#فضاشناسی | Explore Tumblr Posts and Blogs

bonian-n · 7 years

Text

تعریف اندیشه تحلیل گر با مثالی از اجرام آسمانی توسط شهید بهشتی

فوج نیوز به نقل از شفقنا-روش های صحیح تجربی برای جلوگیری از اشتباه ذهن در تفسیر دریافت های حسی بسی سودمند است و در این روش ها اندیشه تحلیل گر و ذهن با کمک حس فعالیت می کند، ولی نقش اساسی بر دوش اندیشه است.حس چون ابزاری در خدمت اندیشه و قدرت انسان و ذهن او بر تجزیه، تحلیل، ترکیب، جمع بندی و استنتاج است.

نکته ای دیگر در رابطه با بازآزمایی درستی یانادرستی این استنتاج باقی می‌ماند. اندیشه، تجزیه، تحلیل، ترکیب، جمع بندی و استنتاج می کند، ولی در استنتاج خود شک می کند. ذهن برای اطمینان پیدا کردن به درستی این استنتاج به تجربه های گوناگون از ابعاد گوناگون متوسل می شود؛ ولی در هر یک از آن تجربه ها باز ذهن تحلیل گر و خلاق انسان و اندیشه خلاق و مبتکر انسان است که با استفاده از حس راه های جنبی بازآزمایی نتیجه ای را که اندیشه تحلیل گر در نوبت اول به دست آورده، دنبال می کند. مثال: بشر می دید که خورشید هنگام صبح از یک سوی زمین حرکت می کند و بالا می آید و در طرف دیگر زمین فرو می رود. چشم بشر تغییر جا و موضوع خورشید را نسبت به خودش در ساعات مختلف روز می دید. دریافت حسی او این بود که وضع و محاذات خورشید با او و با آن نقطه ای که ناظر در آن زندگی می کند، در ساعات مختلف روز فرق می کند. این دریافت حسی بود و حس هم در این جا هیچ اشتباه نکرده بود. واقعاً وضع و محاذات خورشید با من و نقطه زندگی من از صبح تا شام فرق می کند. هیچ تردیدی در این نیست. حالا هم همین را می گوییم. هیچ خطایی در این مسأله نبوده است. ذهن و اندیشه این بشر این دریافت حسی را تفسیر کرد و گفت خورشید در فضا از سمت مشرق به سمت مغرب حرکت می کند. این تفسیری بود که اندیشه و ذهن بشر بر این دریافت صحیح حسی زد. آیا این تفسیر صحیح است یا غلط؟ در اول به نظر می رسید که این تفسیر صحیح است؛ تا این که به مسأله کسوف و گرفتگی خورشید برخورد کرد. از سوی دیگر، حرکت ماه را هم در فضا دید. او دید ماه نیز در فضا، از نظر وضع و محاذات، وضع متغیری با او دارد. یعنی دید که ماه نیز در ساعات مختلف، در حرکت از سمت مشرق به مغرب، وضع و محاذات مختلفی با او و نقطه ای که در آن زندگی می کند دارد و دارای تغییر مکانی است. بنابراین، گفت ماه هم از مشرق به مغرب حرکت می کند. امّا با کسوف )گرفتن خورشید( و خسوف )گرفتن ماه( برخورد کرد.

