#م��تولا

[coolsharipahmedyposts-blog]

ئۇيغۇرلارنىڭ لاتىنچىغا ئۆتىشى توغرىسىدا

خىتاي كۆممۇنىسىتلىرى، 1949- يىلى غەلبېلىك داۋاملىشىۋاتقان ئۇيغۇر ئازادلىق ھەركېتىنى سوۋېتنىڭ ياردېمى ۋە ئۇيغۇرلارغا مۇختارىيەت (ئاۋتونومىيە) بىرىش ۋەدېسى بىلەن جىمىقتۇرۇپ، مۇستەملىكېدىن قۇتۇلش  ئارپىسىدا تۇرغان شەرقى تۈركستاننى خىتاي خەلىق جۈمھۆرىيېتىنىڭ (خ خ ج) تەركىبىگە قوشىۋالغاندىن كىيىنلا، ئۇيغۇر زىمىنىنى تولۇق ئىشغال قىلىپ، ئۇنىڭ بايلىقىنى خىتاينىڭ تەرەققىياتىغا ئىشلېتىپ شىنجاڭنى غەرىبكسەكلەش تۇرغۇلىغا (غەرىبكە كېڭىيىش بازىسىغا ) ئايلاندۇرۇشنى پلانلىغان ئىدى. 

شۇ پلانغا مۇناسىپ 1955- يىلى ئۇيغۇرلارغا، زىمىن ئىگېدارلىق ھۇقۇقىغا، ئۆز خائىشىچە خىتايدىن ئايرىلىش ۋە مۇستەققىللىق مۈمكىنچىلىكىگە ئىگە مىللى مۇختارىيەت ئەمەس، زىمىن ئىگېدارلىقسىز رايونلىق مۇختارىيەت قۇرۇپ بىرىپ: "شەرقى تۈكستان" دىگەن نامنى ئەمەلدىن قالدۇرۇرپ: "شىنجاڭ" دىگەن نامنى ۋە شىنجاڭ خىتاينىڭ تەركىبى قىسمى ئىكەنلىكىنى ئۆز قانۇنىغا كىرگۈزدى، 1971- يىلى ج خ ج - نىڭ ب م ت- دا جاڭكەيشى دۆلتىنىڭ  ئورۇنىنى ئىگەلېشى بىلەن ئۇ، قانۇن خەلىقئارالاشدى.  

شۇ چاغلاردا ب د ت- نىڭ رەھبەرلىكىدە خەلىق ئارادا ئېلىپ بېرىلىۋاتقان - مۇستەملىكە ئەل، بېقىندا مىللەت ۋە خەلىقلەرنىڭ تەغدىرىنى ھەل قىلىش ئۈستىدىكى - مۇزاكىرە ۋە ھەركەتلەدىن شەرقى تۈركستان رەھبەرلىرىنىڭ تۈزۈك خەۋېرى يوق ئىدى. ئۇلار مىللى ئۆزلىك دىگەننى ئاڭلاپ باقمىغان، مىللى مۇختارىيەت ۋە رايونلىق مۇختارىيەت دىگەنلەرنىڭ پەرقىنى بىلمەيتدى. شۇ سەۋەپلىك ئۇلارنىڭ كۆپچىلىكى: "شىجاڭ ئۇيغۇر ئاۋتوم رايونىنى" قىزغىن قارشى ئالدى. نىمىشقا "شىنجاڭ" ئىبارېسى مىللەتنىڭ نامىنىڭ ئالدىدا تۇرۇدۇ؟ دىگەن سۇئالمۇ ئۇلارنىڭ كاللىسىغا كەلمىدى.

1957- 1958- يىللاردىكى ئاتالمىش: "ئېچىلىپ سايراش، يەرلىك مىللەتچىلىككە قارشى كۈرەش" ۋە باشقا خىتاي كوممۇنىستلىرى ئېلىپ بارغان يەرلىك مىللەتلەرنىڭ ئىخدىدارلىق رەھبەر ۋە زىيالىلىرىنى يوقۇتۇش ھەركەتلىرى، ئۇلارغا  قوشۇمچە تۈرمە-لوگەيلەر سابىق شەرقى تۈركستان رەھبەرلىرىنىڭ كۆزىنى ئاچدى. رايونلىق مۇختارىيەتنىڭ نىمە ئىكەنلىكىنى چۈشەندى، ئامما پۇرسەتنى قولدىن بىرىۋەتكەن ئۇ، رەھبەرلەرنىڭ ھايات قالغانلىرى ۋەتېنىنى تاشلاپ قېچىشدىن، لوگەي تۈرمېلەردە يېتىشدىن ۋە ياكى باسقۇنچىلارغا ئىگىلىپ خىزمەت قىلىشدىن باشقا ئامال تاپالمىدى. ئۇلارنىڭ تۆۋەنكى قاتلاملاردا ساقلىنىپ قالغان قالدۇقلىرىنىڭ رەھبەرلىكىدە بەزى يەرلەردە پارتلىغان چېچىلانغۇ ئىسيان، قوزغىلاڭلار شەپقەتسىز باستۇرىلدى. مىللەت باشلامچىلىرىدىن ئايرىلدى. "مەدېنى ئىنقىلاب" مىللى زىيالىلارنى ئۈزيل كىسىل يوقاتدى.

"مەدېنى ئىنقىلاب" جەريانىدا، سوۋېتنىڭ سايىۋەنلىكىدە قۇرۇلغان شەرقى تۈركستان ئازادلىق پارتىيەسىنىڭ رەھبەرلىكىدە: "خۇنۋەيبىن قالپىقى" ئاستىدا ئېلىپ بېرىلغان ئۇيغۇر ئازادلىق ھەركەتلىرى، ماۋزېدۇڭنىڭ ئۆلىمىدىن كىيىن تۈگىگەن "مەدېنى" ئىقىلابدىن كىيىن، يەنە شۇ سوۋېتنىڭ خىتايغا ھىسداشلىقىدا قانلىق باستۇرىلىدى. شۇ قاتارردا خىتاي رەھبەرلىرى كۆرىنىشكە ئۆزلىرىنى ياخشى كۆرسېتىپ، ئۇيغۇرلارغا 10 يىلدىن ئارتۇق جەرياندا مەكتەبلەردە ئۇمۇملاشتۇرىلغان، لاتىنچىنى تاشلاپ ئۆز يېزىقىغا قايتىشقا رۇخسەت قىلىلىشدى. ئەمەلىيەتدە ئۇ، ئۇيغۇر ئەۋلادلىرىنى ئەژدادلىرىدىن ئايرىۋېتىش سىنىقى ئىدى.

شەرقى تۈركستان ئازادلىق پارتىيەسىنىڭ رەھبەرلىكىدە "مەدنىيەت ئىقىلابى" جەريانىدا ۋە ئۇنىڭدىن كىيىن، ئېلىپ بېرىلغان ئۇيغۇر ھەركەتلىرى خىتاي رەھبەرلىرىنىڭ، ئىككى يۈز يىل جەريانىدا شەرقى تۈركستانغا قول سېلىپ، ئۇنى تولىقى بىلەن ئىگەللەشكە يول قويماۋاتقان رۇسىيە بىلەن دۈشمەنلەشسە، شىنجاڭدىن ئايرىلىپ قالىدىغانلىقىغا كۆزى يەتدى.

1950- يىللارنىڭ ئىككىنجى يېرىمىدىن باشلاپ سوۋېت بىلەن دۈشمەنلىشىۋاتقان خىتاي رەھبەرلىرى، شىنجاڭدىن ئايرىلسا داھىسى مۋزېدۇڭنىڭ: "بىز دۆلېتىمىزنىڭ زىمىنىنى ئىككى ھەسسە كېڭەيتدۇق، بىزدىن كىيىنكى ئەۋلادلار يەنە شۈنچېلىك كىڭەيتىشى لازىم" – دىگەن ۋەسىيېتىنى ئىجرا قىلالمايدىغانلىقىنى چۈشۈنۈپ، رۇسىيەگە دۈشمەنلىكدىن دوسلىققا ئۆتدى. خىتاينىڭ يېڭى رەھبېرى دىڭ شاۋپىڭ: "كونا ۋاراقنى يېپىپ، يېڭى ۋاراقنى ئاچايلى" – دەپ بىشارەت قىلىپ، يېڭى دوسلىققا يول ئاچدى.

سوۋېت بەربات بولۇپ، ئۇيغۇرلارنىڭ غەربى تۈركستاندىكى قېرىنداشلىرى 1991 يىلى مۇستەققىلققا ئىرىشدى. بۇ، ئۇيغۇرلارنى ئىلھاملاندۇرۇپ، ئۇلارنىڭ، ھەدىدىن زىيادە زەيىپلەشكەن ھەركەتلىرىنى جانلاندۇردى. بۇنىڭدىن چۇچىغان خىتايلار، رۇسىيەدىكى سىياسى، ئىختىسادى ۋە ئىجتىمائى قالايمىقانچىلىقلاردىن پايدىلىپ ئۇنىڭ بىلەن سودا ۋە سىياسى ئالاقىلارنى جانلاندۇرۇپ، رۇسىيەنىڭ قولى بىلەن غەربى تۈركستان دۆلەتلىرىنى تىزگىنلەپ، ئۇلارنى ئۇيغۇرلاردىن يىراقلاشتۇرۇش ئامىلىنى ئىزدىدى.

ئۇزۇن ئۆتمەي، 1996- يىلى خىتاي، كۆرۈنىشكە رۇسىيەنىڭ رتياسەتچىلىكىدە: "شەڭخەي بەشلىك ھەمكارلىقى" (كىيىن ئالتېلىككە ئايلانغان)- نى تەسىس قىلدى. ئۇ تەشكىلنىڭ مەخپى ھۆججەتلىرىگە (رۇسىيە مۇخبىرلىرىنىڭ ئاشكارېلىشىچە): "ئۇيغۇر بۆلگۈنچىلىك ۋە تېررورلىقىغا بىرلىكدە قارشى تۇرۇش" دىگەن ئالاھىدە ماددا كىرگۈزىلدى. بۇنىڭ بىلەن رۇسىيەنىڭ ۋە ئۇتۇرا ئاسىيە تۈرك دۆلەتلىرىنىڭ خىتايلارنىڭ ئۇيغۇرلارنى جىسمانى1) ۋە روھى2) يوقۇتۇشىنى، كۆرمەسلىككە سېلىش ۋە ھەتتا قۇللاش رازىلىقىغا ئىرىشىپ، ش ئۇ ئا ر-دا ئاشكارە دۆلەت تېررورچىلىقىنى (قاتىلچىلىقىنى) باشلىدى.

