***

Жизненно важным вопросом в рамках определения ценностных качеств политических субъектов в продвижении и защите национальных интересов являются умения обеспечить мир, стабильность, системную безопасность общества, в первую очередь, заложение основ развития фундаментальных направлений экономики государства, совершенствование его граждан (Т.6. С.300).

***

Правообязанности политической власти к государству определяются Конституцией. Последние два понятия неразделимы. Ни одна группа, политическое движение, общественное объединение более не наделены этим правом и ответственностью (Т.7. С.214).

***

Государство – это не небесное явление или подарок. Оно – явление земное. Возникло на основе закономерностей процесса развития общественных отношений. Существует, функционирует и интерпретируется на базе форм общественного сознания, называемой наукой (Т.7. С.215).

***

История государства – это история обеспечения его безопасности. Эти два понятия, с точки зрения политической логики и её результата – правовой логики, дополняют друг друга.

Возникновение, развитие теории и практики безопасности, как важнейшего элемента государства, на почве закономерностей прогресса общества имеет научно-теоретические основы. Хотя следует признать, что о возникновении государства существуют различные гипотезы. Этим явлением в мире и регионе пытаются «владеть» люди, группы, движения и определённые политические слои посредством распространения соответствующих представлений, концепций и теорий. Они придают ему исключительно идеологический оттенок. Подобное мировоззрение и практика, также как и термины «государство» и «безопасность», нуждаются в научном толковании (Т.7. С.215).

***

До тех пор, пока существует государство – ценнейшая часть политической системы общества, нации и народностей, приблизительно в такой же мере (ценность, стоимость, равносильность) существуют угрозы по его парализации, отвлечение, введение в заблуждение, ориентировка на ложный объект, попытки симплификации общественных отношений, утилизации основных ценностей, приостановки функционирования и, наконец, уничтожения. Эти угрозы не могут быть одинаковыми, на одном уровне, неизменными и абсолютными, а диалектически пропорциональны самой сущности государственного развития, характеру его телодвижения в политическом пространстве (Т.7. С. 217).

***

Там, где речь заходит о государстве, в качестве определяющих понятий используются термины «закон», «правовые нормы».

Точка зрения, поверхностный взгляд, легкомыслие по отношению к этому институту не свойственны сущностным понятиям государства и государственности…

С научной точки зрения, имеется в виду тот факт, что общественные отношения включают в себя важную, основную, фундаментальную, определяющую и закономерную особенность, регулируемую правовыми нормами. Игнорирование функционального предназначения и принципов государства не соответствует его природе. Делает государство уязвимым. Приводит политическую власть и государственное устройство к поражению (Т.8. С.72).

***

Государство является специально продуманным механизмом как бы для рационального, могущественного и сознательного человека, который должен взять под крыло своих детей, чтобы они не наносили ущерба ни себе, ни другим. Наоборот, чтобы они жили достойно в соответствии с его планом (Т.8. С.73).

***

Именно прогрессивной формой государственности народов мира является национальное государство. Такая форма политической власти выражает волю народа. Ибо она связана с его наследственностью, этнической сущностью, страной, языком, культурой, традициями и обычаями, другими святынями, с которыми на протяжении веков рождались и жили его предки.

Великие сыны таджикского народа, начиная от Исмоила Сомони, Рудаки, Фирдоуси и заканчивая Садриддином Айни, Бабаджаном Гафуровым и Мирзо Турсунзаде, чьи имена навечно запечатлены на страницах истории, боролись во имя нации и обретения национальной государственности. Противодействием подобному мировоззрению является навязанная форма государственности, несоответствующая чаяниям народа, которая только в ХХ веке дважды ввергла таджикский народ в величайшую трагедию (Т.8. С.74).

***

Несомненно, власть является средством политического правления, наделенным соответствующими правами и обязанностями Конституцией. Выполняет свои задачи согласно правовым нормам. Обеспечивает инте��есы всех слоёв общества в рамках экономических и социальных возможностей. Эта функция осуществляется с помощью различных путей, методов и средств… Сила государства заключается в верховенстве одной воли над другой посредством авторитета и норм закона. В противном случае невозможно обеспечить стабильность государства (Т.8. С.86).

***

Для реальной ориентации и определения соответствующих отношений с государствами, наряду с получением сведений относительно географии, рельефа и качества политической элиты страны, Низам-аль-Мульк (1018-1092 гг.) стремится к тому, чтобы представляемая послом информация носила целостные и системные элементы, обладала определёнными сущностными качествами (Т.8. С.471).

***

Ценность мысли Кей-Кавуса (1021-1098 гг.) заключается в том, что он рассматривает государство как важнейший институт политической системы, основным носителем политической власти, единственным субъектом, ответственным за территориальную целостность и безопасность общества, гарантом долговечности политического единства народов, населяющих эту территорию (Т.4. С.68).

***

Государство, по сути, является институтализацией потребности общественного целого со сложнейшими, строго определяемыми параметрами. Его возникновение, существование и функционирование, следовательно, и безопасность, как субъекта отношений семьи наций, находятся в определённой зависимости от окружающего мира (Т.4. С.70).

Лидер нации

Отрадно, что период независимости придал действительность стилю, способу и методу государственности таджикской нации, которая включает в себя все аспекты политической, социально-экономической, научно-культурной, духовной жизни и обеспечение её безопасности. В принципе была сформирована школа национальной государственности. Её создателем является Основатель мира и национального единства – Лидер нации, Президент Республики Таджикистан уважаемый Эмомали Рахмон. Важно, чтобы этот опыт был всесторонне исследован, проанализирован, изучен и применялся в настоящем и будущем (Т.8. С.71).

***

Аристотель выдвигает особые требования к государственным служащим и тем, кого посчитали достойным для руководства различными сферами жизни общества.

Предметом гордости и удовлетворения является тот факт, что подобное условие в крайне сложных направлениях государственности совпадает с теоретически разработанным и доказанным политической практикой учением Основателя мира и национального единства – Лидера нации, Президента Республики Таджикистан уважаемого Эмомали Рахмона. Этот опыт признан не только таджикской нацией, но и величайшими личностями мира (Т.8. С.108-109).

***

Безусловно, величие характера с точки зрения сути и содержания проявляется в защите национальных интересов. Никогда судьбоносные для государства и нации цели не реализуются, если эти планы не будут в распоряжении великих исторических личностей, наделённых высшими мужественными свойствами. Качество великой личности заключается в том, что оно на практике, в действии подтверждает, проявляет и доказывает себя (Т.8. С.322).

Государственная и национальная безопасность

С политической точки зрения понятие «безопасность» является синонимом дефиниции «государство» и наоборот (Т.7. С.214).

***

Сегодняшняя ситуация в мире и регионе сложна. Принципиальный вопрос – это обеспечение безопасности личности, общества и самого государства. В центре дискуссии стоит вопрос защиты мира, стабильности и безопасности. Эта тема первостепенна. Каждый, кто наделён здравым смыслом, не хочет «умываться слезами и искать музыку для танца в плаче и рыдании» (Хафиз), (Т.7. С.216).

***

Безопасность государства является системным понятием. Она начинается с простой ячейки государства и принципиальным образом воплощается в высших государственных учреждениях. Смысл этого вопроса зафиксирован в Конституции каждой страны (Т.7. С.217).

***

Угрозы, планируемые для дестабилизации одной нации, вовлечения её в пучину бед, не являются случайными и бессистемными явлениями. Осуществляются на основе определённых разработанных планов, в том числе практики специальных служб заинтересованных стран, многолетнего опыта специалистов подобных действий в регионе и мире. Следует признать, что дестабилизация какого-либо государства и нации не связана с роком. И это – не случайное явление. Это – наука. Терроризм, экстремизм, другие виды диверсии против любого субъекта международных отношений являются продолжением и формой внешней политики определённого государства либо групп государств иными путями, средствами и методами. Здесь используется комплекс возможностей и ресурсов государства-инициатора, прежде всего, интеллектуальный и практический потенциал. Без знания сущности подобного вредительства, принципиальных целей, формы и методов действия враждебных сил, процессов, следовательно, убеждения в их закономерности и адекватной расстановки сил, невозможно бороться против них.

Обеспечение национальной безопасности среди всех познаний строго нуждается в научных представлениях, убеждениях. Ни в иных знаниях, теориях и догадках (Т.7. С.229).

***

Невозможно обеспечить национальную безопасность без научных знаний. Без них можно легко очароваться и плениться слухами, сплетнями, сказками, безосновательными и корыстными представлениями, опасной, бездоказательной придирчивостью и предрассудками. Только не идеями обеспечения национальной безопасности (Т.7. С.229).

***

Необходимо помнить, что каждое государство имеет единую систему обеспечения своей национальной безопасности. Эта система состоит из политических, экономических, военных, культурных, идеологических, религиозных, конфессиональных, административных частей. Они, согласно закону, решительно защищаются и управляются. Человек, вступивший на путь измены своим национальным интересам, выходит из системы обеспечения национальной безопасности своей Родины, вступает в систему обеспечения национальной безопасности чужого государства и действует в ней (Т.7. С.235).

***

Степень обеспечения национальной безопасности зависит от уровня сближения любыми путями и средствами с наукой, образованием, т.е. реальным пониманием, объективным восприятием и осознанием общественных процессов. Без литературы, искусства, инфраструктуры, массовых коммуникаций добиться этой цели практически невозможно (Т.7. С.238).

***

Если в любых сферах (политика, экономика, образование, медицина и др.) обладание информацией является важнейшей частью деятельности, то для обеспечения безопасности государства, личности и общества – оно жизненно необходимо. Получение профессиональной информации, имеющей социальный характер – это не инфантильная самодеятельность, форма упражнения и демонстрация кажущегося таланта. Это законная, нормативно-правовая, профессиональная, и в особенности, морально-духовная ответственность. Если даже она не научная, то должна быть организована, осуществлена, оценена и применена на этой основе. Обеспечение безопасности государства без науки – пустейшая фраза (Т.7. С.239).

***

Процесс обеспечения национальной безопасности – это не форма интеллектуального состязания между структурами соответствующего учреждения и террористами, организованными преступными группировками, объектами, находящимися, согласно закону, под контролем. Основа силы обеспечения безопасности национального государства связана со степенью образованности, национальным самосознанием и ответственностью за свою историческую судьбу самого народа. Это жизненно важное направление требует непременных, постоянных усилий, на что нацелена вся государственная система (Т.7. С.239-240).

***

Если безопасность государства означает не ��грожаемое состояние по отношению к суверенитету, территориальной целостности, политическому, экономическому, социальному положению, одновременно такое обстоятельство подразумевает экономическое развитие и повышение народного благосостояния. Без этих двух последних элементов безопасность – понятие неосуществимое (Т.7. С.66).

***

Ответственность за профессиональные сведения (информационные) должна отличать сотрудника национальной безопасности от лиц и действий, обращающих на себя внимание противоречивостью нормам закона, морали, следовательно, простым общечеловеческим ценностям (Т.7. С.229).

Защита национальных интересов и ценностей

Трагическими для любой нации можно считать обстоятельства, когда интересы региональных либо геополитических игроков совпадают с интересами групп лиц внутри самого государства, стремящихся выдать собственные, личные политические амбиции и корыстные интересы за интересы народа. Такие формально идеологические, в сущности, политически деструктивные явления непременно приводят к хаосу, беспорядкам и реально угрожают долговечности национального государства, как случалось в истории не один раз. Нечто подобное наблюдается в горячих точках планеты сейчас (Т.7. С.65).

***

Совпадения интересов конкретных лиц внутри национального государства с внешним идеологическим элементом сопровождаются огромным финансированием извне, созданием ими специальных политизированных структур, управляемых соответствующими легальными и нелегальными институтами. Естественно, при таких ситуациях финансирующая сторона заказывает свою, нужную ей модель формирования идеи, теории, мировоззрения и взглядов, следовательно, и действий, которые коренным образом находятся в противоречии с интересами идеологической и культурной безопасности национального государства. Допустить этого нельзя (Т.7. С.65).

***

На глобальном уровне ведётся анализ, оценка факторов в развитии народов, которые имеют религиозные, этнические, культурные, культовые, обрядовые, исторические и тому подобные значения. Поскольку заинтересованная манипуляция этими факторами является самым дешёвым, в мировой политике тщательно изучается потенциал названных положений не в направлении прогрессивного развития, а наоборот. Другими словами, эти обстоятельства могут держать народ вне зоны влияния науки и прогресса, а, следовательно, вне развития в социально-экономическом отношении (Т.7. С.66-67).

***

В геополитических играх, в части, касающейся идеологического противоборства, заинтересованные государства тратят средства, которые окупаются полностью с точки зрения обеспечения управляемости народов в зонах их повышенного интереса (Т.7. С.69).

***

Очень важно, чтобы сама нация с помощью её достойных интеллектуалов, особенно современной, передовой, активной интеллигенции, погружалась в своё Я, минимизируя этим фактор внешней причинности (моральной и материальной) в своей судьбе (Т.7. С.83).

***

В процессе исторического развития выиграли лишь народы, которые смогли вникнуть в сущность дел, изучили, проанализировали, выявили глубокий замысел противника, разгадали подлинный интерес недружественных сил. Эти знания использовали в процессе практической политической деятельности собственной нации, обезопасив её от трагедий и катастроф (Т.7. С.85).

***

Роль самой интеллигенции в политической системе общества определяющая, главная, ведь за судьбу нации в ответе не только соответствующие политические институты, но и её авангардная, прогрессивная часть (Т.7. С.86).

***

Если в идеологических противоборствах современности данная, наиболее интеллектуальная часть общества (т.е. интеллигенция) проявляет безразличие, судьба нации переходит в руки интеллигентствующих невежд (Т.7. С.88).

***

Нет и быть не может безопасности без обеспечения безопасности в сфере национальных ценностей, идейных концепций и ценностных ориентаций (Т.7. С.94).

***

Познание явлений действительности, повышение образовательного уровня населения необходимо довести до такого состояния, чтобы люди были способны за каждым лозунгом, обещанием, призывом понять – соответствуют ли они нашим национальным интересам, стабильности и развитию нашего национального государства (Т.7. С.97-98).

***

Борясь против враждебных акций недоброжелателей нации, следует также учитывать реальность внутри страны. Необходимо усиливать примеры истинного патриотизма и национального самосознания. При оценке данного вопроса в чувствительные для обеспечения национальной безопасности моменты следует использовать важнейшую философскую категорию «причина – следствие» (Т.7. С.223).