این بشر در مطالعات پیشرفته اش فکر می کرد افلاکی وجود دارند که به دور زمین می گردند و خورشید و ماه هر یک در یکی از این فلک ها میخکوب شده اند و این فلک ها به کمک فلک بزرگ )فلک اطلس، فلک نهم، فلک بی ستاره( یک حرکت شبانه روزی به دور زمین دارند، ولی در داخل خودشان نیز دارای حرکت هستند. تصور آن ها این بود که همه این افلاک به دور زمین می گردند. آن ها جنین می اندیشیدند که افلاک به سان توپ هایی با اندازه های مختلف هستند که یکی در درون دیگری جای دارد: بزرگ ترین توپ همان فلک الافلاک )فلک نهم( بود که هشت فلک دیگررا در خود جای می داد. حرکت فلک الافلاک باعث می شد که این هشت فلک دیگر نیز حرکت کنند. حرکت آن ها بر حول محور کوچک ترین گوی بود که در مرکز قرار داشت: زمین. این حرکت در هر بیست و چهار ساعت یک بار به شکل دایره ای کامل تکرار می شد. براساس همین فرضیه خسوف و کسوف نیز پیش بینی می شد. در تصور آنان کسوف ناشی از حایل شدن ماه میان خورشید و زمین بود. این تصور امروز نیز مورد قبول است. هنگامی که در آن حرکت داخلی، ماه مقابل خورشید قرار می گیرد، ما نور خورشید را کامل نمی بینیم و می گوییم خورشید گرفت و کسوف رخ داد. این بشر براساس این مشاهدات و آن نظریه، آمد کسوف را محاسبه و پیش بینی کرد. در هزار و سیصد یا هزار و پانصد سال پیش نیز می توانستند کسوف را دقیقاً پیش بینی کنند و میزان دقت این محاسبه با میزان دقت امروز اندکی فرق داشت. روی همین محاسبه و فرضیه پیش بینی می کرد که سه سال یا ده سال دیگر، در تهران در فلان روز در فلان ساعت در فلان دقیقه، خورشید به این مقدار می گیرد. آن بشر یک بار به چنین تجربه و پیش بینیی دست زد و درستی آن را آزمود. مثلاً محاسبه کرد که سه سال دیگر در تهران، در روز بیست و هشت تیر ماه، ساعت چهار و سی و سه دقیقه بعد از ظهر، کسوف رخ می دهد و مقدار یک پنجم سطح خورشید گرفته خواهد شد. سه سال گذشت؛ دید این پیش بینی درست از آب درآمد. به این ترتیب، دانستن خودش را با این پیش بینی آزمود؛ تجربه کرد؛ بازآزمایی کرد. تجربه نیز پیش بینی او را تأیید کرد و معلوم شد که درست پیش بینی کرده است. از درستی این تجربه و پیش بینی خواست درستی آن تفسیری را که بر دریافت حس خودش زده بود )که خورشید از مشرق به مغرب حرکت می کند و ماه هم از