ھازىر، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاۋنونوم رايونىنىڭ (ش ئۇ ئا ر)  ئاھالە تەركىبىدە خەنلەر ئۈستۈنلىكنى ئىگەللىگەندە، خىتاي رەھبەرلىرى، ئۇزلىرىنىڭ - شىنجاڭنىڭ بايلىقىدىن خاتىرجەم پايدىلىنىپ، ئۇنى ئۇتتۇرا ئاسىيەنىڭ ئىختىسادى مەركېزىگە ئايلاندۇرۇپ،ئو زىمىن دۆلەتلىرىنى ئىختىسادى، سىياسى تىزگىنلەپ، ئۇلارنىڭ ۋە رۇسىيەنىڭ شەرقى زىمىنلىرىنى ئۆمۈلەپ (ئۇرۇشماي ئاھالە كۆچۈرىپ تەدرىجى) ئىگەللەش- پلانىغا، ئۆزلىرىنىڭ مۇستەققىللىق خائىشىنى خەلىق ئاراغا كۆتۈرىپ چىقىپ غۇلغۇي سېلىپ توسقۇنلىق قىلىۋاتقان ئۇيغۇرلارنى خەنلەرگە مەجبۇرى سىڭدۇرۇپ (ئاسسىمىلەتسىيە قىلىپ)،  قارشى چىققانلارنى ساخچا ۋە ئەسكەرلەرنىڭ كۇچى بىلەنلا ئەمەس، خەنلەرنى قوزغاپ بېسىقتۇرۇپ (2009 يىلدىكى ئۈرۈمچى ۋەقەسىىدىكىگە ئوخشاش) ئۇيغۇرلارنى   XXI ئەسىرنىڭ ئاخىرىغىچە مىللەت سۈپېتىدە يوقۇتۇشقا ئالدىرىماقدا.

بۇنىڭ ئۈچۈن، ب.د.ت- نىڭ نىزامنامە، بايان، مىللى ۋە ئىنسانى ھۆقۇق قارارلىرىغا خىلاپلىق ھالدا، ئۆزىنىڭ ئىرقى يوقۇتۇش (گېنوتسىدلىق) سىياسېتىنى جىددىلەشتۈرمەكدە. ئۇيغۇر تىللىق مەكتەبلەرنى ئاتالمىش قوش (خەن) تىللىققا ئايلاندۇرۇپ، دىنى مەكتەبلەرنى ۋە دىننى چەكلەپ، ئۇيغۇر تىلىنى، دىنىنى ۋە ئۇ، دىن بىلەن ئالاقېدار يېزىقىنى يوقاتماقدا.

مۇشۇ ئەھۋالدا، ئۇيغۇرلار مىللېتى ئۆزىنى قوغداش ئۈچۈن نىمە قىلىۋاتىدۇ؟ دىگەن سۇئال كاللىنى قوچىماقدا.

بۇ سۇئالغا جۇۋاب ئىزدەپ، مەن تۆۋەندىكىلەرنى بايقىدىم.

1.  تۈركىيەدە،باشقا مۇسۇلمان ۋە غەرىبى ئەللېرىدە تۇرمۇش قىيىنچىلىقلىرىغا بەرداشلىق بىرىپ، تىرىشىپ ئوقۇپ، ئالى مەلۇمات ئالغان،ئۆزلىرىنىڭ تۇغما تالانت ۋە ئەقلى ئەمگەكلىرى بىلەن ئۇ، ئەللەرنىڭ شەرەپلىك يۇقۇرى ئىلمى ئىنۋانلارىغا ئىرىشكەن ئۇيغۇر ئوقۇمىشلىرى ئۆز مىللېتىنى قانداق ساقلاپ قېلىش توغرۇلۇق باش قاتۇرماقدا. مىللېتىنى "ئىلغار كومپۈتېر يېزىقى" لاتىنچىغا كۆچۈرىپ ئىلغارلاشتۇرۈش، يەھۇدىلاردى ئۇگۈنىپ كۈچلىك مىللەتكە ئايلاندۇرىشنى ئويلىماقدا.

2. قازاقستان ۋە باشقا، سابىق سوۋېت تەۋلىكىدە يىڭى پەيدا بولغان قېرىنداش مىللەت دۆلەتلەرىدە ياشاۋاتقان - ئۇيغۇر ۋەتېنىڭ سىرىتدىكى ئېڭ جىق سانلىق ۋە ساۋادلىق – ئۇيغۇرلار، ئۇ، دۆلەتلەرنىڭ يېزىق ئۆزگەرتىش پلانلىرىغا قوشۇلۇپ، لاتىنچىغا كۆچىشكە، ئۆزلىرى بىلىپ-بىلمەي، مىللېتىنىڭ تارىخى ۋەتېنىدىكى ئاساسى قىسمىدىن  يەنىمۇ يىراقلىشىشقا ھەركەت قىلماقدا. ئۇ، دۆلەتلەرنىڭ خىتاي بىلەن بولىۋاتقان دوسلۇقىغا پۇتلىشىشدىن قورقۇپ، ئۇيغۇر ۋەتېنىنىڭ ۋە ئۇنىڭ خەلقىنىڭ تەغدىرىگە يىراقدىن ئىنچىكە (بىلىنە-بىلىنمەس) ھىسداشلىق قىلماقدا.  

3. چەت ئەللەردە يوشۇرۇنۇپ ئېغىر تۇرمۇشدىن بىر ئاز ھۇشىغا كەلگەن ئاز ساندىكى، ئالى مەلۇماتدىن ئانچە جىق خەۋېرى يوق، قېرىنداشلار غەربى دېموكرات ئەللەرىنىڭ ھىسداشلىقىغا تېيىنىپ، ۋەتېنىنى خىتايدىن قايتۇرۇېلىش داۋاسىنى قىلماقدا. ئۇلارنىڭ ئىچىدە، ئۇيغۇرلارنىڭ نۇرغۇنلىرىغا خاس، ئابرۇي، مەڭسەپ ۋە تۆر تالىشىش ئەھۋاللىرىمۇ ئاز- تولا مەۋجۈد.

4. ئۇيغۇر ۋەتېنىدە، ئۇيغۇرلارنىڭ جىمىسى خىتايدىن قۇتۇلشنى ئارزۇ قىلسىمۇ، ئامالسىز ئۇ، ئازۇسىنى قەلىبلىرىنىڭ چۇڭقۇر قاتلاملىرىغا يوشۇرۇپ، ئاللاھدىن شەپقەت ۋە ھۆرلىك تىلەپ، جانلىرىنى ساقلاپ قېلىش كويىدا ياشىماقدا. شۇنداقدىمۇ بەزىبىر ئوت يۈرەك قېرىنداشلىرىمىز ئۆزلىرىنىڭ باسقۇنچىلارغا قارىتا نەپرەتلىرىنى قولىدىن كىلىشىچە جارى قىلىدۇرۇپ - خەلىق ئاراغا خەۋەرلەر تارقىتىپ، ساقچىلارغا، ھۆكۈمەت ئورگانلىرىغا، ئايرىم كەلكۈن خەنلەرگە  قۇرالسىز ھۇجۇم قىلىپ ۋە ئاندا-ساندا بومبىلارنى پارتلىتىپ، باسقۇنچىلارنى ئەنسىرەتمەكدە، ئاز ساندىكى ساۋادسىز ۋە ياكى چالا ساۋاد نادان ئەخماقلار، جان بېقىش كويىدا، چېقىمچىلىقنى -  خۇلۇم -قۇشنا، ئۇرۇق- تۇققان، ئەل- ئاغىېلىرىنىڭ ئۈستىدىن ھۆكۈمەتنىڭ خەۋىپسىزلىك ئورگانلىرىغا شكايەت قىلىشنى – كەسىپ قىلماقدا. بۇنىڭغا خىتاي ھۆكۈمېتى كەڭ يول ئېچىپ بەرمەكدە.  ئۇ بىچارېلار��ۇ خىتايدىن قۇتۇلۇشنى خالايدۇ.  

تۆۋەندە، يۇقۇرىدا ئاتالغان ئۇيغۇرلارنىڭ تەغدىرىگە مۇناسۋەتلىك، ئۇيغۇرلانىڭ ئىچىدە يۈز بىرىۋاتقان تۆرت خىل ھادىسىگە، كونا مۇھاجىرلىق سۈپېتىم بىلەن: "ئۇيغۇرلارغا ئۆز ۋەتېنىدىن بۆلەك پانا يوق" -  دىگەن كۆز قاراشدا ئۆزېمنىڭ تەپەككۇرات نەتىجېلىرىنى ئايان قىلماقچىمەن.

مىللەت توغرۇلۇق گەپ ئېچىشنىڭ ئالدىدا مىللەت دىگەننىڭ نىمە ئىكەنلىكىنى، ئۇنىڭ شەكىللېنىش ۋە بەرپالىق شەرتلىرىنى ئېنىقلىۋېلىش مۇھىم. بۇ توغرلۇق 1913- يىلى توردا رۇسچە ئېلان قىلىنغان: "ئېۋراسىيەدىكى مىللى مەسىلە (НАЦИОНАЛЬНЫЙ ВОПРОС в ЕВРАЗИИ)" ناملىق ماقالېغا قاراڭ. ئادرېسى: (

http://maxpark.com/community/4375/content/2087506

).                  

"مىللەت - ھاياتلىق مەجبۇرىيېتى ئاستىدا، قانداشلىق ۋە تىل ئۇمۇملىقى ئاساسىدا ئۆزىنى باشقۇرالايدىغان ۋە قوغدىيالايدىغان مەدېنىلىككە ئيرىشكەن، تارىخى جەرياندا مەلۇم بىر زىمىن دائىرېسىدە روھى مۇقىملىقدا مۇستەھكەم ئۇيۇشقان – ئىنسانلار جامائېتى.

 «Нация есть духовно-монолитная общность людей сложившаяся исторически, жизненной необходимостью на определенной территории, на базе кровной и языковой

общности, проявившаяся единой культурой, способная к самоуправлению и защите».

بۇ ئېنىقلىمىغا مۇناسىپ، ئىنسانلار توپىنى مىللەت دەرىجېسىگە كۆتۈرىپ ئۇنىڭدا دۆلەتچىلىك ئاڭىنى پەيدا قىلغان: – قانداشلىق  ھىسياتى؛ تىل ئۇمۇملىقى؛ ئىتىقاد (ئىشەنچە)، دىن، ئىدېيە، ئۇلارنى  ئۇمۇملاشتۇرۇپ روھىيەت ھاسىل قىللغان يېزىق، ئۇلار جەملەشكەن زىمىن ۋە قوغدۇنۇش قالقىنى (دۆلەت).