***

Таджикистан является единственной страной среди бывших советских республик, которая после обретения Государственной независимости была представлена мировому сообществу в условиях крайне сложного политического, социально-экономического и культурного кризиса – гражданской войны.

Интересам геополитических игроков не отвечало также и приобретение таджикской нацией суверенного централизованного государства.

Одним из основных факторов этой ситуации является отсутствие опыта государственности, а также практики продвижения политической власти на протяжении более тысячи лет (Т.8. С.70).

***

Группы, действующие наперекор национальной идее и, как результат, против национальных интересов, не могут, вернее не хотят, осознать природу государства – важнейшего института человеческого общества. Относятся к нему легкомысленно, крайне примитивно, без чувства должной ответственности (Т.8. С.74-75).

***

Использование терминов «джихад» и «шахид», в случае их перехода из поколения в поколение в качестве мировоззрения, теории и практики, формы, выражающей самопознание, религиозную идентичность, на примере духа политического бандитизма, каковым является басмачество, превратится в генетическую проблему. Доказательством ментальной трансформации человека является и то, что определённые этнические группы, несмотря на то, что родились и выросли на Западе, получили образование, жили и живут там, мечтают, убив «кафира» (иноверца, неверующего), вкушать «сладость мученической смерти за веру» (Т.8. С.118).

***

Когда антинациональное, вернее антигосударственное мировоззрение, духовность и идеология главенствуют в умах определённых групп, особенно молодёжи, трагическое будущее для названных социумов неизбежно. Необходимо им осознать это. И лишь помнить, что для «анестезии» и обоснования этих крайне тяжких преступлений в несчастных мусульманских странах используются такие лозунги, как «джихад», «во имя чистого ислама», «строительство исламского государства», а также сотни аналогичных фраз, выражений и призывов, насаждаемые им геополитическими игроками (Т.8. С.119).

***

Крайне примитивные, инфантильные, доморощенные знания и мировоззрения организаторов общенациональной трагедии таджикского народа о простых понятиях – «государство», «власть», «политика», «нация», «национальные интересы», «политический руководитель», «культура», «политическая культура и процессы», «ответственность за историческую судьбу нации», «геополитические игры» и других аналогичных значениях, дефинициях стали причиной гражданской войны и несчастья сотен тысяч наших соотечественников.

К великому сожалению, до сих пор существуют стремления легкомысленного объяснения сути государства и государственности, понятие чувства ответственности за политическую власть и историческую судьбу нации на основе беспочвенного “учения” архитекторов гражданской войны девяностых годов. Подобный уровень знаний, духовности, несмотря на то, что с точки зрения политической логики равен нулю, считается геополитическим явлением, а не национальным. Нельзя не учитывать это (Т.8. С. 129).

2.)Наука, знания, образование, обучение, опыт, истина

В борьбе против знаний и опыта недоброжелателей победу можно одержать, лишь опираясь на науку, просвещение, метод познания антинациональных действий, политическую бдительность, целенаправленную стойкость (Т.7, С.218).

***

Беда противников наших национальных интересов заключается в том, что у них своя «истина». Вернее, «истина», которая установлена в их сознании посредством «благотворительности», грантов, финансов и иных материальных благ от зарубежных покровителей. Подобный «войлок» приводит к тупости острый топор научной истины, основным принципом которой является движение от незнания к познанию (Т.7. С.221).

***

Взгляд на государство и политику требует знаний, сформировавшихся в определённой системе обоснованных аргументов, проверенных в рамках исторического опыта. Подобные знания, с точки зрения логики и действительности, не должны быть неясными и иметь структурные противоречия (Т.8. С.75).

***

Литература является одним из важнейших с��особов воспитания патриотизма, факторов зарождения политического сознания, становления независимости нашего национального государства. Именно посредством литературного слова нация была осведомлена о патриотичности, героизме, самоотверженности, преданности своих величайших сынов. Благодаря художественным историческим исследованиям, поэтическим и фольклорным образам, в генетической памяти нации закрепились имена Спитамена, Деваштича, Абумуслима Хуросони, Муканны, Махмуда Тороби, Темурмалика, Восе и многих других великих личностей, которые оберегали, возвеличивали древнюю нацию, защитили словно зеницу ока от исторических бед и несчастий (Т.8. С. 311-312).

 Аристотель в контексте рассуждений о государственности и безопасности

Аристотель – это гений, основавший пути, средства, методы и методологию научного исследования. Его величайшим открытием в логике признано познание частного посредством общего (Т.8. С.79).

***

Когда Аристотель исследует спорные, запутанные и крайне сложные вопросы государственности с научной точки зрения, он прогнозирует различные альтернативные теории воздействия внутригосударственных событий, вплоть до дестабилизации, распада и угрозы исчезновения государства (Т.8. С.81).

***

Для Аристотеля понятие государства эквивалентно логике общества, группы людей, социума. Эти термины, вернее явления, он видит в тесной связи друг с другом. Их жизнь (государства и людей) представляет в наличии сосуществования равных уровней. Однако сочетание и однотипность степени бытия считает не односторонним явлением, а плодом деятельности обоих участников. Когда рассуждает об этом вопросе, то пользуется качеством ответственных, активных, работоспособных субъектов. По его мнению, в государстве лишь человек, имеющий ограниченные физические возможности, может находиться в стороне от социальной ответственности. Остальным следует быть активными в отношении интересов государства и государственного устройства (Т.8. С.82).

***

Аристотель считает зарождение государства естественным явлением и важнейшим событием в обществе. Определяет его в качестве создания условий для руководства народом, так как посредством его социальные группы мобилизуются на осуществление общих целей и обеспечение своих интересов. Философ не представляет иного способа политического руководства обществом (Т.8. С.88).

***

Для национальной государственности стабильное будущее и прочность являются жизненно важным вопросом. Вывод Аристотеля о людях, пытающихся представить понятия государства и нации в рамках непроверенного объяснения, становится поводом для рационального обсуждения и объективного пересмотра. Представляется, что великий мыслитель ещё две с половиной тысячи лет назад знал сущность и природу некоторых наших соотечественников, размышлял об этом (Т.8. С.89).

***

В книге «Политика», в связи с основной темой – государства и политики, преимущественно используются термины «безопасность», «развитие и прогресс», «справедливость», «добродетель», «социальная удовлетворённость», «благополучие и обеспечение желаний народа», «преобладание гражданских нужд».

Аристотель категорически против того, чтобы государственный строй пропагандировался и навязывался извне. При его выборе ответственным и обязанным философ считает сам народ и его ведущую часть – национальную интеллигенцию. В своих исследованиях он обязывает учёных уделять особое внимание этому вопросу и не быть равнодушными и безучастными (Т.8. С.102).

***

Древнегреческий учёный, в результате глубокого анализа полученных знаний, политической практики своей эпохи – неосознанные явления факторных допущений, ситуационные возможности, одновременно сопровождающиеся несоответствующими законодательными инициативами и неосознанной формой политического менеджмента, указывает на сущностные причинности, способные привести к распаду государственного строя, что имело место в начале 90-х годов прошлого века в нашей истории, к сожалению, повторяющиеся в истории человечества не раз. Подобный ситуационный разбор и сейчас наводит на мысль о событиях в известных географически уязвимых и геополитически чувствительных частях планеты, заслуживающих изучения, выводов, прогнозирования, и, следовательно, адекватного планирования действий (Т.8. С.103).

***

Политический строй, закреплённый и провозглашённый в конституциях государств, является выразителем национальной воли, политических стремлений, характера и менталитета, сущности государства и правовой нормой для обеспечения функциональности правительств. Ни одна структура власти и общественных организаций не имеет ни малейшего права игнорировать его принципы. Религиозные организации со всей их инфраструктурой не составляют при этом исключения (Т.8. С.103).

***

Известно, что в эпоху Аристотеля не использовался термин «национальные интересы». Однако, когда речь заходила об интересах государства, подразумевалось это понятие. В современном мире многие геополитические игроки, используя все формы политического телодвижения – заявления, декларации, двусторонние и многосторонние переговоры, средства массовой информации, свои индивидуальные, групповые, партийные и классовые интересы скрывают под маской «национальных», «религиозных» и «конфессиональных» интересов. Хотя в большинстве случаев, нация и истинные последователи религий и конфессий – народ не осведомлены о сути подобных лозунгов, политических заявлений, фраз и выражений, порою сопровождающихся неадекватной, заинтересованной политикой. Социум, от имени и во имя которого делают подобные утверждения, проявляет чувства отчуждённости, нейтралитета и бессилия по этому поводу (Т.8. С.104-105).

***

Когда Аристотель рассуждает о важности государства, его роли в обеспечении безопасности и социальных потребностей страны, успешности и прогрессивности государственного управления, он уделяет первостепенное значение качествам, характеру, душевному, психическому состоянию, степени верности государственному строю со стороны самих членов общества. Для понимания высказанной идеи Аристотель сравнивает государство с кораблём, а каждого члена общества – с мореплавателем-капитаном судна (Т.8. С.106-107).

***

Таким образом, Аристотель приходит к весьма важному заключению. Оно жизненно необходимо для наций, навеки потерявших свою государственную независимость, когда иные силы посредством гнёта, давления, целенаправленного воздействия – воспитания, обучения, культивирования мировоззрения, идеологии, корыстной материально-денежной поддержки прививали части людей теорию и дух почитания чуждых ценностей. Теперь возрождение наций невозможно и не может быть без возрождения формы и содержания его мышления, мировоззрения, менталитета, идеологических ориентаций, созданных, сформированных его великими предками на протяжении тысячелетий, отражающих его волю на основе реальных, адекватных, земных ценностей, естественно, совпадающих с общечеловеческими, следовательно, передовыми ценностями (Т.8. С.107-108).

***

Философ в целях подготовки специалистов (профессионалов) считает важными изучение и определение общественных потребностей в различных сферах социальной деятельности. Уделяет особое внимание людям, зарабатывающим свой хлеб «от рук своих», то есть ремесленникам, мастерам.

Великий мыслитель убеждён, что не во всех сферах руководства государственный муж должен изучать и осваивать профессию своего подчинённого, но предъявляет серьёзные требования к качеству личности руководителя. Судьбу человека, группы людей и общества полностью связывает с такой личностью. Требует от руководителя именно такую ответственность (Т.8. С.110).

***

Изучение наук, достижение просвещённости считаются первоочередной задачей молодёжи. В этом направлении имеются серьёзные проблемы, противоречия между желанием освоить знания и актуальными, возрастающими потребностями людей. Способность, равнозначная действительности, осознание бытия, исправление ситуации в зависимости от него, определяют сегодняшнее и будущее общества (Т.8. С.112).

Прогресс и экономическое развитие

По отношению к политике, праву, идеологии, другим формам общественного сознания экономика занимает главенствующее место. Именно поэтому, «никакой политикой нельзя запретить экономику».

В то же время, экономику невозможно отделить от политики, идеологии. Хотя первая определяет политику, следовательно, и идеологию. Вместе с тем, и политика играет существенную роль в определении направления развития экономики. Поэтому экономика и политика функционируют в рамках единой системы, образуя некую целостность. Находятся в отношениях взаимной связи, взаимного координирования, взаимной обусловленности, взаимной зависимости (Т.8. С. 231).

***

События в странах Ближнего Востока и Афганистане, масштабы материальной и гуманитарной катастрофы, происходящие на основе политики и практики терроризма и экстремизма, естественно, никак не сравнимы с иными формами экономических преступлений, даже с техногенными катаклизмами (Т.8. С. 236-237).

***

Сложнейшие проблемы защиты основ государства, где охватывается практически весь комплекс человеческого бытия – экономика, политика, право, контролирующие органы государственной власти, исследования десятков других явлений теоретического и прикладного значения подобного класса, не могли быть представлены, рассмотрены, научно интерпретированы и, тем более, использованы на практике без применения системного подхода (Т.8. С.257).

Религиозное мировоззрение, исламская идеология

Религиозное мировоззрение в зависимости от политического устройства, степени экономического, социального, культурного развития, исторического прошлого, национальных традиций обретает особое место в жизни людей. В качестве общественного сознания играет определённую роль и в самопознании человека (Т.8. С.377).

***

Религиозное мировоззрение общедоступное, простое, доходчивое для понимания масс, всеми слоями общества. Оно не требует дополнительных, глубоких знаний точных и даже общественных наук. Не нуждается в сложных экспериментах, понимании диалектической логики в самом простом изложении.

Религиозные знания и убеждения имеют универсальную особенность. Если для освоения научного мировоззрения требуются талант, дар, долгие годы учёбы на уровне школы, университета, затем научно-практические условия, испытания, то для религиозного же мировоззрения, как показывает практика, вообще не существует подобных требований, затрат. В данном случае все трудности преодолеваются на уровне воли, качества и содержания сознания (Т.8. С.377-378).

***

Изучение религиозных основ также не требует школы, специальных условий, дополнительных средств. Родители, близкие, поведение, появление и смерть живых существ, обыденные слова, образ жизни и окружающий мир в целом, сами по себе способствуют формированию такого мировоззрения.

Нравственный источник религии, нормы отношения человека к небесным убеждениям составляют священные книги. Исследованием, освоением, распространением учения этих книг неустанно занимаются социальные классы, группы, партии, отдельные заинтересованные лица, имеющие поистине интеллектуальный потенциал.

Центральную тему и основную суть священных верований определяет власть (политическая, экономическая, социальная, духовная, культурная, идеологическая, геополитическая и т.п.). Для доступа к подобному способу социальных взаимоотношений применяются любые формы борьбы, придуманные человечеством на сегодняшний день.

Мировые и региональные геополитические игроки после всесторонних исследований и производства современных вооружений направляли и продолжают предоставлять свои финансовые возможности на изучение религии и использование её силы и потенциала (Т.8. С. 378-379).

