bett6

[bett6]

Fiilimsi

Fiilimsi; Fiil köklerinden üretilmiş olan ancak cümle içerisinde fiil özelliği olmadan isim,sıfat,zarf gibi görevlerde kullanılan kelimelere verilen isimdir.

Türkçede fiilimsiler, fiillere yapım ekleri ekleyerek oluşturulur. 

Fiilimsiler; cümle içerisinde isim olarak kullanılabilir. Ancak bir isimi betimlemek adına sıfat olarak veya  zarf olarak kullanılması da mümkündür.

Fiilimsi bulmak için cümlenin içerisinde yer alan yüklemi ve varsa se/sa ile oluşturulmuş şart bildiren sözcük grubunu bulmanız ve onları yok saymanız gerekmektedir. Bulduğunuz kelimeler fiilimsi grubu içerisinde yer almaz. Geriye kalan sözcüleri me/ma ile olumsuz yapmaya çalışın.

Örneğin: koş— koş-ma ağlayınca—-ağla-ma-yınca…

Olumsuz yapabildikleriniz fiilimsidir.

Türkçede isim fiil (mastar), sıfat fiil (ortaç) ve zarf fiil (ulaç) olmak üzere üç fiilimsi türü vardır. Bunların ortak özellikleri şöyle sıralanabilir: 

Fiil anlamını tamamen kaybetmeler. 

Fiil çekimine girmezler (Olumsuzluk eki bu kuralın dışında)

İsim cümlelerinde ek-fiil eki alarak yüklem olabilirler. Ancak fiil cümlelerinde yüklem olamazlar.  

Fiilimsi olan kelimeler veya fiilimsi ile oluşan kelime grupları cümlede yan cümlecik oluşturabilirler.

Fiilimsiler bulundukları cümleyi birleşik yapılı hale getirebilirler.

Fiilimsi ekleri yapım ekidir.

Fiil kip ve kişi eklerini almazlar.

Fiilimsilerin olumsuzu yapılabilir.

Üç tane fiilimsi türü vardır ve bunları bulmak için eklerine bakmalısınız. Fiilimsi ekleri :

İsim-Fiil Ekleri: -ma, -ış, -mak (Mayışmak olarak akılda tutulabilir.)

Onunla tanışmayı ben de istiyorum.

Şiir okuyuşuna herkes hayran kaldı.

» İsim-fiiller, olumsuzluk ekini almış fiillerle karıştırmamalıdır. 

Ona, kalemi sakın kırma, demiştim.

cümlesinde “kırma” sözcüğü olumsuzluk eki almıştır ve bir işin yapılmayacağını bildirir.

 Odunları kırma işini bugün bana verdiler.

cümlesindeki “kırma” sözcüğü ise isim-fiildir; çünkü sözcük olumsuz anlam vermiyor ve bir eylemin adını bildiriyor.

» İsim fiil eki almış olmasına rağmen zamanla kalıplaşarak bir varlığın veya kavramın adı haline gelmiş sözcükler vardır. Bunlar fiilimsi olarak kabul edilmezler.

Bahçedeki kazma herhalde kaybolmuş.

Masadaki dolma çok güzel görünüyor.

Elindeki çakmak ile oynaması annesini tedirgin etti. 

Sıfat-Fiil Ekleri: -an, -ası, -mez,-ar,-dik,-ecek,-miş (Anası mezar dikecekmiş)

Bu kırılası ellerinle mi vurdun minicik yavruya?

Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç.

Akşama kadar aramadık yer bırakmamışlar.

Sararmış yapraklar her tarafı kaplamış. 

»Bazı sözcükler, sıfat-fiil eklerini alarak kalıcı isim olur. Fiilimsi özelliğini kaybeder.

Yakacak sıkıntısını bu yıl da çekeceğiz.

Dolmuş tıklım tıklımdı.

Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler fiilimsi değildir. Fiilimsi özelliğini kaybetmiş, bir varlığa ad olmuştur.

Kimi zaman sıfat – fiiller çekimli fiillerle karıştırılabilir. Karıştırmamak için sözcüğün yüklem görevinde mi yoksa sıfat görevinde mi kullanıldığına bakmalıyız.

Koşar adımlarla yanıma geldi.   “-ar, -er” = Sıfat Fiil Eki  (Sıfat görevinde)

Her sabah mutlaka koşar.        “-ar, -er” = Geniş Zaman Kip Eki  (Yüklem görevinde)

Sıfat – fiiller niteledikleri isim düştüğünde onun yerine geçerek bir isim gibi kullanılırlar yani adlaşırlar. Sıfat-fiiller adlaşmış olsa bile fiilimsi sayılırlar.

Geziden dönen öğrenciler salona geçsin.

cümlesinde “dönen” sıfat-fiili “öğrenciler” isminin sıfatı durumundadır.

Geziden dönenler salona geçsin.

cümlesinde “öğrenciler” ismi düşmüş “dönen” sıfat-fiili ismin yerine geçmiştir ve adlaşmış sıfat-fiil olmuştur.

Zarf-Fiil Ekleri: -asi -ken -alı -a -madan -ince -ip -arak -dıkça  

‘’-r… -maz (-r… -mez), -casına (-cesine), -meksizin 

(-maksızın), -dığında (-diğinde / -duğunda / -düğünde /

 -tığında / -tiğinde / -tuğunda / -tüğünde)”                       

 (Asiye kenyalıya varmadan ince ip arakladıkça) 

Dereyi görmeden paçaları sıvama.

El, elin eşeğini türkü çağırarak arar. 

Kol kesilirken parmak acımaz.

Çocuklar, konuşa konuşa yanımızdan geçtiler.

 İçeri girer girmez konuşmaya başladı.

Fiilimsi türlerinin bazı farklı adları şöyledir:

İsim-fiil (mastar), sıfat-fiil (ortaç) ve zarf-fiil (ulaç ya da bağ-fiil)

Fiilimsi ve mastar arasındaki farkı bilmek, yazarken dil bilgisi hataları yapmanıza engel olabilir. Özetle, isim olarak hareket eden ve -yor ile biten bir fiilden oluşan bir kelime bir ulaçtır. Normalde mastar olarak adlandırılan mastar ifadeler bir fiilin önünde kelimesi ile oluşturulur. Hem ulaçlar hem de mastarlar cümlelerde özne olabilir ve hem ulaçlar hem de mastarlar bir fiilin nesnesi olarak hizmet edebilir.

 Zarf-fiil (ulaç) / isim-fiil (mastar) denkleminde önemli bir fark olduğuna dikkat edin. Zarf-fiil edatın nesnesi olabilir; isim-fiil olamaz.