دىمەك، مىللەتنى يوقۇتۇش ئۈچۈن ئېڭ ئەۋۋەل ئۇنىڭ قالقىنى بولغان دۆلېتىنى ۋە دۆلەتچىلىك ھىسياتىنى يوقۇتۇش كىرەك. خىتاي باسقۇنچىلىرى ئۇيغۇر دۆلېتىنى رۇسىيەنىڭ ھەمكارلىقىدا 200 (1759 – 1949)  يىل جەريانىدا يوقاتدى. بۇنىڭ نەتىجېسىدە،  ھازىر خەلىق ئارادا  -  بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ (ب د ت) -نىڭ نىزامنامىسىدا: "مۇستەملىكە خەلىقلەرگە مۇستەققىللىق بىرىش" توغىرىسىدىكى ئالاھىدە دىكلاراسىيەسىدە ۋە باشقا مىللەتلەرنىڭ ئۆزلىك (ئۆزىنى - ئۆزى سوراش، باشقۇرۇش، ئۆز زىمىنىغا ۋە ئۇنىڭ بايلىقىغا تولۇق ئىگېدارلىق قىلىش) ھوقۇقىغا ئائىت ھوججەتلەردە ئايانلانغان مەسلەك، تەرتىپ قائىدېلارغا خلاپلىق ھالدا - ئۇيغۇر زىمىنىنى خىتاينىڭ بىر قىسمى، ئۇيغۇرلارنى خىتاينىڭ ئاز سانلىق مىللەتلىرىنىڭ بىرى، ئۇيغۇرلارنىڭ مۇستەققىلىق خائىشىنى ۋە كۈرەشلىرىنى بۆلگۈنچىلىك ھىساپلالىمدقدا. خىتاي ھۆكۈمېتى بۇنىڭغا ئاساسلىنىپ، ئۇيغۇرلارنى: "بۆلگۈنچى، تېررورچى، ئەسەبى دىنى ئۇنسۇرلار" دەپ ئەيىپلەپ، خەلىق ئارا ھۆججەتلەردە چەكلەنگەن ۋە "جىنايەت" ھىساپلىنىدىغان دۆلەت تېررورلىقى ۋە ئىرقى يوقۇتۇشنى، دۇنيا جامائەتچىلىكىنىڭ ھاي- ھۇيىغا قارىماي، ئۇيغۇرلارستاندا  كەڭ كۈلەملىك ئېلىپ بارماقدا.

خەلىق ئارادا - ئۇيغۇرلارنى: "خىتاينىڭ مۇستەملىكېسى، ئۇنىڭدىن ئايرىلىپ مۇسەتتەققىل دۆلەت قۇرۇش ھوقۇقىغا ئىگە ئەمەس" دەپ، قارايدىغانلىقىنىڭ سەۋبلىرى، ئۇيغۇر مىللېتنىڭ:

-  ئاخىرقى مىڭ يىللىق تارىخى جەرياندا ئۆزىنىڭ روھىيېەت ئۇلىنى يوقۇتۇپ، روھى بېقىندىلىقدا قۇدرېتىنى ئۇپرۇتۇپ ئۆزىنى قوغدىيالمايدىغان ھالەتكە چۈشۈپ قېلىپ، ئۈچ ئەسىر ئەۋۋەل خىتاينىڭ مۇستەملىكېىسىگە ئايلېنىپ قالغانلىقى. ئاسارەتدە، جان باقار موللە، سوپا، ئىشانلارنىڭ يالغان دىنى تەرغىپ- تەشۋىق، پەتىۋالىرى ئاستىدا خۇراپىلىققا پېتىپ، ھەتتا ئۆز مىللېتىنىڭ نامىنىمۇ ئۇنتۇپ، ساددا ۋە ئەخمېقانە ئەگەشمە خىسلەتلىك ئىنسانلار توپىغا ئايلىنىپ قېلىشى؛

- ئۇنىڭ ئىچىدىن چىققان زىيالى ۋە مىللى ئازادلىق ھەركەت رەھبەرلىرىنىڭ مۇقىم مىللى روھدىن مەستەسنالىقى، ئەگەشمېلىك خىسلېتى تۈپەيلىدىن مىللېتىنىڭ مەنپەتىگە سادىق بولالمىغانلىقى، خەلىق ئارا  سىياسەتنىڭ ئەگرىلىرىدە ئادىشىپ مىللېتىگە پايدىلىق يول تاپالماي، نۇرغۇن قانلار ھىسابىغا كەلگەن ئازادلىق ھەركېتىنىڭ ئۇتۇقلىرىنى ئەتراپدىكى مۇھىتقا ماسلاشتۇرۇپ ساقلىيالمىغانلى؛

- مۇستەملىكە ئەل ۋە خەلىقلەرنىڭ ئازادلىق ھەركەتلىرىنىڭ ئېڭ ئۈنۈملىك دەۋرى بولغانXX   ئەسىردە، شەرقى تۈركستاننىڭ رەھبېرى سىياسىئۇنلىرى ئۆز خەلقىنىڭ ئۆزلىك خائىشىنى ۋە سالاھىيېتىنى خەلىق ئاراغا ئايانلىيالمىغانلىقى.

مانا بۇلار، ئۇيغۇر مىللېتىنى دۇنيا جامائەتچىلىكى تونۇمايدىغان ۋە ئۇنىڭ دۆلەتچىلىكىنى ئەكسىگە كەلتۈرىشىنى ھەدىدىن زىيادە مۈرەككەپلەشتتۈرىۋەتكەن سەۋەبلەر.

ئامما مىللەتنىڭ ھازىرقى ئەھۋالىغا قاراپ: "مىللەتنىڭ ئاخىرقى تىنىقى، مىللەت شاكراتدا، XXI  ئەسىرنىڭ ئاخىرىغىچە يوقۇلۇپ كىتىدۇ" -  دىگەن تەشۋىشدە چەت ئەللەردە پانا ئىزدەشكە ئاساس يوق. چۈنكى يىگىرمىنجى ئەسىرنىڭ بىرىنجى چارېكىدىن باشلاپ، ئۇيغۇرلار ئۆزىنىڭ ئۇنۇتقان نامىنى ئەكسىگە كەلتۈرىپ روھى ئويغۇنىشقا باشلاپ، خىتاي كوممۇنىستلىرىنىڭ ئېتىش، چېپىش، قىيىن قىستاقلىرى ئاستىدا، ئۆز قانلىرىدا غۇسۇل قىلىپ، دۇنياغا ئوچۇق كۆزبىلەن قارايدىغان بولدى. مىللەتنىڭ نۇرغۇن ئوغلان- قىزلىرى چەت ئەللەردە ئوقۇپ كۆرىنەرلىك ئۇتۇقلارنى قازىنىپ، ئۇيغۇرلارنى دۇنيا جامائەتچىلىكىگە تونۇتىشقا باشلىدى. نۇرغۇن قېرىنداشلار دېموكرات دۆلەتلەرنىڭ بوسۇغىلىرىدا ۋەتەن دۋاسى قىلىپ يۈرىدۇ.

ئەلۋەتتە داۋا،نامايىشلار بىلەن خىتاينىڭ قولىدىن ئۇيغۇر ۋەتەنىنى قايتۇرۇپ ئېلىش مۈمكىن ئەمەس، ئامما كۈندىن- كۈنگە قۇدرەت تېپىۋاتقان خىتاي بىلەن دۇنيانىڭ قۇدرەتلىك دۆلەتلىرى ئوتۇرىسىدا رېقابەت كۈچەيمەكدە. دۆلەتلەر ئارا دوسلۇقمۇ مەڭگۈلىك ئەمەس، خىتاينىڭ يېقىن دوسلىرىمۇ ئۇنىڭدىن ئەنسرىمەكدە. دۇنيانىڭ سىياسى خەرىتېسى ھېچ ۋاقدا مۇقىم بولمىغان. بۇلار بىزنىڭ دۆلەتچىلىكىمىزنى ئەكسىگە كەلتۈرىش ئۈمىدىمىزنىڭ مۈستەھكەملىمەكدە. ئۈمۈدسىزلىككە ئورۇن يوق.

ئۇيغۇرلانىڭ ئالى مەلۇماتلىق ئوقۇمىشلىرىنىڭ تۈركىيەدە ۋە غەرىب ئەللىرىدە كۆپېيىشى بىلەن، ئۇلارنىڭ ئىچىدە ۋەتەندىكى قېرىنداشلىرىنى مۇھاجىرەتكە دەۋەت قىلىش، ئۇ يەرلەردىمۇ: "تىلىنى ساقلاپ قىلىش ئارقىلىق مىللەتنى ساقلاپ قېلىش مۈمكىن"، "مىللەتنىڭ ئۇمۇملىق تېپىشى ۋە زامانىۋى تەراققىياتى ئۈچۈن لاتىن ھەرىپلىك يېزىققا ئۆتىش لازىم"- دىگەن تەشۋىق- تەرغىپلەر كۆپەيمەكدە. ھەيران قالارلىقى شۇكى، ئۇنداق پىكىرلارنى خەلقىمىز مەغرۇرلىنىدىغان ھەر ساھدىكى ئاتاقلىق ئالىملارمۇ قوللىماقدا.

ئۇلارنىڭ بەزىلىرى – يەھۇدىلىلار ئۈچ مىڭ يىل ئەۋۋەل دۇنياغا چېچىلىپ كىتىپ، ئۆزىنى ساقلاپ دۆلېتىنى ئەكسىگە كەلتۈرەلىدىغۇ. بىزمۇ شۇنداق قىلىمىز– دىگەننى ئالغا سۈرمەكدە.

ئۇلار، يەھۇدىلارنىڭ شۇ ئۈچ مىڭ يىل جەرياندا ئۆزېنىڭ روھىيەت ئاساسى بولغان دىنىنى ۋە ئۇنىڭ بىلەن زىچ ئالاقىدار يزىقىنى ئۇيغۇرلاردەك تاشلىۋەتمەي، كۆزنىڭ قارچۇقىدەك ساقلىغانلىقىنى ھىساپقا ئالماۋاتىدۇ.  

مىنىڭچە ئۇنداق تەشۋىق ۋە پىكىرلار خىتاي رەھبەرلىرىنىڭ ئۇيغۇر مىللېتىنى يوقۇتۇش پلانىنى ئۆزلىرى چۈشەنمەي، قوللاۋاتقانلىېىدۇر.

ھەر قانداق مىللەتنىڭ ۋەكىللىرى ئۆزىنىڭ ئاساسى قىسمىدىن ئايرىلىپ، بىرىنجى ئەۋلاددىلا ئانا تىلىنى ئەتراپدىكى دۆلەتمەن (كۆپ سانلىق) مىللەتنىڭ تىلى بىلەن ئەبجەشتۈرىۋېتىدۇ. ئىككىنجى، جىق بولسا ئۈچىنجى ئەۋلادقا بارغاندا، تۇرمۇشدا ھاجەتسىزلىكىدىن تىلىنى ئۇنتۇيدۇ. ئۇلارنىڭ پەرزەنتلىرى ئۆز مىللېتىدىن جۇپ تاپالماي باشقا مىللەت پەرزەنتلىرىگە ئۆلىنىدۇ ياكى تۇرمۇشقا چىقىدۇ. مىللېتى ۋە ۋەتېنى بىلەن ئانچە كارى بولمايدۇ. ئۆزلىرىنى ئۇيغۇر ھىسابلىغان ھالەتدىمۇ ئۇنىڭغا ۋەكىللىك قىلالمايدۇ.