***

Основная цель – это достижение политической власти с опорой на ислам, вернее на исламское мировоззрение. Простые же мусульмане думают об исламских святынях во имя сегодняшней и будущей жизни. Они верующие, доверчивые, вполне искренние в своих чувствах. Не разбираются в играх, происходящих вокруг религии и самих верующих, организуемых от имени благочестиво объявленных теорий. У них нет возможности для постижения таких игр. Да и не могут и не способны их понять. Для постижения сути таких замыслов необходимы знания, обыкновенное научное мировоззрение, основу которых следует заложить исключительно с детского, подросткового возраста, ранней молодости. Только не позже. (Т.8. С. 380)

***

Опыт, сформированный на протяжении столетий, свидетельствует о том, что определённые социальные группы, злоупотребляя религиозными ценностями, способствовали научно-технологической и культурно-просветительской отсталости мусульман. Зародилось соответствующее исторически сформированное мировоззрение, которое поставило под сомнение национальные культурные ценности. Породило космополитическое идеологическое отношение. Слабый момент – дистанцирование от национальных интересов – стал эффективным средством в руках ограниченных, недалёких тиранов. Превратило простой народ и народные массы в недальновидных людей, преднамеренную, предусмотренную жертву прозорливых.

В геополитических отношениях религия, формирование религиозного мировоззрения стало примитивнейшим, и, как видим, самым не затратным, дешёвым средством обеспечения устойчивых экономических интересов. Создание посредством религиозного мировоззрения социально-политической, культурной атмосферы, отношений и коммуникации социальных групп является простым инструментом манипуляции ситуацией и положением в обществе. Действительность исламского мира, то есть константная, устойчивая, стабильная экономическая, научно-техническая, технологическая, следовательно, и мировоззренческая отсталость, «почётная гордая и воинственно непризнанная зависимость» превратили эти страны в игрушки в руках международных богачей и власть имущих (Т.8. С.381).

***

На территориях, где проживают последователи ислама, исламская идеология является самой эффективной формой мировоззрения и средством целенаправленной, заинтересованной манипуляции. Национальная идея, национальное самопознание и самосознание, искомые национальные интересы, считаются второстепенной политической позицией. Или же она отсутствует вообще. Это хорошо изучено, продолжает изучаться и понимается соответственно, как обществом, так и геополитическими игроками (Т.8. С.381-382).

Дипломатия

Наиболее яркие представители школы реализма, рассматривающие силу и мощь, как основу межгосударственных отношений, были искренны в оценке роли дипломатии для продвижения национальных интересов (Т.8. С.462).

***

Феномен, связанный с дипломатией, отражает насущную потребность государства, следовательно, политической деятельности.

Являясь классовым, заинтересованным, корыстным инструментом общества, именно государство выступает в роли создателя специфического внешнеполитического инструментария, выражаемого в форме дипломатической службы. Мощь дипломатии обусловлена и находится в зависимости от могущества государства (Т.8. С.463).

Роль учителя и школы в становлении личности и гражданина

Даже самый невежественный ученик обращает серьёзное внимание на профессиональные навыки, квалификацию, личностные качества, духовность, действия, силу воли, манеру общения, внешний вид и особенности поведения учителей. Ученик изучает учителя. Анализирует, оценивает, обобщает. Ни одна положительная или отрицательная черта характера учителя не ускользает от внимания ученика. И эти качества на протяжении всей жизни сохраняются в памяти учащегося (Еженедельник «Омузгор», №20 (12453), 16.05.2024 г.).

***

Безусловно, невозможно, чтобы у всех были одинаковые знания, профессионализм и квалификация. Однако признание просвещённости уважаемых личностей является ярким примером для того, чтобы стремиться достичь таких же высот и мастерства (Газета «Джумхурият», № 105 (24968), 04.06.2024 г.).

***

Сказки, мифы, легенды, поэмы, всё то, что существует в пространстве и во времени в форме идейно-художественного воображения, представляет собой место для понимания реальности существования в различных явлениях, считается воображением и формой мировоззрения. Имеет право на жизнь, но не является наукой.

Наука должна иметь ответ на вопрос «Почему?». Уметь интерпретировать и доказывать истину – природу, общество и мышление со свойствами, отношениями, законами возникновения, изменения, развития. Стать фактором совершенствования и прогресса человечества. Должна быть направлена на повседневные, утилитарные потребности человека, облегчать жизнь людям (Газета «Джумхурият» № 116 (24979), 20.06.2024 г.).

***

Преподаватели вузов являются отправной точкой научного мышления на извилистом и бесконечном пути понимания реальности жизни подрастающим поколением – будущего нации и национальной государственности (Там же).

***

Был, есть и остаётся вечным процесс формирования из человека творческой личности, вечное и бесконечное движение человеческого общества к достойной жизни. В этом процессе семья, духовная среда, школа и образование, одним словом – общественные отношения играют важную, конструктивную, основную, определяющую, решающую и правовую роль (Газета «Джумхурият» №93 (24956), 20.05.2024 г.).

***

Университеты также становятся авторитетными и эффективными в обществе только в том случае, если у них есть преподаватели – учёные, постоянно сочетающие свою деятельность с практикой в сложном процессе обучения (Там же).

***

Величайшее благо, существующее в мире, — это наука, знания, ��ультура и просвещение. Средние и высшие школы гордятся не столько количеством воспитанных учеников, сколько числом подготовленных выпускников, принёсших пользу народу и обществу.

В государстве нет величественнее и священнее института, чем школа. И быть не может. От сути, содержания, качества и результатов деятельности школы зависит всё общество – государственное устройство, сегодняшний и завтрашний мир, спокойствие, прогресс и развитие (Газета «Джумхурият», №80-81, 30.04.2024 г.).

***

Значение школы содержится в закладке фундамента с семи до восемнадцати лет во всей дальнейшей жизни человека. В плане деятельности школы сложно однозначно утверждать, что первично – обучение или воспитание. Эти взаимодополняемые понятия не способны существовать автономно (Там же).

***

В процессе обучения и воспитания педагог является центральной фигурой, созидателем среды и целенаправленным исполнителем воспитания.

Хотя современные школьные корпуса, технические средства, компьютерные классы, просторные спортивные площадки важны, однако главенствующая роль учителя была, есть и останется центральной осью фундаментального процесса просвещения общества.

В каждой школе, как минимум, должно быть несколько учителей, через «руки» которых ученики имели бы возможность пройти на уровне определённого класса. Учителей, незабываемых в плане квалифицированности, целенаправленности и устремлённости в обучении школьников (Там же).

***

Суть и содержание человеческого мировоззрения по отношению к науке подобны монументу, который должен обладать фундаментом. Будущее человечества зависит от того, из каких материалов сделан этот фундамент, с какой целью возведён, чему и как будет служить (Там же).

***

Со временем, независимо от выбора профессии, социального положения, человек никогда не забывает своих учителей, внёсших существенный вклад в его обучение и воспитание, имевших особое влияние на его жизнь. Человек считает, что они оказали содействие в его судьбе, вспоминая своих учителей в минуты радости и печали.

Воспитание человека, возложенное на учителя, является труднейшей и в то же время огромной ответственностью (Там же).

***

Слово «учитель» – это и понятие, и термин. Имеет определяющее свойство. Оно шире одного явления по смыслу, глубже по восприятию, ощущению и воображению. Это единица нравственности для достижения её глубины. Мышление, способное дойти от формы до сущности. Чтобы интерпретировать важность и необходимость внимания, подойти к сути проблемы. («Мой учитель» — Душанбе: «Ирфон», 2024. С.3).

***

Для комментирования этимологического термина, имеющего ключевую логику в понятии «муаллим» (корень слова «илм» — наука, профессия, предназначенная преподавать науку) (учитель), можно отметить, что под наукой, как считают, подразумевается форма человеческой деятельности, посредством которой изучаются, выводятся свойства, отношения и закономерности возникновения и развития вещей, а также процессы природы, общества и мышления. Иного понятия здесь нет и быть не сможет (Там же. С.4).

***

Именно поэтому учитель полагается исключительно на науку с точки зрения своего положения и социального статуса, в зависимости от его первоначального назначения, как человека предприимчивого, интеллектуального, влиятельного и патриотичного. С мудростью и зрелостью ставит другие виды знаний на службу науке. Является воплощением мысли и духа просвещения, интеллекта, гордости и чести национальной государственности, мудрости и благоразумия, пропагандистом истины и правдивости, ответственности и благочестия (Там же).

***

«Учитель» — это самый великий титул, который когда-либо на протяжении всей истории придумывал человек. Каждый его урок целенаправлен на развитие и улучшение жизни индивидуума. Величие и могущество личности зависят от уровня знаний. Учитель – это творец вдохновения и достижений.

***

Вместе с тем, следует знать, что цель деятельности учителя не является само собой разумеющимся понятием. Напротив, направлена на воздействие и устранение качеств, свойств и проявлений внешнего мира. Учитель находит воплощение своего труда в созидательном мировоззрении и поведении своих учеников. Он доволен этими итогами, потому что они отражают дух его воспитания и обучения (Там же. С.5).

***

Тысячи научных и исторических произведений, повествований и поэм, газелей, касыд и байтов, рубаи и китъа, другие поэтические и прозаические произведения, отражённые в классической и современной таджикской литературе, служат образцами пропаганды науки, знаний, культуры и просвещённости нашего древнего народа («Мой учитель» – Душанбе: «Ирфон», 2024. С.97).

***

Если не будет сеятеля зёрен науки и знания, которого называют учителем, уверенность, совершенствование и просвещение жизни останутся несбыточной мечтой (Там же).

Составитель Дорюш Рахимзода

Перепечатано из академического научно-популярного

журнала «Наука и общество» №1 (39), 2025 г.

[ruhsoraume3]

НАҚШИ РОҲБАРИКУНАНДА ДАР ТАҲКИМИ ДИПЛОМАТИЯИ ПАРЛУМОНӢ ВА МАВҚЕИ ТОҶИКИСТОН ДАР ИТТИҲОДИ ДАВЛАТҲОИ МУСТАҚИЛ

(Дар ҳошияи сафари муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба шаҳри Санкт-Петербург)

Ассамблеяи Байнипарламентии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (АБИ ИДМ) аз соли 1992 фаъолият мекунад ва ҳамчун яке аз созмонҳои муҳимми минтақавӣ барои ҳамоҳангсозии фаъолияти қонунгузории кишварҳои пасошуравӣ хидмат менамояд. Ин платформа имконият медиҳад, ки масъалаҳои муҳимми сиёсӣ, иқтисодӣ, амниятӣ ва фарҳангӣ дар сатҳи байнипарламентӣ муҳокима шаванд. Дар доираи ҷаласаи 58-уми пленарии Ассамблеяи Байнипарламентии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (АБИ ИДМ), ки дар шаҳри Санкт-Петербург баргузор гардид, мавзуъҳои муосир, аз қабили рақамикунонии соҳаи маориф, истифодаи технологияҳои зеҳни сунъӣ, баҳодиҳии кадастрии давлатӣ ва таҳкими амнияти наздисарҳадӣ, мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. Иштироки Тоҷикистон дар ин чорабинӣ аз талоши кишвар барои ҳамроҳ шудан ба равандҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ, инчунин таҳкими мавқеи худ дар арсаи байналмилалӣ шаҳодат медиҳад.

Сафари расмии Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба шаҳри Санкт-Петербурги Федератсияи Русия дар доираи чорабинии мазкур рӯзҳои 17-18 апрели соли 2025 яке аз рӯйдодҳои муҳимми сиёсӣ ва дипломатии Тоҷикистон аст. Зимни ин сафар мулоқотҳои муҳимми муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо роҳбарони парламентҳои кишварҳои узви ИДМ, аз ҷумла Русия, Узбекистон ва Қазоқистон доир шуд. Илова бар ин, иштирок дар чорабиниҳои фарҳангӣ, аз қабили гулгузорӣ дар Оромгоҳи ёдгории Пискарёв ва ҷаласаи тантанавии бахшида ба 80-солагии Ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ аҳамияти таърихӣ ва гуманитарии ин сафарро таъкид мекунад. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ ҳамчун намояндаи олирутбаи Тоҷикистон на танҳо мавқеи кишварро дар муҳокимаҳои мазкур муаррифӣ намуд, балки дар ташаккули рӯзномаи муштараки ИДМ низ саҳм гузошт.

Яке аз лаҳзаҳои муҳимми сафар вохӯрии Рустами Эмомалӣ бо Раиси Шурои Федератсияи Маҷлиси Федералии Федератсияи Русия Валентина Матвиенко буд. Ин мулоқот ба баррасии вазъи кунунӣ ва дурнамои муносибатҳои Тоҷикистону Русия, ки дар заминаи шарикии стратегӣ ва ҳампаймонӣ рушд мекунад, бахшида шуд. Дар ҷараёни суҳбат масъалаҳои афзалиятнок, аз қабили сармоягузории муштарак, ҳамкориҳои саноатӣ, энергетикӣ ва густариши равобити фарҳангӣ, мавриди таваҷҷуҳ қарор гирифтанд. Таъкид гардид, ки робитаҳои байнипарламентӣ, аз ҷумла фаъолияти Комиссияи муштарак оид ба ҳамкорӣ миёни Маҷлиси миллии Тоҷикистон ва Шурои Федератсияи Русия, дар таҳкими муносибатҳои дуҷониба нақши муҳим доранд. Ҷонибҳо ба зарурати истифодаи босамари зарфиятҳои мавҷуда дар самтҳои сармоягузорӣ, саноат ва илму фарҳанг ишора намуданд.

Мулоқот бо Раиси Сенати Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Ӯзбекистон Танзила Нарбаева ба таҳкими муносибатҳои Тоҷикистону Ӯзбекистон, ки дар солҳои охир ба сатҳи ҳампаймонӣ расидааст, нигаронида шуд. Имзои Аҳдномаи байни ду кишвар дар бораи муносибатҳои ҳампаймонӣ дар соли 2024 ҳамчун як рӯйдоди таърихӣ арзёбӣ гардид, ки заминаи мустаҳками ҳуқуқӣ барои рушди минбаъдаи ҳамкориҳо фароҳам овард. Ҷонибҳо ба густариши ҳамкориҳо дар соҳаҳои тиҷорат, энергетика, кишоварзӣ ва фарҳанг таваҷҷуҳ зоҳир карданд. Илова бар ин, таъкид шуд, ки робитаҳои байнипарламентӣ дар таҳкими муносибатҳои дуҷониба ва мусоидат ба татбиқи созишномаҳои байнидавлатӣ нақши муҳим доранд. Мулоқот бо Танзила Нарбаева инчунин имконият фароҳам овард, ки масъалаҳои минтақавӣ, аз қабили идораи захираҳои об ва таҳкими амнияти минтақавӣ, мавриди баррасӣ қарор гирад.