مشرق په سمت مغرب حرکت می کند، و این حرکت ناشی از حرکت کلی فلک اطلس، یعنی آن فلک بی ستاره نهم، به دور زمین است که در هر شبانه روز یک بار صورت می گیرد( نتیجه بگیرد و به صورت یک تجربه تأییدکننده برای آن تفسیر با آن برخورد کند؛ نتیجه گیری و استنتاج و تجزیه و تحلیل و ترکیب و جمع بندی و استنتاج اندیشه تحلیل گرش را درست قلمداد کند و بگوید این دلیلی است بردرستی کار ذهن من. پس مطمئن تر شد. مطمئن تر شد که مطلب همین طور است و زمین ثابت است و خورشید و ماه در فلکی میخکوب اند؛ این فلک ها روی هم حرکت می کنند، و لیکن همه آن ها )تا فلک ثوابت، که فلک هشتم است( در داخل یک فلک بزرگ تر بی ستاره )فلک نهم یا فلک الافلاک( قرار دارند، و این فلک الافلاک در هر بیست و چهار ساعت یک بار بر مرکز خودش که زمین است حرکت می کند و زمین در نقطه مرکزی فلک الافلاک قرار دارد.(۲۰) خواست درست از آب درآمدن آن پیش بینی، یعنی یک نوع تجربه را، علت صحت تفسیرش بر این همه دریافت های حسی قرار بدهد. ولی آیا واقعاً درست بود؟ درست نبود. باز هم اشتباه می کرد. امّا چه چیز اشتباه می کرد؟ حس؟ نه؛ ذهن! اندیشه تحلیل گر او اشتباه می کرد. چگونه به این اشتباه پی برد؟ جلو رفت و جلو رفت و جلو رفت؛ تجارب جدیدی که در تاریخ فضاشناسی خوانده اید )تجربه پاندولی و تجربه های دیگر( باعث شد که او در درستی تجربه اش شک کند. تا آن جا جلو رفت که فهمید این تفسیری که بر دریافت حسی اش می کرده، از بیخ اشتباه بوده است. آن چه در هر شبانه روز یک بار حرکت می کند، کل جهان به دور زمین نیست. زمین هر بیست و چهار ساعت یک بار به دور خودش حرکت می کند؛ آن هم از مغرب به مشرق. حرکت زمین از مغرب است به مشرق. پس، جهت حرکت از مشرق به مغرب نیست، بلکه از مغرب به مشرق است. آن چه حرکت می کند، قلک الافلاک و خورشید و ماه نیست؛ بلکه زمین است. امّا، دقت کنید که بر اساس تفسیر جدید، آیا تجربه قبلی او، پیش بینی و محاسبات قبلی و عملی او، در مورد پیش بینی کردن زمان و مکان گرفتن خورشید و کسوف اشتباه از آب درآمد یا همچنان درست است؟ درست است؛ برای این که او تجربه کرده بود و واقعاً هم در همان ساعت معین در آن جای معین خورشید گرفت. بنابراین، باز می بینید که پیش بینی و محاسبه درست است؛ فقط آن چیزی که خطاست جهت محاسبه است. در آن جا حرکت رااز کل جهان به دور زمین می دانست و در این جا حرکت را از زمین می داند به دور خودش. نتیجه این که این پیش بینی که در فلان ساعت معین، در فلان مکان معین، در فلان روز، ماه میان زمین و خورشید حایل می شود، درست بوده است. این محاسبه درست بوده است. این استنتاج اندیشه تحلیل گر درست بود و خطا از آب درنیامده است. آن چه خطا از آب درآمده، فقط همان تفسیر اولیه است؛ و براساس همان تفسیر اولیه گوشه ای از بیان محاسبه مربوط به کسوف اشتباه بود: همان گوشه ای که مربوط بود به تخیل این که زمین ثابت است و ماه میان زمین ثابت و خورشید متحرک حایل می شود. حالا فهمید که نه، ماه میان زمین متحرک و خورشید ثابت )ثابت در مقایسه با زمین، والاّ خورشید هم حرکت دارد(، حایل شده است.

این ها همه نشان می‌دهد آن چه ما باید در روش تجربی به کار بیندازیم اندیشه تحلیل گر است. ابزار و کمک کار اندیشه تحلیل گر در روش تجربی، حس است. مبادا کسی خیال کند ما در روش حسی و تجربی داریم واقعاً معجزه حس رانشان می دهیم. این طور نیست. ما معجزه کارایی و معجزه ذهن و اندیشه تحلیل گر را نشان می دهیم که می تواند حس را در استخدام خود درآورد. پس همه توان ها مربوط به اندیشه تحلیل گر است. در عین حال، یادمان نرود که ما در مباحث و در ادراکات حسی، در این بخش از ادراکاتمان، روی روش تجربی تکیه می کنیم. هیچ کس خیال نکند که روش تجربی و تکیه روی آن مال فرانسیس بیکن(۲۱) است. این طور نیست. خیال نکند که در طی این پنج قرن اخیر است که روی روش تجربی تکیه شده. هیچ این جور نیست. همه کسانی که با تاریخ علم و اندیشه بشری آشنا هستند، می دانند که ارسطو روی روش تجربی در بخش های تجربی تکیه داشته؛ ابن سینا روی روش تجربی در بخش های مربوط به مشاهدات و مطالعات عینی حسی تکیه داشته و این امر مخصوص آقای فرانسیس بیکن نیست. این خود داستانی جداگانه دارد که بیکن روی چه چیزهایی تکیه کرده؛ والاّ اساس روش تجربی چیزی است که در کار ارسطو و امثال ارسطو و در کار بسیاری از متفکران جهان وجود داشته است.

انتخاب فوج نیوز به نقل از شفقنا از کتاب شناخت از دیدگاه فطرت / جلسه ششم / اندیشه تحلیل‌گر و بیرون آمدن از شک

0 notes