مەسىلەن:

-  چىنگىز خان دەۋرىدە، ئۇنىڭدىن بۇرۇن ۋە كىيىن رۇسىيەگە كىلىپ رۇسلارغا سىڭىپ كەتكەن، 20- ئەسىردە كىلىپ، تىلىنى يوقۇتۇپ ۋەتېنىڭ بارلىقىنى ئۇنۇتقان، تۈركىيەگە چىقىپ تۈركلەرگە سىڭىپ كەتكەن ئۇيغۇر ئەۋلادلىرى ئاز ئەمەس؛

- ھازىر رۇسىيەدە، بىرەر مىللەت بالىلىرىنىڭ سانى 15 كە يەتسە ھۆكۈمەتنىڭ خاراجېتى بىلەن مىللى تىللىق سىنىپ ئېچىشقا بولىدۇ. ئامما ئۇيغۇرلارنىڭ ئۇنداق سىنىپى يوق. چۈنكى موسكۋادا ئېچىلغان ئۇئۇيغۇر تىلىنى ئۈگۈنىش سىنىپى يېرىم يىلدىن كىيىن يېپىلدى. ئۇيغۇلار چېچىلىپ ياشىغانلىقدىن، مەكتەبكە يولنىڭ يىراقلىقىدىن ۋە ئۇيغۇر تىلىنىڭ موسكۋا ھاياتىدا ھاجەتسىزلىكىدىن بالىلارنىڭ تولىسى ئۈگۈنىشكە قىزىقمىدى، ئاتانالارمۇ باللىرىنى ئانچە مەجبۇرلاپ كەتمىدى.  

-  بىر نەچچە يۈز مىڭ ئۇيغۇرلار توپلىشىپ ياشاۋاتقان، نۇرغۇن ئۇيغۇر مەكتەبلىرى بار قازاقستاندا ئۇيغۇر مەكتەبلىرىدە ئوقۇيدىغان بالىلارنىڭ ۋە مەكتەبلەرنىڭ سانى يىلدىن يىلغا ئازايماقدا. بالىلار رۇس ۋە ياكى قازاق تىللىق مەكتەبلەردە ئوقۇماقدا. ئۇيغۇر مەكتەبلىرىدە ئوقۇغانلارنىڭمۇ ئۇيغۇر تىلىنى ۋە ۋەتېنىنى بىلىشى تايىنلىق، چۈنكى ئۇلار، ئۆز مىللېتىنىڭ ئاساسى قىسمى بىلەن ئىككى - ئۈچ ئەۋلاد ئارىلاشماي، يېزىق ئۇمۇملىقىسىز ياشىغان. ئاتا-ئانىلىرىنىڭ نىلىرى بىلىدىغان ئائىلە تىلىنى بىلىدۇ. ئۇلار، ئۆزىنىڭ تارىخى ۋەتېنىنى ئۇنۇتمىغان بىلەن ئۇنىڭغا، ئانا يۇرتىدىن قوزغالماي ياشاۋاتقان قېرىداشلىرىدەك، كۆيىنمەيدۇ.

يۇقۇرىدا كەلتۈرىلگەن مىساللا، ئېۋروپا ۋە ئامېرىكىنىڭ چوڭ شەھەرلىرىدە چېچىلىپ ياشاۋاتقان ئازغىنا (بىر نەچچە يۈز، ياكى بىر نەچچە مىڭ) ئۇيغۇرلارنىڭ: " ئۇ، ئەللەردە تىلىمىزنى ۋە مىللېتىمىزنى ئەۋلادلىرىمىزدا ساقلاپ قالىمىز" دەپ، ۋەتەنداشلىرىنى ئۇ يەرلەرگە كۆچېشكە ئۈندەشلىرى، يۇمشىتىپ ئەيتقاندا، خام خىيالدۇر.

روھىيەتسىز مىللەتنىڭ ۋەتېنىدىن ئايرىلغان بۆلەكلىرىنىڭ تەغدىرى – يوقۇلىشدۇ.

بۇنى خىتايلار ياخشى بىلگەنلىكدىن  ئۇلارنىڭ پلانىدا ئۇيغۇرلارنى ۋەتېنىدىن كىتىشكە مەجبۇرلاپ يوقۇتۇشمۇ بار.

ۋەتەنسىز مىللەت يوق.

مۇھاجىرەتدىكى قېرىنداشلار، بولۇپمۇ ئۇلارنىڭ ئىچىدكى ئابرۇيلىق ئالى مەلۇماتلىقلىرى، بۇنى چۈشېنىپ:

- ۋەتەنداشلىرىنى، مىللەتنىڭ بۆشىكىنى تاشلاپ غەرىب ئەللىرىگە كۆچېشكە ئەمەس، ھەر قانداق ئەھۋالدا ئۆز زىمىنىنى، ئۇنىڭدىكى ئەژدادلىرى قالدۇرغان مىراسنى ۋە ئۇلار بىلەن زىچ ئالاقىدار يېزىقنى تاشلىماي،   قىيىنچىلىقلارغا چىداپ، ئىمانىنى مۇستەھكەملەشتۈرىپ، ئۇلانى قوغداپ، دلۆلەتچىلىكىنى ئەكسىگە كەلتۈرىشكە ھەكەت قىلىشقا ئۈندېشى لازىم.  

خەلىق ئارادا:

- ئۇيغۇرستان خىتاينىڭ بىر قىسمى ئەمەس، ئۇنىڭ قۇراللىق بېسىۋالغان مۇستەملىكېسى؛

- ئۇيغۇرلار خىتاينىڭ ياكى ئۇنىڭ بىر قىسمى ھىساپلىنىۋاتقان ش ئۇ ئا ر-نىڭ ئاز سانلىق مىللېتى ئەمەس، ئۇزۇن تارىخى جەرياندا (19- ئەسىرگىچە) ئۆز زىمىنىدا مۇستەققىل ياشاپ كەلگەن، ھازىرمۇ خىتاينىڭ ئىرقى يوقۇتۇش سىياسېتىگە ۋە ئۇ، زىمىنغا مىللىئونلاپ خەنلەرنى كۆچۈرېشىگە قارىماي، ئۇنىڭ ئاھالېسىنىڭ كۆپچىلىكىنى تەشكۈللىگىچى مىللەت؛

- ئۇيغۇرلانىڭ خىتايغا قارشى ھەركېتى بۆلگىچىلىك ئەمەس، مۇستەملىكېدىن قۇتۇلۇش ھەركېتى -  دىگەن چۈشەنچېلەرنى ئۆزلىرى ياشاۋاتقان ئەل ئاھالېلىرىنىڭ كاللىسىغا سىڭدۇرۇپ، ئۇيغۇر ئازادلىق ھەركېتىنىڭ ھىسداشلىرىنى كۆپەيتىشىكە ھەركەت قىلىشى، مىللېتىمىزنىڭ بۇندىن كىيىنكى پەرپالىقىغا قوشىدىغان ئېڭ چوڭ تۆھپېسىدۇر.

مۇھاجىرەتدىكى ئۇيغۇر زىيالىلىرىنىڭ ئىچىدىكى ئۇيغۇرلارنى لاتىن ھەرىپىگە كۆچۈرىش تەرەپدارلىرىغا كەلسەك، ئۇلار، ئۇيغۇر مىللېتىنى يوقۇتۇشنىڭ بىرىنجى باسقۇچى ھىسابىدا خىتاي ھۆكۈمېتىنىڭ مىنىستىرلا رەئىسى (باش مىنىسترى)  جۇئېنلەينىڭ رىياسەتچىلىكىدە 1960- يىللارنىڭ باشلىرىدا باشلانغان، ئۇيغۇرلارنى خىتاينىڭ لاتىن ھەرىپلىك پىڭيىنىغا كۆچۈرىشىنى تۆرت ئەزايى بىلەن قوللىغان ش ئۇ ئا ر-نىڭ رەھبەرلىرى: سەيپىدىن ئەزىزى، ئابدۇللا زاكىرى ۋە شىاھىر ئەلقەم ئەختەمگە ئوخشىغان چوماقچىلارنى ئەسلېتىپ، ئادەمنى ھەيران قىلماقدا. قانداقچە - چەت ئەللەردە ئوقۇپ، ئوقۇشدىن كىيىن ۋەتېنىگە قايتالمىغان ئۇيغۇر ئوقۇمىشلىرى، خىتاينىڭ ئىرقى يوقۇتۇش سىياسېتىگە جان- دىلى بىلەن قارشى تۇرۇشنىڭ ئورۇنىغا ئۇ، سىياسەتنىڭ موھىم بىر تەركىبى قىسمىنى قوللاشقا باشلىدى؟ - دىگەن، جۇۋاپسىز سۇئال تۇغۇلماقدا. ھەيرانلىقدا ئەجەپلەنمەكتىمەن.

بەلكىم، ئۇلار غەرىب ئەللىرىدە، مىنىڭ ئەقلىم يەتمەيدىغان : "جىمى ئىنسانلار ئوخشاش مايمۇندىن يارالغان، مىللەت، ۋەتەن، دىن، مىللى ئۆزلىك ۋە باشقا مىللى ۋە ئىنسانى خاسلىق چۈشەنچېلەر، ئۇلارنىڭ خاتىرجەم بەخىتلىك ياشىشىغا پۇتلىشىدۇ، شۇنىڭ ئۈچۈن ئۇلاردىن قۇتۇلۇپ، ئۇلارسىز، يەر يۈزىدە ھەممېنى بەخىتلىك قىلىدىغان بىرلا جەمىئەت قۇرۇش كىرەك" دىگەن، خىيالى چۈشەنچىنى ئۆزلەشتۈرىۋالغان بولىشى مۈمكىن. ياكى، بەلكىم، ئۇلار غالچىلارنىڭ غوجايىنىنىڭ ئالدىدا يۈگۈرىش خىسلېتلېتىنى مۇكەممەل ئۆلازلەشتۈرگەن بولىشى مۈمكىن. ئۇنداقتا چۈشۈنىشلىك. ئۇلار بىلەن تاكاللىشىشنىڭ ھاجېتى يوق،

بۇ ماقالە مىللەت ۋە ۋەتەنپەرۋەر ئۈچۈن يېزىلدى.

مەلۇمكى، ھەر قانداق مەرىپەت يېزىقنىڭ پەيدا بولىشى بىلەن باشلانغان، مىللى روھىيەت مەرىپەتدىن تۇغۇلغان. ئۇيغۇر-تۈرك مەرىپېتىمۇ بۇنىڭ سىرىتىدا ئەمەس. ئاممائىسلام دىنىنى قوبۇل قىلغاندىن كىيىنكى ئۇلار  (ئۇيغۇر-تۈركلار) ياراتقان مەدەنىيەت ئەرەپ-ئىسلام مەرىپېتىگە مەنسۇپ ھىساپلىنىدۇ. چۈنكى بىزنىڭ ئەژدادلىرىمىز، ئۆزلىرىنىڭ يېزىقىنى تاشلاپ، ئىسلام دىنى بىلەن بىرلىكدە ئەرەب يېزىقىنى قوبۇل قىلدى. ئامما ئۇ، دىننى ۋە يېزىقنى ئۆز ھاياتىغا تۈزۈك ماسلاشتۇرالماي، روھى بېقىندىلىقدا، ئۆزلىرىنى ئاللاھنىڭ جەڭچىلىرى ھىساپلاپ ئېروپانى غىدىغلاپ، ۋەيران بولىدى.