Дар мулоқот бо Раиси Сенати Парламенти Ҷумҳурии Қазоқистон Маулен Ашимбаев масъалаҳои рушди муносибатҳои Тоҷикистону Қазоқистон, аз ҷумла таҳкими равобити иқтисодӣ, сиёсӣ ва байнипарламентӣ, баррасӣ шуданд. Сафари давлатии Президенти Қазоқистон Қосим-Жомарт Токаев ба Тоҷикистон дар соли 2024 ва имзои Аҳдномаи ҳампаймонӣ миёни ду кишвар ҳамчун омили муҳимми таҳкими дӯстӣ ва ҳамкорӣ арзёбӣ гардид. Ҷонибҳо ба раванди мусбати рушди ҳамкориҳои тиҷоратӣ, сармоягузорӣ ва фарҳангӣ изҳори қаноатмандӣ намуданд. Дар мулоқот инчунин ба зарурати тавсеаи робитаҳо дар соҳаҳои илму маориф, технологияҳои навин ва сайёҳӣ таваҷҷуҳ зоҳир гардид. Мулоқот бо Маулен Ашимбаев заминаи мусоид барои густариши минбаъдаи ҳамкориҳо дар сатҳи дуҷониба ва минтақавӣ фароҳам овард.

Муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар ҷаласаи навбатии Шурои Ассамблеяи Байнипарламентии ИДМ суханронӣ намуда, ба мавқеи Тоҷикистон оид ба масъалаҳои муҳимми рӯзнома, аз қабили таҳкими амнияти минтақавӣ, мушоҳидаи интихобот ва рушди қонунгузории муштарак, ишора кард. Илова бар ин,  аз натиҷаҳои интихоботи парламентии Тоҷикистон дар соли 2024 ёдовар шуда, аз фаъолияти мушоҳидони байналмилалии АБИ ИДМ изҳори қаноатмандӣ намуд. Ин суханронӣ аз шаффофият ва демократӣ будани раванди интихобот дар Тоҷикистон шаҳодат медиҳад ва мавқеи кишварро дар арсаи байналмилалӣ мустаҳкам мекунад. Иштирок дар ҷаласаи Шуро инчунин имконият фароҳам овард, ки Тоҷикистон мавқеи худро оид ба масъалаҳои амнияти наздисарҳадӣ, ки бо назардошти вазъияти геополитикии минтақа аҳамияти хоса дорад, баён намояд.

Муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар муҳокимаи якчанд лоиҳаҳои қонунҳои намунавӣ иштирок намуд. Аз ҷумла, масъалаҳои марбут ба баҳодиҳии кадастрии давлатӣ, технологияҳои зеҳни сунъӣ, ворид намудани тағйирот ба ҷанбаи рақамикунонии Кодекси намунавии таълим дар давлатҳои иштирокчии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ва дигар санадҳо баррасӣ гардиданд. Иштироки Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо аз талоши кишвар барои ҳамгам будан бо тамоюлҳои ҷаҳонӣ, аз қабили рақамикунонӣ ва истифодаи технологияҳои муосир, шаҳодат медиҳад. Масъалаи амнияти наздисарҳадӣ, ки дар ҷаласа баррасӣ шуд, барои Тоҷикистон, ки бо Афғонистон марзи тӯлонӣ дорад, аҳамияти хоса дорад. Дар ин замина, Тоҷикистон мавқеи худро оид ба зарурати таҳкими ҳамкориҳои минтақавӣ дар мубориза бо таҳдидҳои амниятӣ баён намуд.

Иштироки муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар маросими гулгузорӣ дар Оромгоҳи ёдгории Пискарёв, ки ба хотираи шаҳидони Ҷанги Бузурги Ватанӣ бахшида шудааст, яке аз лаҳзаҳои муҳимми сафар буд. Гузоштани гулдаста дар назди Лавҳаи хотиравии сарбозони тоҷикистонӣ, ки дар муҳофизати шаҳри Ленинград иштирок карда буданд, рамзи эҳтиром ба қаҳрамонони тоҷик ва нишонаи ваҳдати таърихии халқҳои ИДМ дар мубориза бо фашизм мебошад. Ин чорабинӣ аҳамияти ҳифзи ёди таърихӣ ва таҳкими арзишҳои муштараки кишварҳои ИДМ-ро таъкид мекунад. Барои Тоҷикистон, ки дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ саҳми бузург гузоштааст, иштирок дар чунин маросимҳо як навъ эътирофи қаҳрамонии мардуми тоҷик ва нишонаи садоқат ба анъанаҳои таърихӣ аст.

Дар ҷаласаи тантанавии АБИ ИДМ, ки ба муносибати 80-солагии Ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватании солҳои 1941-1945 бахшида шуда буд, Рустами Эмомалӣ суханронӣ намуда, саҳми Тоҷикистонро дар ин ғалабаи таърихӣ таъкид кард. Ӯ қайд намуд, ки аз Тоҷикистон беш аз 300 ҳазор нафар ба майдони ҷанг рафта, зиёда аз 100 ҳазор нафари онҳо ҳалок гардиданд. Илова бар ин, мардуми Тоҷикистон дар ақибгоҳ бо заҳмати зиёд барои таъмини эҳтиёҷоти ҷабҳа саҳм гузошта, даҳҳо ҳазор занону кӯдаконро аз минтақаҳои ҷангзада пазируфта, ба онҳо ғамхорӣ зоҳир карданд. Суханронии муҳтарам Рустами Эмомалӣ на танҳо саҳми Тоҷикистонро дар таърихи муштараки ИДМ барҷаста нишон дод, балки аҳамияти ҳифзи ёди таърихӣ ва таҳкими ваҳдати минтақавиро таъкид кард. Ин чорабинӣ инчунин имконият фароҳам овард, ки арзишҳои муштараки кишварҳои ИДМ, аз қабили сулҳ, ҳамбастагӣ ва мубориза бо таҳдидҳои ҷаҳонӣ, бори дигар эълон гарданд.

Мулоқотҳои дуҷонибаи Рустами Эмомалӣ бо роҳбарони парламентҳои Русия, Узбекистон ва Қазоқистон заминаи мусоид барои тавсеаи ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ фароҳам оварданд. Бо Русия Тоҷикистон дар самтҳои сармоягузорӣ, саноат, энергетика ва илму фарҳанг ҳамкориҳои наздик дорад. Бо Узбекистон ва Қазоқистон, ки бо Тоҷикистон Аҳдномаҳои ҳампаймонӣ ба имзо расонидаанд, дурнамои рушди ҳамкориҳои тиҷоратӣ, кишоварзӣ ва гуманитарӣ хеле мусбӣ арзёбӣ мешавад.

Масалан, бо Узбекистон Тоҷикистон дар самти идораи захираҳои об, рушди энергетикаи сабз ва густариши тиҷорати дуҷониба ҳамкориҳои фаъол дорад. Бо Қ��зоқистон, ки яке аз шарикони асосии иқтисодии Тоҷикистон дар минтақа аст, имкониятҳои зиёде барои сармоягузорӣ дар соҳаҳои саноат, технология ва сайёҳӣ мавҷуданд.

Иштироки фаъолонаи Тоҷикистон дар фаъолиятҳои АБИ ИДМ мавқеи кишварро ҳамчун узви масъулияти созмон мустаҳкам мекунад. Тоҷикистон на танҳо дар муҳокимаи масъалаҳои қонунгузорӣ, балки дар ҳалли масъалаҳои амниятӣ, рақамикунонӣ ва маориф саҳми назаррас мегузорад. Инчунин, таъкиди Тоҷикистон ба ҳифзи ёди таърихӣ ва ваҳдати минтақавӣ ба таҳкими ҳамбастагии кишварҳои ИДМ мусоидат мекунад. Тоҷикистон, ки дар минтақаи Осиёи Марказӣ ҷойгир аст, дар масъалаҳои амнияти минтақавӣ, мубориза бо терроризм ва идораи захираҳои об нақши муҳим дорад. Иштирок дар ҷаласаҳои АБИ ИДМ ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки мавқеи худро дар ин самтҳо баён намуда, барои ҳалли мушкилоти муштарак бо кишварҳои ИДМ ҳамкорӣ намояд.

Сафари муҳтарам Рустами Эмомалӣ инчунин заминаи мусоид барои густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ бо кишварҳои ИДМ фароҳам овард. Масалан, бо Русия Тоҷикистон дар самти содироти маҳсулоти кишоварзӣ, ҳамкориҳо дар соҳаи энергетика ва сармоягузорӣ дар лоиҳаҳои инфрасохторӣ имкониятҳои зиёде дорад. Бо Узбекистон ва Қазоқистон Тоҷикистон метавонад дар самти рушди тиҷорати дуҷониба, ташкили корхонаҳои муштарак ва густариши сайёҳӣ ҳамкорӣ намояд. Илова бар ин, мавзуъҳои муҳокимаи ҷаласаи пленарии АБИ ИДМ, аз қабили рақамикунонӣ ва истифодаи зеҳни сунъӣ, барои Тоҷикистон имконият фароҳам меоранд, ки дар самти ҷалби технологияҳои навин ва рушди иқтисоди рақамӣ қадамҳои муҳим гузорад.

Дар ҷаласаҳои АБИ ИДМ ба масъалаи ягонасозии қонунгузории кишварҳои ИДМ барои муқобила бо таҳдидҳои муосир, аз қабили ҷиноятҳои кибернетикӣ, терроризм, муомилоти ғайриқонунии маводи мухаддир ва савдои одамон, таваҷҷуҳи хоса зоҳир гардид. Дар доираи конфронси байналмилалии «Танзими қонунгузорӣ барои муқобила бо истифодаи зеҳни сунъӣ дар ҳадафҳои террористӣ» мавзуъҳои марбут ба хавфҳои истифодаи зеҳни сунъӣ барои эҷоди иттилооти бардурӯғ, ҳамлаҳои автоматӣ ва ҳамоҳангсозии амалҳои террористӣ баррасӣ шуданд. Илова бар ин, зарурати таҳияи қонунҳои намунавӣ барои эҷоди чаҳорчӯби ягонаи Freq: 2 ҳуқуқӣ ва таҳкими амнияти кибернетикӣ, аз ҷумла ҳифзи инфрасохтори муҳим ва маълумоти шахсии шаҳрвандон, таъкид гардид. Ҳайати Тоҷикистон таҳти роҳбарии муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар муҳокимаи ин масъалаҳо фаъолона иштирок намуда, аз таҳияи қонуни намунавии «Дар бораи муқобила бо истифодаи зеҳни сунъӣ дар ҳадафҳои террористӣ» пуштибонӣ кард. Тоҷикистон, ки бо таҳдидҳои амниятӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ рӯ ба рӯ аст, ба аҳамияти таҳкими амнияти кибернетикӣ ва ҳамоҳангсозии қонунгузорӣ барои муқобила бо ҷиноятҳои трансмиллӣ таъкид намуд. Қарор дар бораи таҳияи қонуни намунавӣ ва супориш ба Кумитаи доимии АБИ ИДМ барои омода намудани тавсияҳо оид ба амнияти кибернетикӣ аз талоши муштараки кишварҳои ИДМ барои муқобила бо таҳдидҳои муосир шаҳодат медиҳад. Саҳми Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо мавқеи кишварро ҳамчун узви фаъоли созмон мустаҳкам кард.

Масъалаи амнияти ҳарбӣ дар доираи таҳкими амнияти дастаҷамъии кишварҳои ИДМ мавриди муҳокима қарор гирифт. Чораҳо барои ҳамоҳангсозии амалҳо дар доираи Шартномаи амнияти дастаҷамъӣ (СААД), модернизатсияи неруҳои мусаллаҳ, мубодилаи иттилооти иктишофӣ ва баргузории машқҳои муштараки ҳарбӣ баррасӣ шуданд. Илова бар ин, масъалаи ҳифзи сарҳадоти кишварҳои ИДМ, махсусан дар шароити ноустувории геополитикӣ, таваҷҷуҳи хоса дошт. Тоҷикистон, ки бо Афғонистон марзи тулонӣ дорад, дар муҳокимаи масъалаҳои амнияти- ҳарбӣ мавқеи фаъолона ишғол намуд. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба зарурати таҳкими сарҳадот ва ҳамоҳангсозии амалҳо дар доираи СААД таъкид карда, пешниҳод намуд, ки машқҳои муштараки ҳарбӣ дар соли 2026 барои баланд бардоштани омодагии кишварҳои ИДМ ба таҳдидҳои беруна баргузор гарданд. Ҳайати Тоҷикистон инчунин аз ташаббуси эҷоди низоми ягонаи мубодилаи иттилоот дар бораи таҳдидҳои эҳтимолӣ пуштибонӣ кард.

Тавсияҳо барои таҳкими ҳамкориҳои ҳарбӣ ва таҳияи қонуни намунавии «Дар бораи амнияти дастаҷамъӣ дар шароити чолишҳои муосир» аз аҳамияти стратегӣ барои ИДМ, махсусан барои Тоҷикистон шаҳодат медиҳанд. Саҳми Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо мавқеи кишварро дар таъмини амнияти минтақавӣ мустаҳкам кард.

Иштирокчиёни ҷаласа зарурати ҳифзи манфиатҳои миллии кишварҳои ИДМ дар арсаи байналмилалӣ, махсусан, дар шароити фишори таҳримҳо ва ноустувории сиёсӣ, баррасӣ намуданд. Натиҷаҳои мушоҳидаи интихоботҳо, аз ҷумла интихоботи президентӣ дар Беларус (26 январи 2025) ва интихоботи парлумонии Тоҷикистон (2 марти 2025), мавриди муҳокима қарор гирифтанд. Илова бар ин, масъалаҳои таҳкими дипломатияи парлумонӣ ва муқобила бо дахолати хориҷӣ ба равандҳои сиёсии кишварҳои ИДМ бардошта шуданд. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар муҳокимаи натиҷаҳои мушоҳидаи интихоботи парлумонии Тоҷикистон иштирок намуда, аз шаффофият ва мувофиқати онҳо ба стандартҳои байналмилалӣ изҳори қаноатмандӣ кард. Тоҷикистон инчунин аз резолютсияи пуштибонӣ аз истиқлолияти кишварҳои ИДМ ва дахолат накардан ба корҳои дохилии онҳо пуштибонӣ кард. Қабули резолютсия дар бораи истиқлолият ва таҳкими дипломатияи парлумонӣ аз талоши кишварҳои ИДМ барои ҳифзи манфиатҳои худ дар арсаи байналмилалӣ шаҳодат медиҳад. Саҳми Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо мавқеи кишварро ҳамчун узви фаъоли ИДМ мустаҳкам кард.