مىڭ يىل جەريانىدا تۈركلارنىڭ بىرلىك رەشتېسى بولۇپ كەلگەن ئەرەپ ئىلىپبەسىگە ئاساسلانغان خاقانىيە يېزىقىنى ئىسلاھەت قىلىشنىڭ ئۇرۇنىغا، ئۇنى ۋە ئىسلام دىنىنى: "ئوسمان تۈرك ئىمپېرىيەسىنىڭ خۇراپىلىشىپ يوقۇلىشىغا سەۋەپچى بولغان" دىگەن خاتا ئويدا، تۈرك جۈمھۆرىتىنىڭ رەھبېرى قۇرغچىلىرى لاتىن يېزىقىنى ئانادول تۈركلىرىگە تېڭىپ، تۈرك دۇنياسىنىڭ يېزىق بىرلىكىنىڭ بۇزۇلىشىغا ئاساس سالدى. ئۆكتەبىر ئىقىلابىنىڭ رەھبېرى، لېېنىن رۇسىيە تەۋەلىكىدىكى تۈركلەرگە رۇس ئىپبەسىنى تېڭىپ، تۈرك بىرلىكىنىڭ ئاساسىغا ئەجەللىق پالتا ئۇردى. تۈرك مىللەتلىرىنىڭ تىللىرى ئېۋروپا ۋە رۇس تىللىرى بىلەن ئەبجەشلېشىپ، بىر- بىرىدىن يىراقلاشدى.

تۈرك مەرىپېتىنىڭ باشلامچىلىرى بولغان ئۇيغۇرلار، ئۆزلىرى ئاسارەتدە بولسىمۇ، خاقانىيە يتزىقىنى جىمى تۈركلەرنىڭ تاۋۇشلىرىنى تولۇق ئىپادىيەلەيدىغان دەرىجىدە ئىسلاھەت قىلىپ، شەرقى تۈركستان تۈركلىرىنىڭ يېزىق بىرلىكى ۋە تىل ئۇمۇملىقىنى ساقلاپ قالدى. ھازىر ئۇلارنىڭ جىمىسى (ئۇيغۇرستان تۈركلىرى) چاغىتاي يېزىقىنىڭ ئەرەپ تاۋۇش ئىپادېلىرىدىن قۇتۇلغان تۈرىدە يازىدۇ. ئۇلارنىڭ يىزىقلىرى بۇزۇلمىدى. بىر- بىرىنى تولۇق چۈشىنىدۇ. ئۇيغۇرستاندا تۈرك دۇنياسىنىڭ كەلگۈسى مەرىپېتىگە ئاساس سېلىندى.

ئەلۋەتتە بۇ، بىرلىككە ئۈنتىلىۋاتقان ئىككى يۈز مىللىئونلىق تۈركلەرنىڭ بىرلېشىپ، دۇنيانىڭ سىياسى سەھنېسىدە ھەل قىلغۇچ ئورۇن ئىگەللېشىگە قارشى كۈچلەرگە ياقمايدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن ئۇلار، تۈرك دۇنياسىنىڭ تەكرار مەرىپەتلېشىپ كۈچلىنىشىگە يول قويماسلىق ئۈچۈن، تارىخى جەرياندا  ئۆزىنىڭ يېزىق ۋە مەدېنى ئىجاتكارلىقى بىلەن ئۇ، دۇنيانىڭ بىرلىكىنى تەمىنلەپ كىلىۋاتقان، ھازىرمۇ ئۆزىنىڭ بېچارە ھالىغا قارىماي، شۇنى ئويلاۋاتقان ئۇيغۇر مىللېتىنى تۈرك دۆلەتلىرىدىن يىراقلاشتۇرىشقا ۋە ئۇنىڭ يېزىقىنى، (دىمەك، تۈرك دۇنياسىنىڭ يزىقىنى) ئۈزىل-كىسىل يوقۇتۇشقا جىددى ھەركەت قىلماقدا. بۇنىڭدا تۈرك دۇنياسىنىڭ رىقابەتچىلىرى كۆرىنەرلىك ئۇتۇقلارغا ئىرىشدى. ھازىر تۈرك دۆلەتلىرى ئۇيغۇرلاردىن يۈز ئۆرىمەكدە.

"ئىلغار ئاخبارەت ۋاستىسى "كومپۈتر يېزىقى" - لاتىنچىغا ئۆتۈپ بىرلېشىپ تەرەققى تاپايلى، شانلىق تارىخىمىز ۋە مەدېنى ئۇمۇملىقىمىز ئاساسىدا بىرلىشەيلى"! دىگەنگە ئوخشاش شۇئارلار ۋە ئاممىۋى تۈرك بىرلىكى جەمىئەتلېرىنى قۇرۇش ئارقىلىق تۈركلەرنى بىرلەشتۈرىش مۈمكىن ئەمەس. تۈركىيەنىڭ لاتىنچىغا ئۆتۈپ قازانغان ئۇتۇقلىرىمۇ تايىنلىق. تۈرك دۆلەتلىرىنىڭ ئەمېلى ئىشلىرى، ئەكسىنچە، تۈركلەرنى ئۆز ئارا يىراقلاشتۇرماقدا. ئۇ، دۆلەتلەر بىر-بىرى بىلەن باشلامچىلىق تالاشماقدا. ھازىر ئۇلارنىڭ ئىچىدە دۇنيانىڭ سىىياسى سەھنېسىدە كۆرىنەرلىك رول ئوينايدىغانلىرى يوق، رۇسىيە بىلەن خىتاينىڭ ئالدىدا يۈگېرمەكدە. يېقىن تارىخى ئۇپۇقدا ئۇلارنىڭ بىرلىك شەپېسى كۆرىنمەيدۇ.

تۈرك دۇنياسىنى بىرلەشتۈرىش ئۈچۈن ئېڭ ئەۋۋەل، ئۇنىڭ لاتىنچىغا ۋە كىرىلچىغا  ئۆتۇشى بىلەن يوقالغان مەرىپېتىنى زامانغا لايىق ئەكسىگە كەلتۇرىش لازىم. بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇنىڭ مەرىپېتنىڭ ئاساسى بولغان تارىخى يېزىقىنى ئەكسىگە كەلتۈرىش كىرەك. ئۇلارنىڭ مۇسۇلمانلىرىنىڭ، ئۇلارنىڭ دىنى بىلەن ئالاقىدار، ئۇيغۇرستاندا ئۇمۇملاشقان چاغىتاي يېزىقىنىڭ ھازىرقى تۈرىگە، شامان ۋە بۇددا دىنىدىكىلىرىنىڭ، ئۇلارنىڭ دىنىلىرى بىلەن ئالىقىدار، ھازىرمۇ مۇڭغۇللار ئىشلېتىۋاتقان، كونا ئۇيغۇر يېزىىغا ئۆتېشى، دىنلىرىنىڭ يىلتىزى ئۇمۇملىقىنى تونۇپ، ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى ئىختىلاپلارنى بىر تەرەپ قىلىشى كىرەك. (ئۇ دىنلارنىڭ جىمىسى ياراتقۇچىنىڭ بىرلىكىگە ئاساسلانغان) .

تۈرك دۇنياسىنىڭ بىرلىكى ئايرىم  مەسىلە بولسىمۇ، پەرەڭلارنى (ئېۋروپالىقلارنى) ئىلغار مىللەتلەر ھىساپلاپ، جىمى تۈرك دۆلەتلىرىنىڭ لاتىنچىغا ئۆتىۋاتقانلىقىنى، ئۇ، دۆلەتلەردە ياشاۋاتقان ئۇيغۇرلانىڭ ئۇلارغا ئويسىز ئەگىشىۋاتقانلىقىنى كۆزدە تۇتۇپ، ئۇ مەسىلېگە ئازراق تىگىپ قويدۇم.  

تارىخ جەريانىدا، ئۆزىنى شەكىللەندۈرگەن ئامىللارغا سادىق ۋە ئۇلارنى قوغدايدىغان دۆلېتىنى ساقلاپ قالالىغان مىللەتلەر ئىلغارلاشدى. ئۇنداق قىلالمىغانلار بېقىندىلىقدا زەئىپلەشدى ۋە ياكى غايىپ بولدى.  

دۆلەتسىز، ھەر قانداق ھالەتدە، ئۆزىنى ساقلاپ قالالىغان مىللەتلەر، نۇرغۇن قان- تەرلەر ھىسابىغا دۆلەتچىلىكىنى ۋە يوقاتقان مىللى روھىيېتىنى ئەكسىگە كەلتۈرىپ تەكرار ئىلغارلاشدى ياكى ئىلغارلىشىشقا ھەركەت قىلماقدا. ئۇلار ئېۋروپا ۋە ئامېرىكىدىن ئۇلارنىڭ مەپكۇرىسىنى ياكى يېزىقىنى، خۇلۇقلىرىنى ئەمەس،  تېخنىكا ۋە ئۇلارنى ئىشلەش ئۇسۇللىرى ئېلىۋاتىدۇ.

نىمىشقىدۇر، مۇھاجىرەتدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ جىمىسى دىگىدەكلا ئېۋروپا مەستانىلىرىغا ئايلېنىپ، ئۆزىنىڭ مىللتىنى قوغدايدىغان دۆلېتىنى ئەكسىگە كەلتۈرىشكە ھەركەت قىلىشنىڭ ئورۇنىغا، ئۇيغۇرلارنى مىللەت دەرىجېسىگە كۆتەرگەن ئاساسى ئامىللارنىڭ بىرسى بولغان يېزىقىنى يوقۇتۇشقا ئۈنتېلىۋاتىدۇ. دۆلەتسىز مىللەتنىڭ يېزىقىنى ئالماشتۇرۇش ئۇنى يوقلىققا ئاپىرىدىغانلىقىنى چۈشەنماۋاتىدۇ.

بۇ، ئۇ، ئالى مەلۇماتلىق قېىنداشلارنىڭ مىللى روھىيەتگە ئىگە بولالمىغانلىقىدىن  ۋە ئۇنىڭ نىمە ئىكەنلىكىنى چۈشەنمەيدىغانلىقىدىن دىرەك بېرىدۇ.

مىھرىبان تەڭرىم (ئاللاھ)، ئۇلارغا ئۆزلىرىنىڭ ئىلمى بىلىمىگە لايىق پاراسەت ۋە ئىمان ئاتا قىلغايسەن.  

                        2017 يىل، 11 ئاينىڭ 30

 ____________________________________________________

1) جىسمانى – ئېتىپ، تۈرمە، لوگەيلەرگە سولاپ ۋە باشقا ئۇسۇللار بىلەن ئۆلتۈرىش ۋە ناكا قىلىش،

2) روھى يوقتۇش - تارىخى نەسلىنى، مەدېنىيېتىنى، دىنىنى  يۇقۇتۇش.  

[humlog786-blog]

دھواں افسانہ سعادت حسن منٹو

وہ جب اسکول روانہ ہوا تو اس نے راستے میں ایک قصائی دیکھا جس کے سر پر ایک بہت بڑا ٹوکرا تھا۔ اس میں دو تازہ ذبح کیے ہوئے بکرے تھے۔ کھالیں اتری ہوئی تھیں اور ان کے گوشت میں سے دھواں اُٹھ رہا تھا۔ جگہ جگہ پر یہ گوشت جس کو دیکھ کر مسعود کے ٹھنڈے گالوں پر گرمی کی لہریں سی دوڑ جاتی تھیں، پھڑک رہا تھا جیسے کبھی کبھی اس کی آنکھ پھڑکا کرتی تھی۔ سوا نو بجے ہوں گے ، مگر جھکے ہوئے خاکستری بادلوں کے باعث ایسا معلوم ہوتا تھا کہ بہت سویرا ہے۔ سردی میں شدت نہیں تھی، لیکن راہ چلتے آدمیوں کے منہ سے گرم گرم سماوار کی ٹونٹیوں کی طرح گاڑھا سفید دھواں نکل رہا تھا۔ ہر شئے بوجھل دکھائی دیتی تھی جیسے بادلوں کے وزن کے نیچے دبی ہوئی ہے۔، موسم کچھ ویسی ہی کیفیت کا حامل تھا جو ربڑ کے جوتے پہن کر چلنے سے پیدا ہوتی ہے۔ اس کے باوجود کہ بازار میں لوگوں کی آمد و رفت جاری تھی اور دکانوں میں زندگی کے آثار پیدا ہو چکے تھے ، آوازیں مدھم تھیں، جیسے سرگوشیاں ہو رہی ہیں، چپکے چپکے ، دھیرے دھیرے باتیں ہو رہی ہیں۔ ہولے ہولے لوگ قدم اٹھا رہے ہیں کہ اونچی آواز پیدا نہ ہو۔ مسعود بغل میں بستہ دبائے اسکول جا رہا تھا۔ آج اس کی چال سُست تھی۔ جب اس نے بے کھال کے تازہ ذبح کئے ہوئے بکروں کے گوشت سے سفید سفید دھواں اٹھتا دیکھا تو اسے راحت محسوس ہوئی۔ اس دھوئیں نے اس کے ٹھنڈے گالوں پر گرم گرم لکیروں کا ایک جال سا بُن دیا۔ اس گرمی نے اسے راحت پہنچائی اور وہ سوچنے لگا کہ سردیوں میں ٹھنڈے یخ ہاتھوں پر بید کھانے کے بعد اگر یہ دھواں مل جایا کرے تو کتنا اچھا ہو۔ فضا میں اجلا پن نہیں تھا۔ روشنی تھی مگر دھندلی۔ کہر کی ایک پتلی سی تہہ ہر شے پر چڑھی ہوئی تھی جس سے فضا میں گدلا پن پیدا ہو گیا تھا۔ یہ گدلا پن آنکھوں کو اچھا معلوم ہوتا تھا، اس لئے کہ نظر آنے والی چیزوں کی نوک پلک کچھ مدھم پڑ گئی تھی۔ مسعود جب اسکول پہنچا تو اسے اپنے ساتھیوں سے یہ معلوم کر کے قطعی طور پر خوشی نہ ہوئی کہ اسکول سکتر صاحب کی موت کے باعث بند کر دیا گیا ہے۔ سب لڑکے خوش تھے ، جس کا ثبوت یہ تھا کہ وہ اپنے بستے ایک جگہ پر رکھ کر اسکول کے صحن میں اوٹ پٹانگ کھیلوں میں مشغول تھے۔ کچھ چھٹی کا پتہ معلوم کرتے ہی گھر چلے گئے تھے ، کچھ آ رہے تھے اور کچھ نوٹس بورڈ کے پاس جمع تھے ، اور بار بار ایک ہی عبارت پڑھ رہے تھے۔ مسعود نے جب سنا کہ سکتر صاحب مر گئے ہیں تو اسے بالکل افسوس نہ ہوا۔ اس کا دل جذبات سے خالی تھا۔ البتہ اس نے یہ ضرور سوچا کہ پچھلے برس جب اس کے دادا جان کا انتقال انہی دنوں میں ہوا تھا تو ان کا جنازہ لے جانے میں بڑی دقت ہوئی تھی۔ اس لیے کہ بارش شروع ہو گئی تھی۔ وہ بھی جنازے کے ساتھ گیا تھا اور قبرستان میں چکنی کیچڑ کے باعث ایسا پھسلا تھا کہ کُھدی ہوئی قبر میں گرتے گرتے بچا تھا۔ یہ سب باتیں اس کو اچھی طرح یاد تھیں۔ سردی کی شدت، اس کے کیچڑ سے لت پت کپڑے ، سرخی مائل نیلے ہاتھ جن کو دبانے سے سفید سفید دھبے پڑ جاتے تھے۔ ناک جو کہ برف کی ڈلی معلوم ہوتی تھی اور پھر آ کر ہاتھ پاؤں دھونے اور کپڑے بدلنے کا مرحلہ ------ یہ سب کچھ اس کو اچھی طرح یاد تھا۔ چنانچہ جب اس نے سکتر صاحب کی موت کی خبر سنی تو اسے یہ سب بیتی ہوئی باتیں یاد آ گئیں۔ اور اس نے سوچا جب سکتر صاحب کا جنازہ اٹھے گا تو بارش شروع ہو جائے گی اور قبرستان میں اتنی کیچڑ ہو جائے گی کہ کئی لوگ پھسلیں گے اور ان کو ایسی چوٹیں آئیں گی کہ بلبلا اٹھیں گے۔ مسعود نے یہ خبر سن کر سیدھا اپنی کلاس کا رخ کیا۔ کمرے میں پہنچ کر اس نے اپنے ڈیسک کا تالا کھولا۔ دو تین کتابیں جو اسے دوسرے روز پھر لانا تھیں، اس میں رکھیں اور باقی بستہ اٹھا کر گھر کی جانب چل پڑا۔ راستے میں اس نے پھر وہی دو تازہ ذبح کیئے ہوئے بکرے دیکھے۔ ان میں سے ایک کو اب قصائی نے لٹکا دیا تھا۔ دوسرا تختے پر پڑا تھا۔ جب مسعود دکان سے گزرا تو اس کے دل میں‌ خواہش پیدا ہوئی کہ وہ گوشت کو جس میں سے دھواں اٹھ رہا تھا، چھو کر دیکھے۔ چنانچہ اس نے آگے بڑھ کر انگلی سے بکرے کے اس حصے کو چھو کر دیکھا جو ابھی تک پھڑک رہا تھا۔ گوشت گرم تھا۔ مسعود کی ٹھنڈی انگلی کو یہ حرارت بھلی معلوم ہوئی۔ قصائی دکان کے اندر چھریاں تیز کرنے میں مصروف تھا۔ چنانچہ مسعود نے ایک بار پھر گوشت کو چھو کر دیکھا اور وہاں سے چل پڑا۔ گھر پہنچ کر اس نے جب اپنی ماں کو سکتر صاحب کی موت کی خبر سنائی تو اسے معلوم ہوا کہ اس کے ابا جی انہی کے جنازے کے ساتھ گئے ہوئے ہیں۔ اب گھر میں صرف دو آدمی تھے۔ ماں اور بڑی بہن۔ ماں باورچی خانے میں بیٹھی سالن پکا رہی تھی اور بڑی بہن کلثوم پاس ہی ایک کانگڑی لیے درباری کی سرگم یاد کر رہی تھی۔ چونکہ گلی کے دوسرے لڑکے گورنمنٹ اسکول میں پڑھتے تھے جس پر اسلامیہ اسکول کے سکتر کی موت کا کچھ اثر نہیں ہوا تھا، اس لیے مسعود نے خود کو بالکل بیکار محسوس کیا۔ اسکول کا کوئی کام بھی نہیں تھا۔ چھٹی جماعت میں جو کچھ پڑھایا جاتا ہے وہ گھر میں اپنے ابا جی سے پڑھ چکا تھا۔ کھیلنے کے لیے بھی اس کے پاس کوئی چیز نہ تھی۔ ایک میلا کچیلا تاش طاق میں پڑا تھا مگر اس سے مسعود کو کوئی دلچسپی نہ تھی۔ لوڈو اور اس قسم کے دوسرے کھیل جو اس کی بڑی بہن اپنی سہیلیوں کے ساتھ ہر روز کھیلتی تھی، اس کی سمجھ سے بالاتر تھے۔ سمجھ سے بالاتر یوں تھے کہ مسعود نے کبھی ان کو سمجھنے کی کوشش ہی نہیں کی تھی۔ اس کو فطرتاّ ایسے کھیلوں سے لگاؤ نہیں تھا۔ بستہ اپنی جگہ پر رکھنے اور کوٹ اتارنے کے بعد وہ باورچی خانے میں اپنی ماں کے پاس بیٹھ گیا اور درباری کی سرگم سنتا رہا جس میں کئی دفعہ سارے گاما آتا تھا۔ اس کی ماں پالک کاٹ رہی تھی۔ پالک کاٹنے کے بعد اس نے سبز سبز پتوں کا گیلا گیلا ڈھیر اٹھا کر ہنڈیا میں ڈال دیا۔ تھوڑی دیر کے بعد جب پالک کو آنچ لگی تو اس میں سے سفید سفید دھواں اٹھنے لگا۔ اس دھوئیں کو دیکھ کر مسعود کو بکرے کا گوشت یاد آ گیا۔ چنانچہ اس نے اپنی ماں سے کہا ‘‘ امی جان آج میں نے قصائی کی دکان پر دو بکرے دیکھے کھال اتری ہوئی تھی اور ان میں دھواں نکل رہا تھا۔ بالکل ایسے ہی جیسا کہ صبح سویرے میرے منہ سے نکلا کرتا ہے۔‘‘ ‘‘ اچھا ------ ‘‘ یہ کہہ کر اس کی ماں چولہے میں لکڑیوں کے کوئلے جھاڑنے لگی۔ ‘‘ ہاں، اور میں نے گوشت کو اپنی انگلی سے چھُو کر دیکھا تو وہ گرم تھا۔‘‘ ‘‘ اچھا ------ ‘‘ یہ کہہ کر اس کی ماں نے وہ برتن اٹھایا جس میں اس نے پالک کا ساگ دھویا تھا اور باورچی خانے سے باہر چلی گئی۔ ‘‘ اور یہ گوشت کئی جگہ پر پھڑکتا تھا۔‘‘ ‘‘ اچھا ------‘‘ مسعود کی بڑی بہن نے درباری سرگم یاد کرنا چھوڑ دی اور اس کی طرف متوجہ ہوئی، ‘‘ کیسے پھڑکتا تھا؟‘‘ ‘‘ یوں ------ یوں۔‘‘ مسعود نے انگلیوں سے پھڑکن پیدا کر کے اپنی بہن کو دکھائی۔ ‘‘ پھر کیا ہوا؟‘‘ یہ سوال کلثوم نے اپنے سرگم بھرے دماغ سے کچھ اس طور پر نکالا کہ مسعود ایک لحظے کے لیے بالکل خالی الذہن ہو گیا۔ ‘‘ پھر کیا ہونا تھا۔ میں نے ایسے ہی آپ سے بات کی تھی کہ قصائی کی دکان پر گوشت پھڑک رہا تھا۔ میں نے انگلی سے چھُو کر بھی دیکھا تھا۔ گرم تھا۔‘‘ ‘‘ گرم تھا۔۔۔۔ اچھا مسعود، یہ بتاؤ تم میرا ایک کام کرو گے ؟‘‘ ‘‘ بتائیے۔‘‘ ‘‘ آؤ، میرے ساتھ آؤ۔‘‘ ‘‘ نہیں آپ پہلے بتائیے۔ کام کیا ہے ؟‘‘ ‘‘ تم آؤ تو سہی، میرے ساتھ۔‘‘ ‘‘ جی نہیں ------ آپ پہلے کام بتائیے۔‘‘ ‘‘ دیکھو، میری کمر میں بڑا درد ہو رہا ہے ------ میں پلنگ پر لیٹتی ہوں۔ تم ذرا پاؤں سے دبا دینا ------ اچھے بھائی جو ہوئے۔ اللہ کی قسم بڑا درد ہو رہا ہے۔‘‘ یہ کہہ کر مسعود کی بہن نے اپنی کمر پر مکیاں مارنا شروع کر دیں۔ ‘‘ یہ آپ کی کمر کو کیا ہو جاتا ہے ؟ جب دیکھو درد ہو رہا ہے۔ اور پھر آپ دبواتی بھی مجھی سے ہیں۔ کیوں نہیں اپنی سہلیوں سے کہتیں۔‘‘ مسعود اٹھ کھڑا ہوا اور راضی ہو گیا۔ ‘‘ چلیئے ، لیکن آپ سے یہ کہے دیتا ہوں کہ دس منٹ سے زیادہ میں بالکل نہیں دباؤں گا۔‘‘ ‘‘ شاباش، شاباش۔‘‘ اس کی بہن اٹھ کھڑی ہوئی اور سرگموں کی کاپی سامنے طاق میں رکھ کر اس کمرے کی طرف روانہ ہوئی جہاں وہ اور مسعود دونوں سوتے تھے۔ صحن میں پہنچ کر اس نے اپنی دکھتی ہوئی کمر سیدھی کی اور اوپر آسمان کی طرف دیکھا۔ مٹیالے بادل جھکے ہوئے تھے ‘‘ مسعود آج ضرور بارش ہو گی۔‘‘ یہ کہہ کر اس نے مسعود کی طرف دیکھا مگر وہ اندر اپنی چارپائی پر لیٹا تھا۔ جب کلثوم اپنے پلنگ پر اوندھے منہ لیٹ گئی تو مسعود نے اٹھ کر گھڑی میں وقت دیکھا۔ ‘‘ دیکھیئے باجی، گیارہ بجنے میں دس منٹ باقی ہیں۔ میں پورے گیارہ بجے آپ کی کمر دابنا چھوڑ دوں گا۔ ‘‘ بہت اچھا، لیکن تم اب خدا کے لیے زیادہ نخرے نہ بگھارو۔ ادھر میرے پلنگ پر آ کر جلدی کمر دباؤ۔ ورنہ یاد رکھو، بڑے زور سے کان اینٹھوں گی۔‘‘ کلثوم نے مسعود کو ڈانٹ پلائی۔ مسعود نے اپنی بڑی بہن کے حکم کی تعمیل کی اور دیوار کا سہارا لے کر پاؤں سے اس کی کمر دبانا شروع کر دی۔ مسعود کے وزن کے نیچے کلثوم کی چوڑی چکلی کمر میں خفیف سا جھکاؤ پیدا ہو گیا۔ جب اس نے پیروں سے دبانا شروع کیا۔ ٹھیک اسی طرح جس طرح مزدور مٹی گوندھتے ہیں، تو کلثوم نے مزا لینے کی خاطر ہولے ہولے ، ہائے ہائے کرنا شروع کیا۔ کلثوم کے کولھوں پر گوشت زیادہ تھا۔ جب مسعود کا پاؤں اس حصے پر پڑا تو اسے ایسا محسوس ہوا کہ وہ اس بکرے کے گوشت کو دبا رہا ہے جو اس نے قصائی کی دکان میں اپنی انگلی سے چھو کر دیکھا تھا۔ اس احساس نے چند لمحات کے لیے اس کے دل و دماغ میں ایسے خیالات پیدا کر دیئے جن کا کوئی سر تھا نہ پیر۔ وہ ان کا مطلب نہ سمجھ سکا اور سمجھتا بھی کیسے جبکہ کوئی خیال مکمل ہی نہ تھا۔ ایک دو بار مسعود نے یہ بھی محسوس کیا کہ اس کے پیروں کے نیچے گوشت کے لوتھڑوں میں حرکت پیدا ہوئی ہے۔ اس قسم کی حرکت جو اس نے بکرے کے گرم گرم گوشت میں دیکھی تھی۔ اس نے بڑی بد دلی سے کمر دبانا شروع کی تھی، مگر اس اسے اس کام میں لذت محسوس ہونے لگی۔ اس کے وزن کے نیچے کلثوم ہولے ہول�� کراہ رہی تھی۔ یہ بھینچی بھینچی آواز جو مسعود کے پیروں کی حرکت کا ساتھ دے رہی تھی، اس گمنام سی لذت میں اضافہ کر رہی تھی۔ ٹائم پیس میں گیارہ بج گئے ، مگر مسعود اپنی بہن کلثوم کی کمر دباتا رہا۔ جب کمر اچھی طرح دبائی جا چکی تو کلثوم سیدھی لیٹ گئی اور کہنے لگی، ‘‘ شاباش مسعود، شاباش، لو اب لگے ہاتھوں ٹانگیں بھی دبا دو۔ بالکل اسی طرح ------ شاباش میرے بھائی۔‘‘ مسعود نے دیوار کا سہارا لے کر کلثوم کی رانوں پر جب اپنا پورا وزن ڈالا تو اس کے پاؤں کے نیچے مچھلیاں تڑپ گئیں۔ بے اختیار وہ ہنس پڑی اور دہری ہو گئی۔ مسعود گرتے گرتے بچا۔ لیکن اس کے تلووں میں مچھلیوں کی تڑپ منجمد سی ہو گئی۔ اس کے دل میں زبردست خواہش پیدا ہوئی کہ وہ پھر اسی طرح دیوار کا سہارا لے کر اپنی بہن کی رانیں دبائے۔ چنانچہ اس نے کہا، ‘‘ یہ آپ نے ہنسنا کیوں شروع کر دیا۔ سیدھی لیٹ جائیے ، میں آپ کی ٹانگیں دبا دوں۔‘‘ کلثوم سیدھی لیٹ گئی۔ رانوں کی مچھلیاں ادھر ادھر ہونے کے باعث جو گُدگُدی ہوئی تھی، اس کا اثر ابھی اس کے جسم میں باقی تھا۔ ‘‘ نا بھائی، میرے گُدگُدی ہوتی ہے۔ تم وحشیوں کی طرح دباتے ہو۔‘‘ مسعود نے خیال کیا کہ شاید اس نے غلط طریقہ استعمال کیا ہے۔ ‘‘ نہیں، اب کی دفعہ میں پورا بوجھ آپ پر نہیں ڈالوں ------ آپ اطمینان رکھیے۔ اب ایسی اچھی طرح دباؤں گا کہ آپ کو کوئی تکلیف نہ ہو گی۔‘‘ دیوار کا سہارا لے کر مسعود نے اپنے جسم کو تولا اور اس انداز سے آہستہ آہستہ کلثوم کی رانوں پر اپنے پیر جمائے کہ اس کا آدھا بوجھ غائب ہو گیا۔ ہولے ہولے بڑی ہوشیاری سے اس نے پیر چلانے شروع کیئے۔ کلثوم کی رانوں میں اکڑی ہوئی مچھلیاں اس کے پیروں کے نیچے دب دب کر ادھر ادھر پھسلنے لگیں۔ مسعود نے ایک بار اسکول میں تنے ہوئے رسے پر ایک بازیگر کر چلتے دیکھا تھا۔ اس نے سوچا کہ بازی گر کے پیروں کے نیچے تنا ہوا رسا اسی طرح پھسلتا ہو گا۔ اس سے پہلے کئی بار اس نے اپنی بہن کلثوم کی ٹانگیں دبائی تھیں۔ مگر وہ لذت جو اسے اب محسوس ہو رہی تھی، پہلے کبھی محسوس نہیں ہوئی تھی۔ بکرے کے گرم گرم گوشت کا اسے بار بار خیال آتا تھا۔ ایک دو مرتبہ اس نے سوچا کلثوم کو اگر ذبح کیا جائے تو کھال اتر جانے پر کیا اس کے گوشت میں سے بھی دھواں نکلے گا؟ لیکن ایسی بیہودہ باتیں سوچنے پر اس نے اپنے آپ کو مجرم محسوس کیا اور دماغ کو اس طرح صاف کر دیا جیسے وہ سلیٹ کو اسفنج سے صاف کیا کرتا تھا۔ ‘‘ بس، بس ‘‘ کلثوم تھک گئی ‘‘ چلیں بس۔‘‘ مسعود کو شرارت سوجی۔ وہ پلنگ سے نیچے اترنے لگا تو اس نے کلثوم کی دونوں بغلوں میں گُدگُدی شروع کر دی۔ ہنسی کے مارے وہ لوٹ پوٹ ہو گئی۔ اتنی سکت نہیں تھی کہ وہ مسعود کے ہاتھوں کو پرے جھٹک دے لیکن جب اس نےیہ ارادہ کر کے اس کے لات جمانی چاہی تو مسعود اچھل کر زد سے باہر ہو گیا اور سلیپر پہن کر کمرے سے نکل گیا۔ جب وہ صحن میں داخل ہوا تو اس نے دیکھا کہ ہلکی ہلکی بوندا باندی ہو رہی ہے۔ بادل اور بھی جھک آئے تھے۔ پانی کے ننھے ننھے قطرے آواز پیدا کیے بغیر صحن کی اینٹوں میں آہستہ آہستہ جذب ہو رہے تھے۔ مسعود کا جسم ایک دلنواز حرارت محسوس کر رہا تھا۔ جب ہوا کا ٹھنڈا ٹھنڈا جھونکا اس کے گالوں کے ساتھ مس ہوا اور دو تین ننھی ننھی بوندیں اس کے ناک پر پڑیں تو ایک جھُرجھُری سی اس کے بدن میں لہرا اٹھی۔ سامنے ، کوٹھے کی دیورا پر ایک کبوتر اور ایک کبوتری پاس پاس پر پھُلائے بیٹھے تھے۔ ایسا معلوم ہوتا تھا کہ دونوں دم پخت کی ہوئی ہنڈیا کی طرح گرم ہیں۔ گلِ داؤدی اور نازبُو کے ہرے ہرے پتے اوپر لال لال گملوں میں نہا رہے تھے۔ فضا میں نیندیں کھلی ہوئی تھیں۔ ایسی نیندیں جن میں بیداری زیادہ ہوتی ہے اور انسان کے ارد گرد نرم نرم خواب یوں لپٹ جاتے ہیں جیسے اُونی کپڑے۔ مسعود ایسی باتیں سوچنے لگا جن کا مطلب اس کی سمجھ میں‌ نہیں آتا تھا۔ وہ ان باتوں کو چھُو کر دیکھ سکتا تھا مگر ان کا مطلب اس کی گرفت سے باہر تھا۔ پھر بھی ایک گمنام سا مزا اس سوچ بچار میں اسے آ رہا تھا۔ بارش میں کچھ دیر کھڑے رہنے کے باعث جب مسعود کے ہاتھ بالکل یخ ہو گئے اور دبانے سے ان پر سفید دھبے پڑنے لگے تو اس نے مٹھیاں کس لیں اور ان کو منہ کی بھاپ سے گرم کرنا شروع کیا۔ ہاتھوں کو اس عمل سے کچھ گرمی پہنچی مگر وہ نم آلود ہو گئے۔ چنانچہ آگ تاپنے کے لیے وہ باورچی خانے میں چلا گیا۔ کھانا تیار تھا۔ ابھی اس پہلا لقمہ ہی اٹھایا تھا کہ اس کا باپ قبرستان سے واپس آ گیا۔ باپ بیٹے میں کوئی بات نہ ہوئی۔ مسعود کی ماں اٹھ کر فوراّ دوسرے کمرے میں چلی گئی اور وہاں دیر تک اپنے خاوند کے ساتھ باتیں کرتی رہی۔ کھانے سے فارغ ہو کر مسعود بیٹھک میں چلا گیا اور کھڑکی کھول کر فرش پر لیٹ گیا۔ بارش کی وجہ سے سردی کی شدت بڑھ گئی تھی۔ کیونکہ اب ہوا بھی چل رہی تھی۔ مگر یہ سردی ناخوشگوار معلوم نہیں ہوتی تھی۔ تالاب کے پانی کی طرح یہ اوپر ٹھنڈی اور اندر گرم تھی۔ مسعود جب فرش پر لیٹا تو اس کے دل میں خواہش پیدا ہوئی کہ وہ اس سردی کے اندر دھنس جائے جہاں اس کے جسم کو راحت انگیز گرمی پہنچے۔ دیر تک وہ ایسی شیر گرم باتوں کے متعلق سوچتا رہا جس کے باعث اس کے پٹھوں میں ہلکی ہلکی دکھن پیدا ہو گئی۔ ایک دو بار اس نے انگڑائی لی تو اسے مزا آیا۔ اس کے جسم کے کسی حصے میں، یہ اس کو معلوم نہیں تھا کہ کہاں کوئی چیز اٹک سی گئی تھی، یہ چیز کیا تھی۔ اس کے متعلق بھی مسعود کو علم نہیں تھا۔ البتہ اس اٹکاؤ نے اس کے سارے جسم میں اضطراب، ایک دبے ہوئے اضطراب کی کیفیت پیدا کر دی تھی۔ اس کا سارا جسم کھینچ کر لمبا ہو جانے کا ارادہ بن گیا تھا۔ دیر تک گدگدے قالین پر کروٹیں بدلنے کے بعد وہ اٹھا اور باورچی خانے سے ہوتا ہوا صحن میں آ نکلا۔ کوئی باورچی خانے میں تھا نہ صحن میں۔ ادھر ادھر جتنے کمرے تھے ، سب کے سب بند تھے۔ بارش اب رکھ گئی تھی۔ مسعود نے ہاکی اور گیند نکالی اور صحن میں کھیلنا شروع کر دیا۔ ایک بار جب اس نے زور کی ہٹ لگائی تو گیند صحن کے دائیں ہاتھ والے کمرے کے دروازے پر لگی۔ اندر سے مسعود کے باپ کی آواز آئی ‘‘ کون؟‘‘ ‘‘ جی میں ہوں، مسعود۔‘‘ اندر سے آواز آئی ‘‘‌کیا کر رہے ہو؟‘‘ ‘‘ جی کھیل رہا ہوں۔‘‘ ‘‘ کھیلو۔۔۔۔۔۔‘‘ پھر تھوڑے سے توقف کے بعد اس کے باپ نے کہا، ‘‘‌ تمہاری ماں میرا سر دبا رہی ہے ------ زیادہ شور نہ مچانا۔‘‘ یہ سن کر مسعود نے گیند وہیں پڑی رہنے دی اور ہاکی ہاتھ میں‌ لیے سامنے والے کمرے کا رخ کیا۔ اس کا ایک دروازہ بند تھا اور دوسرا نیم باز ------ مسعود کو شرارت سوجھی۔ دبے پاؤں وہ نیم باز دروازے کی طرف بڑھا اور دھماکے کے ساتھ دونوں پٹ کھول دیئے۔ دو چیخیں بلند ہوئیں اور کلثوم اور اس کی سہیلی بملا نے جو پاس پاس لیٹی تھیں خوفزدہ ہو کر جھٹ سے لحاف اوڑھ لیا۔ بملا کے بلاؤز کے بٹن کھلے ہوئے تھے اور کلثوم اس کے عریاں سینے کو گھور رہی تھی۔ مسعود کچھ سمجھ نہ سکا۔ اس کے دماغ پر دھواں سے چھا گیا۔ وہاں سے الٹے قدم لوٹ کر وہ جب بیٹھک کی طرف روانہ ہوا تو اسے معاًّ اپنے اندر ایک اتھاہ طاقت کا احساس ہوا جس نے کچھ دیر کے لیے اس کی سوچنے سمجھنے کی قوت بالکل کمزور کر دی۔ بیٹھک میں کھڑکی کے پاس بیٹھ کر جب مسعود نے ہاکی کو دونوں ہاتھوں سے پکڑ کر گھٹنے پر رکھا تو یہ سوچا کہ ہلکا سا دباؤ ڈالنے پر بھی ہاکی میں خم پیدا ہو جائے گا اور زیادہ زور لگانے پر تو ہینڈل چٹاخ سے ٹوٹ جائے گا۔ اس نے گھٹنے پر ہاکی کے ہینڈل میں خم تو پیدا کر لیا مگر زیادہ سے زیادہ زور لگانے پر بھی وہ ٹوٹ نہ سکا۔ دیر تک وہ ہاکی کے ساتھ کشتی لڑتا رہا۔ جب تھک کر ہار گیا تو جھنجھلا کر اس نے ہاکی پرے پھینک دی۔ Read the full article