Дар доираи ҷаласа ба 80-солагии Ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941–1945) таваҷҷуҳи зиёд дода шуд. Дар ҷаласаи тантанавӣ чораҳо барои ҳифзи хотираи таърихӣ, муқобила бо таҳрифи таърих ва дастгирии собиқадорон муҳокима шуданд. Аз ташаббуси баргузории форуми байналмилалии ҷавонони «Хотираи Ғалаба» дар соли 2026 пуштибонӣ гардид. Декларатсияи бахшида ба 80-солагии Ғалаба ва ташаббусҳои марбут ба ҳифзи хотираи таърихӣ аҳамияти ваҳдати кишварҳои ИДМ-ро дар нигоҳдории мероси муштарак таъкид мекунанд. Саҳми Тоҷикистон дар ин чорабиниҳо садоқати кишварро ба арзишҳои таърихӣ нишон дод.

Дар ҷаласа масъалаҳои марбут ба фаъолияти дохилии АБИ ИДМ, аз қабили аз нав интихоб шудани Дмитрий Кобитский ба вазифаи Котиби генералии Шурои АБИ ИДМ, тасдиқи буҷаи соли 2025 ва рақамисозии кори Ассамблея баррасӣ шуданд. Ҳайати Тоҷикистон аз интихоби дубораи Дмитрий Кобитский ва тасдиқи буҷаи АБИ ИДМ пуштибонӣ кард. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба аҳамияти рақамисозии кори Ассамблея, аз ҷумла ҷорӣ кардани платформаҳои электронӣ барои баргузории ҷаласаҳо, таъкид карда, онро ҳамчун роҳи баланд бардоштани самаранокии кор арзёбӣ намуд. Тасдиқи буҷа ва тавсияҳо барои рақамисозии АБИ ИДМ аз талоши созмон барои мутобиқ шудан ба шароити муосир шаҳодат медиҳанд. Пуштибонии Тоҷикистон аз ин ташаббусҳо нияти кишварро барои мусоидат ба рушди Ассамблея нишон медиҳад.

Масъалаҳои ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили СММ ва Кумитаи Байналмилалии Салиби Сурх, инчунин нақшаҳои баргузории форумҳои экологӣ ва иқтисодӣ баррасӣ шуданд. Таваҷҷуҳ ба ҳамкориҳои гуманитарӣ, аз ҷумла мубодилаи таҷриба дар соҳаи тандурустӣ ва маориф дода шуд. Тоҷикистон аз ташаббусҳои марбут ба рушди устувор ва амнияти экологӣ пуштибонӣ карда, ба аҳамияти ҳамкориҳо дар соҳаи идораи захираҳои об ва муқобила бо тағйирёбии иқлим таъкид намуд. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ пешниҳод кард, ки Тоҷикистон дар баргузории форуми экологӣ дар доираи раёсати худ дар ИДМ саҳм гузорад. Тасдиқи нақшаи чорабиниҳо барои солҳои 2025–2026 ва резолютсия дар бораи тавсеаи ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ аз талоши ИДМ барои баланд бардоштани нақши худ дар арсаи ҷаҳонӣ шаҳодат медиҳад. Саҳми Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо мавқеи кишварро ҳамчун узви фаъоли минтақа мустаҳкам кард.

Дар ҷаласаи Шурои АБИ ИДМ муҳтарам Рустами Эмомалӣ пешниҳод намуд, ки ҷаласаи навбатии Шуро ва 59-уми пленарии Ассамблеяи Байнипарламентии ИДМ моҳи ноябри соли 2025 дар шаҳри Душанбе баргузор гардад. Ин пешниҳод, ки аз ҷониби Раиси Шурои АБИ ИДМ Валентина Матвиенко ва дигар иштирокчиён бо қаноатмандӣ пуштибонӣ шуд, ҳамчун идомаи анъанаи баргузории ҷаласаҳои АБИ ИДМ дар кишварҳои раисони ИДМ арзёбӣ гардид. Матвиенко ин пешниҳодро «таклифе, ки рад карда намешавад» номида, аз Тоҷикистон барои даъват изҳори сипос намуд. Секретариати Шуро вазифадор гардид, ки санаи дақиқи чорабиниро муайян намуда, тавассути каналҳои дипломатӣ ба аъзои Шуро хабар диҳад. Илова бар ин, дар доираи муҳокимаҳои АБИ ИДМ масъалаи таҳияи стандартҳои универсалии байналмилалӣ барои мушоҳидаи интихоботҳо ва референдумҳо, ки дахолати хориҷиро истисно мекунанд, баррасӣ шуд. Парламентариҳои ИДМ аз созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили СММ, Иттиҳоди Байнипарламентӣ, БРИКС ва дигарон, даъват намуданд, ки ба ин раванд ҳамроҳ шаванд. Ин ташаббус ба ҳифзи истиқлолияти сиёсии кишварҳои ИДМ ва таъмини шаффофияти равандҳои интихоботӣ нигаронида шудааст.

Пешниҳоди муҳтарам Рустами Эмомалӣ барои баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе нишонаи нақши роҳбарикунандаи Тоҷикист��н дар доираи раёсати худ дар ИДМ дар соли 2025 мебошад. Ин ташаббус аз омодагии кишвар барои қабули чорабиниҳои сатҳи баланди байналмилалӣ ва таҳкими мавқеи худ ҳамчун маркази муколамаи минтақавӣ шаҳодат медиҳад. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ эҳтимолан аҳамияти ин чорабиниро барои пешбурди афзалиятҳои Тоҷикистон, аз қабили таҳкими амнияти минтақавӣ, рушди иқтисодӣ ва ҳамкориҳои гуманитарӣ, таъкид намуд.

Дар масъалаи таҳияи стандартҳои байналмилалии мушоҳидаи интихоботҳо, Тоҷикистон мавқеи фаъолона ишғол карда, аз зарурати чаҳорчуби ягонаи ҳуқуқӣ барои пешгирӣ аз дахолати хориҷӣ ба равандҳои сиёсӣ пуштибонӣ намуд. Бо назардошти таҷрибаи мусбати мушоҳидаи интихоботи парлумонии Тоҷикистон дар соли 2025, ки аз ҷониби АБИ ИДМ мувофиқи стандартҳои байналмилалӣ эътироф шуд, Тоҷикистон барои мубодилаи таҷриба дар ин самт омодагӣ изҳор кард.

Пешниҳоди баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе як қадами стратегӣ барои баланд бардоштани нуфузи Тоҷикистон дар арсаи минтақавӣ ва байналмилалӣ мебошад. Ин чорабинӣ ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки афзалиятҳои раёсати худро дар ИДМ, аз қабили таҳкими амнияти минтақавӣ, рушди иқтисоди рақамӣ ва пешбурди ҳамкориҳои гуманитарӣ, пешниҳод намояд. Илова бар ин, баргузории ҷаласа дар Душанбе ба таҳкими дипломатияи парлумонии Тоҷикистон мусоидат намуда, имконият фароҳам меорад, ки мулоқотҳои дуҷониба бо намояндагони кишварҳои ИДМ барои тавсеаи ҳамкориҳои иқтисодӣ ва сиёсӣ истифода шаванд.

Ташаббуси таҳияи стандартҳои байналмилалии мушоҳидаи интихоботҳо аҳамияти хоса барои Тоҷикистон дорад, зеро он ба ҳифзи истиқлолияти сиёсии кишвар ва пешгирӣ аз фишорҳои хориҷӣ нигаронида шудааст. Ин ташаббус инчунин бо сиёсати Тоҷикистон дар таъмини шаффофияти равандҳои интихоботӣ ва риояи стандартҳои демократӣ мувофиқ аст. Ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили СММ ва БРИКС, метавонад ба Тоҷикистон имкон диҳад, ки таҷрибаи худро дар ин самт мубодила намуда, мавқеи худро дар арсаи ҷаҳонӣ мустаҳкам кунад.

Ҳайати Тоҷикистон таҳти роҳбарии муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар ҷаласаҳои АБИ ИДМ нақши фаъол ва созанда бозид. Муҳатарм Рустами Эмомалӣ Тоҷикистонро дар сатҳи баланд намояндагӣ намуда, дар муҳокимаи масъалаҳои амният, ҳамоҳангсозии қонунгузорӣ, ҳамкориҳои сиёсӣ ва ҳифзи хотираи таърихӣ саҳми назаррас гузошт. Сафари муҳтарам Рустами Эмомалӣ боиси иҷрои чунин ҳадафҳо гардид:

- таҳкими равобити байнипарламентӣ, мулоқотҳо бо роҳбарони парламентҳои кишварҳои узви ИДМ барои густариши ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба;

- ифодаи мавқеи Тоҷикистон, иштирок дар ҷаласаҳои Шуро ва пленарии АБИ ИДМ ба Тоҷикистон имкон дод, ки мавқеи худро оид ба масъалаҳои муҳими минтақавӣ, аз қабили амният, рақамикунонӣ ва маориф баён намояд;

- ҳифзи хотираи таърихӣ, чорабиниҳои фарҳангӣ, аз қабили гулгузорӣ дар Оромгоҳи Пискарёв ва иштирок дар ҷаласаи тантанавии бахшида ба 80-солагии Ғалаба, аҳамияти ваҳдати таърихии кишварҳои ИДМ-ро таъкид карданд;

- рушди ҳамкориҳои иқтисодӣ ва гуманитарӣ. Муҳокимаҳо бо намояндагони кишварҳои узв ба густариши равобити тиҷоратӣ, сармоягузорӣ ва фарҳангӣ нигаронида шуда буданд.

Сафари Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба шаҳри Санкт-Петербург як рӯйдоди муҳимми сиёсӣ, дипломатӣ ва фарҳангӣ буд, ки мавқеи Тоҷикистонро дар арсаи минтақавӣ ва байналмилалӣ мустаҳкам кард. Иштирок дар ҷаласаҳои Ассамблеяи Байнипарламентии ИДМ, мулоқотҳои дуҷониба бо роҳбарони парламентҳои кишварҳои узв ва чорабиниҳои фарҳангӣ аҳамияти ин сафарро дар таҳкими ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва таърихӣ нишон дод.

Таҳлили муфассали масъалаҳои баррасишуда дар ҷаласаҳои АБИ ИДМ нишон дод, ки ҳайати Тоҷикистон таҳти роҳбарии муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар муҳокимаи мавзуъҳои муҳимми амният, қонунгузорӣ, сиёсат ва хотираи таърихӣ саҳми назаррас гузошт. Пешниҳоди баргузории ҷаласаи навбатии АБИ ИДМ дар Душанбе ва пуштибонӣ аз ташаббусҳои стратегӣ, аз қабили таҳияи стандартҳои байналмилалии мушоҳидаи интихоботҳо, мавқеи Тоҷикистонро ҳамчун узви фаъол ва масъули ИДМ мустаҳкам кард.

Баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе дар моҳи ноябри 2025 як имконияти беназир барои Тоҷикистон аст, то нақши худро ҳамчун маркази муколамаи минтақавӣ ва байналмилалӣ таҳким бахшад. Ин чорабинӣ ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки афзалиятҳои раёсати худ дар ИДМ, аз қабили таҳкими амнияти минтақавӣ, рушди иқтисоди рақамӣ ва пешбурди ҳамкориҳои гуманитарӣ, ба таври васеъ муаррифӣ намояд. Душанбе ҳамчун мизбони чорабинии сатҳи баланд метавонад ба ҷалби сармоягузориҳои хориҷӣ, густариши сайёҳӣ ва таҳкими равобити дипломатӣ бо кишварҳои ИДМ ва берун аз он мусоидат кунад.

Ташаббуси таҳияи стандартҳои байналмилалии мушоҳидаи интихоботҳо барои Тоҷикистон аҳамияти стратегӣ дорад, зеро он ба ҳифзи истиқлолияти сиёсии кишвар ва таъмини шаффофияти равандҳои демократӣ нигаронида шудааст. Ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ дар ин самт метавонад ба Тоҷикистон имкон диҳад, ки таҷрибаи мусбати худро дар баргузории интихоботҳои шаффоф мубодила намуда, обрӯи худро дар арсаи ҷаҳонӣ баланд бардорад. Илова бар ин, ин ташаббус ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки дар ташаккули меъёрҳои ҷаҳонии демократӣ саҳм гузорад, ки ин барои кишваре бо мавқеи муҳимми геополитикӣ дар Осиёи Марказӣ муҳим аст.

Дар маҷмуъ, сафари Рустами Эмомалӣ ва ташаббусҳои пешниҳодшуда, аз қабили баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе, барои Тоҷикистон имкониятҳои нав барои таҳкими мавқеи худ дар ИДМ ва арсаи байналмилалӣ фароҳам оварданд. Ин рӯйдодҳо ба рушди иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии кишвар мусоидат намуда, Тоҷикистонро ҳамчун шарики боэътимод ва фаъол дар минтақа муаррифӣ мекунанд.

Рустам ҲАЙДАРЗОДА, - директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои фалсафа, профессор

Дониёр САНГИНЗОДА, - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

[ruhsoraume3]

Дружба народов: Таджикистан, Узбекистан и Кыргызстан

Как говорил наш великий Абу Абдаллах Джафар Рудаки:

Нет в этом мире радости сильней,

Чем лицезренье близких и друзей.

Нет на земле мучительнее муки,

Чем быть с друзьями славными в разлуке.

То есть в словах великого Рудаки прекрасно отражена глубокая эмоциональная правда о человеческих отношениях, такие как высшая радость общения и невыносимая боль разлуки... 

Центральная Азия – регион, где веками переплетались культуры, языки и традиции разных народов. Особое место в этом взаимодействии занимают республики Таджикистан, Узбекистан и Кыргызстан, чьи народы связывают не только географическая близость, но и глубокая историческая, культурная и духовная общность. Несмотря на различия в языке и государственном устройстве, дружба между таджиками, узбеками и киргизами остается важным фактором стабильности и развития региона. 

Взаимоотношения нашего народа, то есть таджиков уходят корнями в глубокую древность узбеков и киргизов. Наши народы веками жили бок о бок на территории Мавераннахра, Ферганской долины и Памира, вместе преодолевая трудности и строя общее будущее. Эпоха Великого Шелкового пути способствовала активному культурному и торговому обмену. Средневековые государства Саманиды, Тимуриды, Кокандское ханство объединяли представителей разных этносов. Советский период укрепил экономические и социальные связи между нашими республиками. Несмотря на сложные моменты в истории, наши народы всегда находили пути к взаимопониманию и сотрудничеству. 

Как говорил великий Алишер Навои:

Среди искусств такое есть уменье:

Оплошность скрыть, когда ошибся друг,

И похвалить при всех его раденье,

Или сокрыть отсутствие заслуг.

То есть Навои утверждает, что необходимо бережно относиться к чувствам близких друзей, даже когда они ошибаются. Мудрый друг не станет публично указывать на промахи, вместо этого мягко поможет исправить ошибки или просто помолчит, сохраняя доверие друга…   

Таджики, узбеки и киргизы имеют много общего в традициях, обычаях и менталитете: Наша традиционная кухня имея такие блюда как плов, манты, лагман, самса стали общим достоянием. Касательно культуры, музыки и танцев – узбекские, таджикские и кыргызские мелодии часто перекликаются. Наша великая литература имея великих ученых как Рудаки, Алишер Навои и Чингиз Айтматов сделало узнаваемым их творчество во всем мире, а также входит в золотой фонд всех трех народов. Также важно подчеркнуть общую нашу великую – религию – Ислам, который сыграл важную роль в формировании общих ценностей. Хотя мы таджики говорим на языке персидской группы, а узбеки и киргизы – на тюркских, многие жители этих трех стран понимают друг друга благодаря многовековому соседству. Нас также связывает мудрое, крепкое и современное сотрудничество. После обретения независимости Таджикистан, Узбекистан и Кыргызстан столкнулись с новыми вызовами, но их связи продолжают развиваться. У нас имеются различные перспективные проекты в сфере экономики, безопасности, образования и туризма. В сфере экономики и образования у нас имеется торговля, транспортные коридоры и водно-энергетические проекты, а также совместная борьба с терроризмом и экстремизмом. В сфере образования и науки существуют студенческие обмены, совместные исследования и т.д. В сфере туризма наши красивые города как Душанбе, Куляб, Худжанд, Памир, Ташкент, Самарканд, Бухара, Бишкек, Ош и Иссык-Куль, привлекают гостей не только из всех трех стран, но и со всего мира.

Несмотря на прочные связи, иногда возникают разногласия, особенно в вопросах границ и водопользования. Однако диалог и взаимное уважение помогают находить компромиссы. В чем же все-таки существуют перспективы дружбы народов, во-первых, в укрепление межгосударственных отношений, во-вторых в развитие культурных и молодежных обменов, в-третьих совместные проекты в сфере экологии и инфраструктуры.

Как говорил великий Чингиз Айтматов:

Говорят, что друзья познаются в несчастье,

А, по-моему, и в счастье они тоже познаются.

То есть Чингиз Айтматов имеет в виду то, что настоящий друг искренне будет радоваться вместе с вами не завидуя, искренне разделяя ваши победы...  

В заключение можно смело утверждать, что дружба таджиков, узбеков и киргизов – это не просто дань традиции, а необходимость для мирного и процветающего будущего Центральной Азии. Общая история, культура и взаимное уважение делают эти народы настоящими братьями, способными преодолеть любые трудности вместе. Как говорится «Когда мы едины – мы непобедимы!» – эта мудрость как никогда актуальна для народов Таджикистана, Узбекистана и Кыргызстана.

Каримзода Муссо-предпадавател

[ruhsoraume3]

Наврӯзи Ҷамшедӣ минҳайси фарҳанги вежаи миллӣ

(дар партави таҷлилоти Наврӯзӣ)

         Инак,  Наврӯзи оламафрӯз дар ҳамбастагӣ бо баҳори дилфурӯз фазои сарзамини моро муаттар ва музайян мекунад. Асотири паҳлавӣ ва асримиёнагии форсии тоҷикӣ гувоҳи онанд, ки Наврӯз ба Ҷамшед  ва Ҷамшед бо Наврӯз тамъаманд ва дар муколимот ва танзими зиндагӣ яке дигареро комил месозад. Мардуми тоҷик аз бомдоди таърихи инсонӣ миёни мардуми мантақаҳои гуногун аз аввалинҳо шуда, ба парастиши аносири табиӣ ва заминӣ, мисли Офтоб, Борон, Оташ, Хок ва Бод даст задаанд. Дар қолаби тафаккури устурии мардуми мо унсурҳои табиӣ, ки инсон ҷузъи ҷудонопазири онҳост, ҷойгоҳи асосӣ доштааст.  Ин буд, ки ҳангоми муколамаи Аҳурамаздо бо Ҷамшеди Пешдодӣ дар фаргарди дуюми «Вандидод»-и «Авасто» Шаҳриёри Ориёӣ  аз Аҳурамаздо танҳо Заминро хостор мегардад ва сохтмони биҳишти рӯйи заминро бо таҷлили Наврӯз шурӯъ мекунад. Бар асоси он,  Наврӯз ҷашни пирӯзии хирад бар ҷаҳолат, рӯшанӣ бар торикӣ, некӣ бар бадӣ, покӣ бар беолоишӣ, озодӣ бар бардагӣ, истиқлол бар беистиқлолӣ, созандагӣ бар харобкорӣ, тавоноӣ бар нотавонӣ ва ҳувият бар беҳувиятист. Муҳимтар аз ҳама, Наврӯз номи Зиндагӣ ва пирӯзии Зиндагӣ бар Нозиндагист. Наврӯз бо омадани худ зиндагиро бар марг тарҷеҳ медиҳад ва ҳукумати ҳастӣ бар нестӣ пирӯз мешавад. Ба ин маънӣ фармудаанд:

 Ин ки номи Зиндагӣ Наврӯз шуд,

Зинда бар Нозиндагӣ пирӯз шуд.

        Дар асотири марбут ба Наврӯзу Ҷамшед бемаргӣ ва тасаллути инсонӣ бар нестӣ аз авлавиятҳои хосса маҳсуб меёбад. Фирдавсӣ дар абёти 56-58-и Достони Ҷамшед ҷаҳони Наврӯзии Ҷамшедиро, ки орӣ аз дарду ранҷу беморию пирӣ будааст, чунин тасвир намудааст:

Чунин сол сесад ҳамерафт кор,

      Надиданд марг андар он рӯзгор.

   Зи ранҷу зи бадшон набуд огаҳӣ,

 Миён баста девон ба сони раҳӣ.

     Ба фармон мардум ниҳода ду гӯш,

    Зи ромиш ҷаҳон пур зи овою нӯш.

         Гузашта аз ин, Наврӯз ҷашни эътидоли шабонарӯзӣ, киштукори баҳорӣ, кашоварзию заҳматдӯстӣ ва билохира тавозун ва таодули зиндагист. Чун мардум, табиатан, аз сардию сармои тӯлонӣ ранҷ мебаранд, омадани гармӣ ва хуршедро ба унвони эҳёи зиндагии нав дар қолаби Наврӯз ҷашн мегиранд ва аз зиндони торикию ҷаҳолат раҳиданро фоли нек дониста, таври худогоҳ ва нохудогоҳ бад-ин мазмун садо дармедиҳанд:

            Сардӣ гузашту гармии деринтизор расид,

Дайфасли зиндагӣ ба сар омад , баҳор расид.

Зиндони ҷаҳлро бираҳону биё, кунун,

К-айёми ақли мардуми худихтиёр расид.

Наврӯз ҷашни созандагӣ, офарандагӣ, ва ҳувиятсозист ва аслан, бо ҷаҳлу нодонӣ даргир аст. Чун Ҷамшеди Пешдодӣ бо илму хиради зинда мусаллаҳ буд, рӯзи хирадсолориро Наврӯз унвон карда, ба сифати ҷашни ҳамагир ва фарогир миёни мардум ва табақоти гуногуни иҷтимоӣ интишор дод. Ҷамшед оварандаи Наврӯз ва ситоишгари хиради инсонист, кинахустин маротиба фазои ҳамбастагӣ, ҳамгиройӣ ва баҳамоии мардумиро новобаста аз тааллуқоти динӣ, мазҳабӣ, миллӣ, нажодӣ, сиёсӣ, мафкуравӣ, ахлоқӣ, қавмӣ, табақотӣ-каставӣ заминагузорӣ карда буд ва ҳамин иқдоми наҷибона ва инсонсолорона умри Наврӯзро бардавом сохта, аз маҳдудаю марзҳои таърихӣ ва ҷуғрофӣ гузаронида, то ба замони мо овардааст. Махсусияти калидии Наврӯз ба сифати ҷашни фарогир ва ҳамагир дар воқеиятгаройӣ, инсонсозӣ ва таъйини таодул ва баробарӣ миёни инсонҳо зоҳир мегардад ва ин вижагӣ тайи асрҳои мутамодӣ ойини миллиро на танҳо тарк накард, балки таҳкиму тадовум бахшид. Ин аст, ки Наврӯз пайванди наслҳои инсониро дар имтидоди тӯлонии замонӣ нигаҳ дошта, ин риштаро, бо ҷаҳонӣ шуданаш ба дарозо мекашад ва ҷуғрофиёи ҷаҳонӣ ва башариро  тасаллут мекунад.

 Айёми наврӯзӣ ва баҳорӣ замони бедоршавӣ, эҳёи табиат, эҳсос, отифат ва фикру андешаи инсонҳост. Воқеан, замони фарорасии Наврӯз як навъ гармония ё симфонияи табиӣ дар олами вуҷудӣ ба амал меояд. Маҳз ҳамин ҳолат ва вазъи хуби равонӣ (настроение) аст, ки мардум вуҷуди худро аз ғаму ғусса, кину адоват, бадию бадандешӣ, зулму ситам, ҷаҳлу разолат пок намуда, танҳо аз покии вуҷуд ва андеша дам мезананд ва ин гуна фазоро то Наврӯзи дигар ба якдигар орзу мекунанд:    

             Наврӯз даррасиду ғам аз дил бурун шавад,

            Шодии мардумӣ ҳамагонӣ фузун шавад,

            Аз покии вуҷуд бигӯ з-он, ки бегумон,

Нопокию палидию дун сарнагун шавад.

          Воқеан, Наврӯз аз оғоз ҷашни мардумӣ ва хирадгаройӣ будааст ва аз ин ҷост, ки ҳаста ва ядрои онро ҳамсипосӣ, худшиносӣ, мардумпарастӣ, зебоиписандӣ, адолатпарварӣ ва дунёмадорӣ ташкил мекунад.  Ногуфта намонад, ки  марҳилаи худшиносии миллии мо бо Наврӯз ва маросимоти наврӯзӣ меоғозад ва ба ин далел, он ба унвони  шиноснома, ҳамоса ва тамаддуни пурбори миллӣ дар хотираи таърихии мо маҳфуз мондааст.  Ба ин маънӣ:

      Наврӯз, ки ҷашни ҳамсипосӣ бошад,

Дар силсилаи русум асосӣ бошад,

  Ҷашне, ки на динӣ, на сиёсӣ бошад,

   Дар сархатти ҷадвали қиёсӣ бошад,

                                         Чун зубдаи осори ҳамосӣ бошад,

      Фарҳанги шукӯҳу худшиносӣ бошад!

       Дар зимн, Навруз бо худии худ як фарҳанг ва тамаддун аст ва дар гузашта, ҳангоми савгандёдкунӣ дар баробари номи Яздону шаҳриёр номи Наврӯзро мегирифтанд ва ба номи он қасам ёд мекарданд. Фирдавсӣ аз забони қаҳрамонони “Шоҳнома” чунин навъи савгандро, ки бо Наврӯз алоқаманд буд, ба ёд меоварад:

                                    Ба Яздону номи ту, эй шаҳриёр,

                                    Ба Наврӯзу Меҳру ба хуррам баҳор!

        Аз сӯйи дигар, Наврӯз минҳайси падидаи ҳувиятӣ дар шаклгирии ҳувияти қавмӣ-миллӣ дар паҳнои таърихи аҷдодӣ нақши калидӣ дошта, аз байн рафтани он ба маънии аз байн рафтани ҳувияти миллӣ муаррифӣ шудааст. Ин аст, ки Фирдавсӣ таҳдид ба ҷашнҳои миллии Наврӯзу Садаро таҳдид ба миллат ва давлат талаққӣ карда, аз забони қаҳрамонони иронӣ мефармояд:

                               Кунад бо замин рост оташкада,

                               На Наврӯз монад, на ҷашни Сада!

         Ё ин ки:

                              Ҳам оташ бимирад ба оташкада,

                              На Наврӯз монад, на ҷашни Сада.

      Ба ин тартиб, Наврӯз дар мақоми хирадномаи миллӣ ва тамаддуни вежаи миллӣ дар арсаи зиндагӣ ҳазорсолаҳо (умри Наврӯзро бархе ба умри миллат баробар дониста, баъзеҳо даҳ ҳазор ва иддае панҷ ҳазор сол муқаррар кардаанд) боз ҷавлон мекунад ва таҷдиду навсозиро бар куҳнапарастию вопасгаройӣ тарҷеҳ медиҳад. Бо он ки аҷнабиёну мутаассибони ҳамаи давру замонҳо бо Наврӯз ҷанг эълом доштанд, аммо рӯҳияи ҷашнӣ ва тамаддуни вежаи Наврӯзиро аз байн бурда натавонистанд ва ночор андаруни ин тамаддуни пурбор ҳазм шуданд. Чун Наврӯз ба унвони фарҳангу тамаддуни вежа бо навӣ, навсозӣ ва навпарастӣ тавъам аст (Наврӯз – рӯзи нав), фарсудагию куҳнагиро қабул надорад ва танҳо дар масири навию навпардозӣ ҳаракат мекунад. Ба сайри таърихии манзуми Наврӯз ҳамчун фарҳанги вежаи миллӣ таваҷҷуҳ мекунем, ки чӣ шебу фарозеро пушти сар кардааст ва пиндоштани он ки як ҷашну русуми содаест, ҳаргиз ба дард намехурад:

Аҷнабӣ бар ин замин гарчи ҳазорон сол тохт,

Ҷабру зулму хешро бар курсии давлат нишохт,

Гарчи миллат борҳо дору надорашро бибохт,

Ҳамчу оҳан хеш андар оташи тафсон гудохт,

Бо ҷасорат хешро аз нав шинохт,

Бо хирад манзумаи Наврӯз сохт,

Сози пирӯзӣ навохт!