[kutubpdfnet]

اسم الكتاب: مراعي الفردوس تأليف: جون شتاينبك نشر هذا الكتاب سنة 1932 م، لم يكن شتاينبك قد حاز شهرته بعد، له عمل وحيد نشر قبل هذا بثلاث سنوات، وهو رواية تاريخية اسمها (كأس من ذهب)، كان في الثلاثين من عمره، بعد سنوات سيحصل على البوليتزر عن روايته (عناقيد الغضب)، وقبل وفاته بست سنوات سيحصل على جائزة نوبل في الأدب سنة 1962 م، واضعا ً اسمه على تاريخي الأدب في بلاده والعالم.هذه الرواية يعود بها الكاتب إلى تاريخ هذا الوادي الذى يتحدد في عام 1776 عندما اكتشفته أسرة باتل ، وأسرة ماستروفيكى وأسر أخرى ، وفجأة حلت اللعنة التى جلبت الاسى والفشل ليعانى شارك وتهتز سمعته كرجل مال موهوب ثم تولا الأبله الذى يوضع في إصلاحية ، وهيلدا المختلة عاطفياً التي يتسبب بيرت في موتها ، وتضطر إلى الرحيل أُسرة جونيوس بعد متاعب اقتصادية وكذلك أرسة مورجان وتلتهم النيران منزل جون هوايتسايد وفي النهاية يجيء أوتوبيس محمل يالسياح الذين يتطلعون إلى الوادى الجميل ويسبحون في أحلام وهمية بحياة سعيدة فيه . رابط الكتاب https://www.kutub-pdf.net/book/مراعي-الفردوس.html #كتب_pdf #كتب #مراعي_الفردوس #جون_شتاينبك

[alkhabaralaan-blog]

العرائش : توقيف شاب متورّط في جريمة قتل شابّ آخر بجماعة ‘‘زعرورة’’ الخبر الآن تمكنت عناصر المركز الترابي للدرك الملكي لـ "بني كرفط" بإقليم العرائش، من توقيف شاب متورط في جريمة قتل شاب آخر بدوار تولا بجماعة زعرورة بني كرفط. وذكرت مصادر عليمة ، أن الضحية "م. خ"، من مواليد 1996 بمدينة طنجة، كان رفقة صديقه في حالة سكر، ووقع سوء تفاهم بينه وبين الجاني "ا. ب"، المزداد سنة 1999 بدوار الخربة بجماعة زعرورة، قبل أن يتطور سوء التفاهم إلى عراك جعل الجاني يوجه طعنة إلى الضحية أسفرت عن سقوطه أرضا وتسببت له في نزيف دموي. وأضافت المصادر ذاتها أن الضحية تم نقله بواسطة سيارة إسعاف تابعة لجماعة زعرورة إلى المستشفى الإقليمي الأميرة للامريم بالعرائش، إلا أنه لفظ أنفاسه الأخيرة قبل الوصول، وتم توجيه جثته إلى قسم الأموات بالمستشفى ذاته من أجل إخضاعها للتشريح الطبي، مشيرة إلى أن صديق الضحية "ز. ش"، من مواليد 2001، هو من أخبر مصالح الدرك الملكي بهوية الجاني. وفور توصل المصالح الأمنية بمعلومات دقيقة عن هوية الجاني وعنوان مسكنه، وبأمر من الوكيل العام لدى محكمة الاستئناف بطنجة، جندت مختلف عناصرها، وطوقت مسكن المعني بالأمر، الذي تم توقيفه بجانب مسكنه وسط الأشجار والأعشاب، وتم نقله إلى المركز الترابي حيث تم الاستماع إليه في محضر رسمي، فيما تم إلقاء القبض أيضا على صديق الضحية القاصر بتهمة السكر العلني. وأفادت المصادر ذاتها بأن الموقوف اعترف بالمنسوب إليه أثناء التحقيق الذي باشرته عناصر الدرك الملكي ببني كرفط، وسيم تقديمه الأربعاء أمام الوكيل العام لدى محكمة الاستئناف بطنجة من أجل جناية القتل.