Пас, бубин, Наврӯз ҷашну иду расми сода нест,

Базми шодию нишоту айшу нӯши бода нест,

Ибтикори мардумони пешипоуфтода нест,

Достону қисаву афсонаву сарвода нест,

Ҷуз паёми ҳикмати озода нест,

Ҷуз ризои хотири дилдода нест,

Ғайри некуҷода нест!

     Ҷаҳонӣ шудани Наврӯз, қабл аз ҳама, маънои ҷаҳонӣ шудани фарҳанги мардумӣ аст. Бо таваҷҷуҳ ба ин, моро зарур аст, ки ин ҷашни бостонии миллиро ба карнавали умумимиллӣ, умумимардумӣ ва умумиҷаҳонӣ табдил диҳем. Бо таваҷҷуҳ ба ин, роҳандозӣ кардани тадбирҳои зайл ба манфиати кор хоҳад буд:

           Якум. Бо такя ба неруи олимон, коршиносон, зиёиён ва равшанфикрон омода намудани тарҳи карнавали наврӯзӣ.

         Дуюм. Бо рӯйи даст гирифтани иқдомоту ташаббусот ба вуҷуд овардани фазои табии идӣ ва ҷашнӣ дар имтидоди фарвардинмоҳ (нимаи аввали март ва ибтидои моҳи апрел).

        Севум. Ҷалби соҳибкорони ватанӣ ва сармоягузорони дохилӣ ҷиҳати бунёд ва ба талаботи замон мутобиқ кардани инфрасохтори наврӯзӣ.

       Чаҳорум. Ҷилавгирӣ аз сохтаву сунъӣ баргузор намудани маросими наврӯзӣ ва ба ҳолати табиӣ ва муътадил баргардонидани ойинҳои миллӣ (расмиятчигӣ ва сохтакорӣ дар таҷлили ҷашнҳои миллӣ, аз ҷумла Наврӯз боиси дилбазанӣ ва нокоромадии силсилаи ҷашнҳои миллӣ мегардад).

        Панҷум. Дарёфт, омӯзиш ва эҳёи суннатҳои наврӯзӣ, ки дар баъзе манотиқи кӯҳистонии ҷумҳурӣ, мисли навоҳии Масчоҳ, Айнӣ, Панҷакент, Дарвоз, Ванҷ, Рӯшону Шуғнон, Ишкошим ҳанӯз миёни доираҳои маҳдуди аҳолӣ фаъоланд.

        Шашум. Тавассути ВАУ, минҷумла телевизион, радио, расонаҳои хабарии расмӣ ва мустақил, пойгоҳ ва сомонаҳои иттилоотӣ-таҳлилии интернетӣ, шабакаҳои иҷтимоӣ саросарӣ тарғиб намудани суннат ва ойинҳои миллию мардумӣ, ихтисос додани вижабарномаҳои наврӯзӣ, сабту пахши ҷараёни баргузории сайрҳои идона, гаштугузорҳои оммавии наврӯзӣ, ба намоиш гузоштани манзараҳои дилошуби кӯҳистон, гулгашту хиёбонҳои ватан раванди гардишгарии ватаниро таҳкиму тақвият мебахшад.

          Ба ин монанд тадобири фаровонеро метавон амалӣ кард, ки ҷашни Наврӯз ва соири ойинҳои миллиро ба сатҳи карнавали ҳақиқӣ хоҳанд расонд ва фарҳанги миллию мардумиро ба таври зарурӣ дар миқёси байналмилалӣ муаррифӣ хоҳанд кард.

            Зиндаву поянда бод, Наврӯз ва тамаддуни Наврӯзӣ!

  Бо эҳтироми Наврӯзӣ,

Нозим Нурзода пажуҳишгар

[ruhsoraume3]

Боздиди сарони давлатҳои Тоҷикистон, Қирғизистон ва Узбекистон аз маҷмааи Қалъаи Хуҷанд.mp4

[ruhsoraume3]

НАВРӮЗ ҲАМЧУН ОМИЛИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ ИМИҶИ ТОҶИКИСТОН ДАР АРСАИ БАЙНАЛМИЛАЛӢ

Дар ҷаҳони муосир, ки равандҳои ҷаҳонишавӣ дар он бо суръати баланд идома доранд, масъалаи ҳифзи ҳувияти миллӣ ва фарҳангӣ барои ҳар як давлат аҳамияти хос пайдо мекунад. Наврӯз, ҳамчун ҷашни бостонии мардумони эронитабор, ки таърихи беш аз шашҳазорсола дорад, имрӯз ба яке аз рамзҳои муҳими фарҳангӣ ва ҳувияти миллии тоҷикон табдил ёфтааст. Чуноне ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми шодбошӣ ба ифтихори Наврӯзи соли 2024 таъкид намуданд: “Мо ифтихор мекунем, ки ҷашни Наврӯз маҳсули тафаккур ва андешаи мардуми ориёинажод буда, таърихи беш аз шашҳазорсола дорад”. Эътирофи байналмилалии ин ҷашн ва саҳми Тоҷикистон дар густариши он, на танҳо боиси баланд шудани обрӯи кишвар дар арсаи ҷаҳонӣ гардидааст, балки василаи муҳими дипломатияи фарҳангии Тоҷикистон низ мебошад.

Наврӯз – пули пайвандгари фарҳангҳо ва тамаддунҳо

Яке аз ҷанбаҳои муҳими Наврӯз, ки имиҷи Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ тақвият бахшидааст, арзишҳои умумибашарии он мебошад. Наврӯз дар моҳияти худ ҷашни сулҳ, дӯстӣ, ҳамзистии мусолиматомез, эҳтироми табиат ва инсон аст. Чунон ки Пешвои муаззами миллат дар Паёми шодбошӣ қайд мекунад: “Моҳияту ҳикмат ва табиати ҷашни Наврӯз ҳамчун рамзи бузургдошти инсон, пайки пирӯзии гармӣ бар сардӣ ва нур бар зулмот, ойини бедории табиат, эҳёи тамоми мавҷудоти олам дар тӯли ҳазорсолаҳо ба мардуми мо чун омили иттиҳоду сарҷамъӣ хизмат кардааст”.

Ин арзишҳо дар шароити имрӯза, ки ҷаҳон ба мушкилоти зиёди экологӣ, низоъҳои байнидавлатӣ ва байнифарҳангӣ рӯ ба рӯ шудааст, аҳамияти бузурги сиёсӣ ва иҷтимоӣ пайдо мекунанд.

Наврӯз ҳамчун оинаи ҳувияти миллии тоҷикон

Тавре ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд: “Бояд гуфт, ки дар масири таърихи тӯлонии халқамон Наврӯзи Аҷам дар баробари забони тоҷикӣ бунёди худшиносии тоҷиконро ташкил додааст. Агар забони тоҷикӣ ҳомии осори фаровону ҷовидонаи илмиву адабӣ ва ҳофизаи таърихии мардуми мо бошад, ҷашни Наврӯз дарбаргирандаву нигоҳдорандаи суннатҳои зиндаи халқ, расму ойинҳо ва фарҳанги миллӣ мебошад”.

Ин ақида нишонгари он аст, ки Наврӯз на танҳо як ҷашни миллӣ, балки воситаи муҳими ҳифзи ҳувияти миллӣ ва арзишҳои фарҳангӣ низ мебошад. Дар шароите ки равандҳои ҷаҳонишавӣ ба арзишҳои миллӣ таъсири манфӣ мерасонанд, чунин ҷашнҳои суннатӣ барои ҳифз ва густариши фарҳанги миллӣ аҳамияти хос доранд.

ДИПЛОМАТИЯИ ФАРҲАНГӢ ВА НАВРӮЗ

Наврӯз дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон ба унсури калидии дипломатияи фарҳангӣ табдил ёфтааст. Ҳамасола баргузории ҷашни Наврӯз бо иштироки намояндагони кишварҳои мухталиф, сафирон ва ташкилотҳои байналмилалӣ, имкони муаррифии фарҳанги ғанӣ ва суннатҳои миллии тоҷиконро фароҳам меорад. Дар муносибатҳои мусоири байналмилалӣ Наврӯз ҳамчун унсури неруи нарм мебошад.

Эътирофи байналмилалии Наврӯз, ки дар натиҷаи талошҳои пайгиронаи дипломатии роҳбарияти сиёсии Тоҷикистон ба даст омадааст, имкон додааст, ки кишвар ҳамчун ташаббускор ва пайравгори арзишҳои умумибашарии Наврӯз дар арсаи байналмилалӣ шинохта шавад. Ин амр дар навбати худ ба тақвияти мавқеи Тоҷикистон дар созмонҳои байналмилалӣ мусоидат намуда, барои густариши ҳамкориҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ заминаи мусоид фароҳам меорад.

Самтҳои дигари дипломатияи фарҳангӣ дар робита бо Наврӯз.Наврӯз ҳамчун воситаи муҳими дипломатияи фарҳангии Тоҷикистон на танҳо ба тақвияти мавқеи кишвар дар созмонҳои байналмилалӣ, балки ба тавсеаи равобити дуҷониба ва бисёрҷонибаи фарҳангӣ низ мусоидат менамояд. Дар ин замина, чанд самти муҳими дипломатияи фарҳангӣ тавассути Наврӯз амалӣ мегардад.

Нахуст, Наврӯз ҳамчун пули иртиботӣ барои тавсеаи ҳамкориҳои илмӣ-фарҳангӣ хидмат карда, ҳамасола дар арафа ва ҷараёни ҷашнгирии Наврӯз дар Тоҷикистон ҳамоишҳои байналмилалии илмӣ баргузор мегарданд, ки дар онҳо донишмандону муҳаққиқони кишварҳои гуногун ширкат варзида, дар хусуси ҷанбаҳои гуногуни таърихӣ, фарҳангӣ ва иҷтимоии Наврӯз мубоҳиса менамоянд.

Дуюм, Наврӯз ба таҳкими равобити фарҳангии Тоҷикистон бо ҷомеаи тоҷикон ва форсизабонони муқими кишварҳои хориҷӣ мусоидат менамояд. Ҳамасола намояндагиҳои дипломатии Тоҷикистон дар кишварҳои хориҷӣ бо ҷалби тоҷикони муқими он кишварҳо чорабиниҳои фарҳангиро баргузор намуда, тавассути Наврӯз ҳисси ҳамбастагии миллиро тақвият мебахшанд.

Сеюм, Наврӯз ҳамчун василаи муаррифии ҳунар ва эҷодиёти мардумии тоҷикон хидмат мекунад. Ҳамасола дар доираи ҷашнгирии Наврӯз намоишгоҳҳои ҳунарҳои мардумӣ, санъати тасвирӣ ва амалии тоҷикон, инчунин барномаҳои фарҳангӣ бо иштироки ҳунармандони касбӣ ташкил карда мешаванд, ки тавассути онҳо мероси фарҳангии халқи тоҷик ба ҷаҳониён муаррифӣ мегардад.

Чаҳорум, истифодаи Наврӯз барои ҷалби сайёҳони хориҷӣ ба Тоҷикистон аз самтҳои муҳими дипломатияи фарҳангӣ мебошад. Ҷашнвораҳои наврӯзӣ, ки бо шукӯҳи хоса баргузор мегарданд, таваҷҷуҳи сайёҳонро ба фарҳанг ва табиати зебои Тоҷикистон ҷалб намуда, ба рушди саноати сайёҳӣ мусоидат мекунанд.

Дар солҳои охир таҷлили байналмилалии Наврӯз дар Тоҷикистон ба ҳукми анъана даромадааст. Яке аз муҳимтарин чорабиниҳо – Фестивали байналмилалии “Наврӯз – мероси фарҳангию ҷаҳонгардӣ” мебошад, ки бо иштироки олимону мутахассисони кишварҳои гуногун бо ташаббуси Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дар Муассисаи давлатии “Китобхонаи миллии Тоҷикистон” баргузор мегардад. Дар доираи ин чорабнии муҳим масъалаҳои гуногуни марбут ба таърих, фалсафа ва арзишҳои Наврӯз мавриди баррасӣ қарор гирифта, барои ҳамкориҳои минбаъдаи илмӣ-фарҳангӣ заминаҳои нав ба вуҷуд меоянд.

Форуми  байналмилалии “Наврӯзи Душанбе – меҳвари робитаҳои фарҳангию сайёҳӣ” низ аз рӯйдодҳои муҳим дар арсаи дипломатияи фарҳангӣ ба шумор меравад. Дар ин форум ҳунармандони касбӣ аз кишварҳои гуногуни олам ширкат варзида, намунаҳои беҳтарини ҳунари миллии худро пешкаши тамошобинон мегардонанд. Дар ��аробари ин, дар доираи фестивал намоишгоҳҳои кулолгарӣ, қолинбофӣ, чакандӯзӣ ва дигар навъҳои ҳунарҳои мардумии кишварҳои минтақа ташкил карда мешаванд. Дар ин чорабинӣ мутахассисон ва намояндагони ширкатҳои сайёҳии кишварҳои Осиёи Марказӣ, Афғонистон, Эрон, Чин ва диг. иштирок намуда, имкониятҳои ҳамкориро дар самти эҳё ва истифодаи мероси фарҳангии тоҷикон дар рушди сайёҳӣ мавриди баррасӣ қарор медиҳанд.

Таърихи эътирофи байналмилалии Наврӯз бо талошҳои пайгиронаи Тоҷикистон алоқаманд аст. Соли 2009 бо ташаббуси муштараки Тоҷикистон, Эрон, Озарбойҷон, Афғонистон ва дигар кишварҳои минтақа, Наврӯз дар феҳристи мероси ғайримоддии фарҳангии ЮНЕСКО шомил гардид. Сипас, дар соли 2010 Маҷмаи Умумии СММ қатъномаи махсусро оид ба эълон намудани 21 март ҳамчун “Рӯзи байналмилалии Наврӯз” қабул кард. Роҳбарияти сиёсии Тоҷикистон дар ин раванд нақши ташаббускориро бар дӯш дошт ва дар мулоқотҳои сатҳи баланд бо роҳбарони ЮНЕСКО ва СММ аҳамияти ҷаҳонии Наврӯзро таъкид менамуд. Соли 2023 Тоҷикистон бо ташаббуси муштарак бо Туркманистон, қатъномаи нави СММ-ро оид ба таҳкими ҷойгоҳи Наврӯз дар тақвияти сулҳ ва ҳамдигарфаҳмии фарҳангӣ пешниҳод намуд, ки аз ҷониби 105 кишвари узви СММ дастгирӣ ёфт.

Наврӯз ба пойдории сулҳ ва ҳамкориҳои байни кишварҳои метавонад таъсири калон назаррас бошад минтақа.Дар шароити муосири геополитикӣ, Наврӯз ба яке аз омилҳои муҳими таҳкими сулҳ ва ҳамкориҳои минтақавӣ табдил ёфтааст. Фалсафаи Наврӯз, ки дар асоси эҳтиром ба табиат, инсон ва ҳамзистии мусолиматомези халқҳо бунёд ёфтааст, барои ҳалли масъалаҳои гуногуни минтақавӣ заминаи мафкуравӣ ва фарҳангӣ фароҳам меорад.

Баргузории чорабиниҳои муштараки Наврӯзӣ дар кишварҳои Осиёи Марказӣ, Қафқоз ва Шарқи Наздик ба густариши ҳамкориҳои байнидавлатӣ дар соҳаҳои гуногун мусоидат менамояд. Дар доираи чунин чорабиниҳо на танҳо масъалаҳои фарҳангӣ, балки мавзӯъҳои сиёсӣ ва иқтисодӣ низ мавриди муҳокима қарор мегиранд. Масалан, дар форумҳои Наврӯзӣ масъалаҳои ҳамкорӣ дар соҳаи истифодаи оқилонаи захираҳои обӣ-энергетикӣ, ҳифзи муҳити зист, мубориза алайҳи терроризм ва экстремизм мавриди баррасӣ қарор мегиранд.

Дар сатҳи минтақавӣ, Наврӯз ба ҳамгироии миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ мусоидат менамояд. Дар солҳои охир ба ташаббуси роҳбарони кишварҳои минтақа муносибатҳои байнидавлатӣ тақвият ёфта, масъалаҳои сарҳадӣ, обӣ-энергетикӣ ва иқтисодӣ ҳалли худро меёбанд. Дар ин равандҳо Наврӯз ҳамчун унсури муттаҳидкунандаи фарҳангӣ нақши муҳим мебозад. Ҳамасола дар арафаи Наврӯз сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ мулоқотҳои расмӣ ва ғайрирасмӣ гузаронида, масъалаҳои мубрами минтақавиро муҳокима менамоянд.

Тоҷикистон дар истифодаи Наврӯз барои таҳкими сулҳу субот дар минтақа фаъолона иштирок менамояд. Ташаббусҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба истифодаи анъанаву суннатҳои Наврӯзӣ дар таҳкими сулҳ ва ҳамкориҳои минтақавӣ аз ҷониби кишварҳои минтақа ва созмонҳои байналмилалӣ дастгирӣ меёбанд.

Наврӯз инчунин дар густариши ҳамкориҳои фаросарҳадӣ ва ҳалли масъалаҳои умумӣ нақши муҳим дорад. Масалан, дар минтақаҳои наздисарҳадии Тоҷикистон, Қирғизистон, Ӯзбекистон ва дигар кишварҳо баргузории маросимҳои муштараки Наврӯзӣ ба тақвияти ҳамкориҳои иқтисодӣ ва тиҷоратӣ мусоидат менамояд.

Дурнамои истифодаи Наврӯз дар стратегияи дипломатии Тоҷикистон басо равшан ва умедбахш мебошад.Тоҷикистон дар оянда низ метавонад Наврӯзро ҳамчун унсури калидии стратегияи дипломатии худ ҳамчун “неруи нарм” итифода барад. Дар ин замина, чанд самти ояндадор мавҷуд аст:

Густариши ҷуғрофии дипломатияи Наврӯзӣ. Тоҷикистон метавонад доираи кишварҳоеро, ки дар чорабиниҳои Наврӯзии сатҳи байналмилалӣ иштирок меварзанд, васеътар созад. Хусусан муҳим аст, ки дар ин раванд кишварҳои Аврупо, Амрико, Хитой, Ҳиндустон ва ғайра ҷалб карда шаванд. Ин ба тақвияти мавқеи байналмилалии кишвар дар арсаи ҷаҳонӣ мусоидат хоҳад кард.

Таъсиси “Фонди байналмилалии Наврӯз” барои маблағгузории барномаҳои илмӣ-фарҳангии марбут ба омӯзиш ва тарғиби анъанаҳои Наврӯзӣ дар кишварҳои гуногуни ҷаҳон дар стратегияи дипломатияи фарҳангии Тоҷикистон метавонад нақши муҳим бозад. Фаъолияти ин Фонд ба густариши “неруи нарм”-и Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ таъсири мусбат хоҳад расонд.

Сеюм, дар шароити муосири рушди технологияҳо ва шабакаи ҷаҳонии Интернет, муҳим аст, ки дипломатияи Наврӯзии Тоҷикистон дар фазои маҷозӣ низ густариш ёбад. Дар ин замина, таъсиси платформаҳои маҷозӣ (онлайнӣ), шабакаҳои иҷтимоӣ, барномаҳои мобилӣ ва воситаҳои дигари иттилоотӣ-технологӣ барои тарғиби Наврӯз ва арзишҳои он дар сатҳи ҷаҳонӣ метавонад ба тақвияти имиҷи мусбати кишвар дар арсаи байналмилалӣ таъсири мусбат расонад.

Дар оянда Наврӯз метавонад ҳамчун василаи муҳими ба роҳ мондани ҳамкориҳои иқтисодӣ истифода шавад. Дар ин самт, таъсиси Намоишгоҳи доимии маҳсулоти истеҳсоли Тоҷикистон ва кишварҳои Наврӯзӣ, баргузории форумҳои соҳибкорӣ дар арафаи Наврӯз, таъсиси платформаҳои тиҷорати электронӣ барои фурӯши маҳсулоти ҳунарҳои мардумӣ ва ғайра метавонанд ба рушди иқтисодиёти кишвар мусоидат намоянд. Ниҳоятан, Наврӯз метавонад дар тақвияти мавқеи Тоҷикистон ҳамчун макони баргузории форумҳои байналмилалии сулҳу ҳамкорӣ нақши муассир дошта бошад. Дар ин замина, дар оянда баргузории конфронсҳо, мизҳои мудаввар ва ҳамоишҳои байналмилалӣ доир ба масъалаҳои сулҳу амният, ҳифзи муҳити зист, рушди устувор ва ғайра дар доираи ҷашнгирии Наврӯз метавонад идомаи мантиқии стратегияи дипломатии Тоҷикистон бошад.

Наврӯз ва сиёсати дохилии Тоҷикистон

Дар сиёсати дохилии Тоҷикистон, Наврӯз ҳамчун омили муҳими таҳкими ваҳдати миллӣ ва баланд бардоштани рӯҳияи ватандӯстӣ хизмат мекунад. Чи тавре ки Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фармудаанд: “Ин ҷашни фархунда ба қалби хурду бузурги ҷомеа умеду орзуи зиндагӣ, хушҳоливу сурур ва рӯҳияи ҳамзистиву осоиш бахшида, мардумро ба дӯстиву самимият ва муҳаббату садоқати инсонӣ нисбат ба ҳамдигар ҳидоят мекунад”. Ойинҳои наврӯзӣ сарчашмаи бузурги ахлоқиву тарбиявӣ буда, онҳо аҳли башарро ба таҳаммулгароӣ, бунёдкориву созандагӣ, яъне офаридани зебоӣ ва зебоипарастӣ ҳидоят менамоянд. Ин ҷанбаи маънавии ҷашн, ки ҳамоҳангии иҷтимоӣ ва адолати иҷтимоиро тарғиб менамояд, дар замони муосир, ки нобаробариҳои иҷтимоӣ яке аз масъалаҳои ҷиддӣ мебошанд, аҳамияти хос дорад.

Наврӯз ва зебоипарастии миллӣ

Дар фарҳанги тоҷикон, Наврӯз ҳамеша бо мафҳуми зебоӣ ва зебоипарастӣ пайванди ногусастанӣ дошт. Дар айёми Наврӯз ва фасли баҳор пӯшидани либосҳои миллии идона, тозаву озода кардани хонаву кошона, кӯчаву хиёбон, боғу гулгашт ва маҳалли зисти худ аз ойинҳои зебоипарастии ниёгонамон маншаъ мегирад. Ин ҷанба, яъне тарғиби зебоипарастӣ ва ободкорӣ, дар сиёсати дохилии Тоҷикистон нақши муҳим бозида, ба ташаккули имиҷи Тоҷикистон ҳамчун кишвари тамаддунсоз низ мусоидат менамояд.

Наврӯз ҳамчун омили рушди сайёҳӣ ва иқтисодӣ

Эътирофи байналмилалии Наврӯз ва баргузории ботантанаи он дар Тоҷикистон имкони ҷалби сайёҳони хориҷиро бештар гардонидааст. Ҳамасола дар айёми Наврӯз сайёҳони зиёд барои шиносоӣ бо тарзи ҷашнгирии Наврӯз, анъанаҳо ва урфу одатҳои мардуми тоҷик ба Тоҷикистон меоянд, ки ин барои рушди соҳаи сайёҳӣ ва иқтисодиёти кишвар мусоидат мекунад. Наврӯз ҳамчунин ба рушди ҳунарҳои миллӣ, ҳунарҳои дастӣ ва истеҳсоли молҳои анъанавӣ мусоидат менамояд. Ин амр на танҳо барои ҳифзи мероси фарҳангӣ, балки барои фароҳам овардани ҷойҳои корӣ ва даромад барои ҳунармандони мардумӣ низ муҳим аст.

Наврӯз ва ҳифзи муҳити зист

Дар фалсафаи Наврӯз, эҳтиром ба табиат, ҳифзи муҳити зист ва ҳамоҳангӣ бо он ҷойгоҳи махсус дорад. Муқаддас донистану эҳтиёт кардани табиат, поккории ҷӯйбору чашмаҳо ва тоза нигоҳ доштани дарёву обанборҳо барои мардуми бостонии мо суннати дерина ва бисёр муҳим мебошад. Дар шароити муосир, ки масъалаҳои экологӣ аҳамияти ҷаҳонӣ пайдо кардаанд, ин ҷанбаи Наврӯз метавонад барои баланд бардоштани огоҳии ҷомеа дар бораи муҳити зист мусоидат намояд. Тоҷикистон аз минбарҳои байналмилалӣ ва чорабиниҳои марбут ба Наврӯз барои ҷалби таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба масъалаҳои экологӣ, аз ҷумла об ва тағйироти иқлим, фаъолона истифода мебарад. Ташаббуси Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, 2018-2028”, ки аз ҷониби Тоҷикистон пешниҳод шуда буд, намунаи равшани ин амр мебошад.

Наврӯз ва амнияти озуқаворӣ

Таъкиди Пешвои муаззами миллат дар Паёми шодбошӣ ба мушкилоти глобалии амнияти озуқаворӣ – “Имрӯз сокинони беш аз 80 кишвари дунё аз мушкилоти қаҳтиву гуруснагӣ азият мекашанд” – нишон медиҳад, ки Наврӯз ҳамчун ҷашни анъанавии кишоварзӣ метавонад барои ҷалби таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ин масъала истифода шавад. Мувофиқи таъкид аст, ки Наврӯз, пеш аз ҳама, ҷашни марди деҳқон – давомдиҳандаи кори Бобои Одам ба ҳисоб рафта, бо соҳаи кишоварзӣ робитаи мустақим дорад. Аз ин рӯ, Наврӯз метавонад ҳамчун василаи тарғиби кишоварзии устувор, таъмини амнияти озуқаворӣ ва мутобиқшавӣ ба тағйироти иқлим истифода шавад, ки ба баланд бардоштани имиҷи Тоҷикистон ҳамчун кишвари пешсаф дар ин соҳаҳо мусоидат менамояд.

Ҳамин тариқ, Наврӯз дар раванди баланд бардоштани имиҷи Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ нақши муҳим бозидааст. Эътирофи байналмилалии ин ҷашн, ки дар натиҷаи талошҳои пайгиронаи роҳбарияти кишвар ба даст омада, ба Тоҷикистон имкон додааст, ки ҳамчун кишвари дорои фарҳанги қадима ва ғанӣ, арзишҳои волои инсонӣ ва сулҳхоҳ муаррифӣ шавад. Наврӯз, ки дар моҳияти худ ҷашни эҳёи табиат, нав шудани сол ва оғози корҳои кишоварзӣ мебошад, имрӯз ба рамзи муҳими фарҳангӣ, иҷтимоӣ ва сиёсӣ табдил ёфтааст, ки ҳам дар сиёсати дохилӣ ва ҳам дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон нақши муҳим мебозад. Тавре ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Паёми шодбошӣ ба ифтихори Наврӯзи соли 2024 қайд намуданд: "Маҳз ба ҳамин сабаб ин падидаи асили табиӣ ва фарҳангӣ ҳаргиз куҳна намегардад ва дар ҳама давру замонҳо ҳамқадаму ҳамқисмати инсоният боқӣ мемонад". Аз ин рӯ, Наврӯз на танҳо ҳамчун ҷашни миллӣ, балки ҳамчун воситаи муҳими дипломатия, ҳифзи ҳувияти миллӣ ва тақвияти мавқеи Тоҷикистон дар ҷомеаи ҷаҳонӣ аҳамияти хос дорад ва бояд ин ҷанбаҳои он мавриди таваҷҷуҳ ва истифодаи бештар қарор гиранд.

Юсуфҷонов Фаридун Муҳаммадиевич,

                              номзади илмҳои сиёсӣ

[ruhsoraume3]

Азхешудурҳамсояиназдикхубтараст,ваинҳодисаинаҷиб_бори.mp4