hafffff

[hafffff]

ATLAS

Voor Poetry Circle 025

Na jarenlange nek- en schouderklachten ging Atlas toch maar naar de fysio Die masseerde zijn schouders en zei dat wat spier zou moeten zijn, aanvoelde als bot Voor zover het nog ging haalde Atlas zijn schouders op: Hoe meer je weet, hoe minder eraan te doen is We leerden dat de tijd niet lineair is en toch blijft de toekomst ongewis We kunnen niet ver denken dus we moeten herdenken Niet alleen wat er was, ook wat er is We horen Atlas soms zuchten, in een windvlaag uit het zuiden Het moet zo zwaar zijn deze dagen om de aarde te dragen Kun je nagaan hoe het voor haarzelf is Er gebeurt zoveel om van uit balans te raken Atlas spant zijn buikspieren aan Het is maar net genoeg De wereld in handen hebben en dan alsnog niks kunnen betekenen Hoe meer je weet,  hoe minder eraan te doen is Zien en herdenken dan het enige wat genoeg is We kunnen niet ver denken Dus we moeten herdenken Atlas komt zelf niet los, kan niet bevrijden, draagt en kijkt toe tot het einde der tijden

Maar elk einde is ook een begin zoals de steen bovenaan de heuvel zoals herdenken het aansterken is van de hoop in de toekomst in het heden  vanuit het verleden Probeer dat maar in je schouders te kneden

[hafffff]

Rooftopbar

Het was een man als een rooftopbar: mooi uitzicht maar veel wind Beweegt zijn vingers alsof hij in de lift is gestapt met randstedelijke haast Hoort mijn stem niet ik ben slechts decor hij wil net zoveel aandacht als hij vroeger van zijn moeder kreeg Dus ik zweeg en kijk toe hoe ik telkens de parasol bijdraaide om vanuit de schaduw naar de zon te staren

[hafffff]

Tegen beter weten in

Tegen een ijzeren donderwolklucht de was buiten aan de lijn gehangen Alsof dat wat nadert slechts een tweede wasprogramma Bloed kruipt waar het niet gaan mag Vensterbankvarens door gesloten jaloezieën Toch op Instagram kijken Niet hebben willen zien wat je zag - terug bij af, of misschien ben ik niet verplaatst En als het dan onhoorbaar en zacht regent, God die een plantenspuit op de aarde richt, sneakers dragen met een gat in de zool dus alles dringt onaangekondigd naar binnen Ik overleef de winter niet, plaats telkens m'n tong op een lantaarnpaal Nooit zwaar genoeg om bloemen te drogen Een eerste flits en de wasknijper schiet weg uit mijn grip, vreemd dat ik dacht invloed te hebben En dan ik al die uren en zij nog geen seconde Dat is toch zonde Dat is toch zonde

[hafffff]

Nietszeggend

In de supermarkt ineens naast iemand staan die je naakt hebt gezien en niks zeggen Elkaar gezien, misschien, en niks zeggen Iemand in de supermarkt die jou naakt heeft gezien en huilen op de parkeerplaats In de supermarkt naast elkaar in bed gelegen en omdraaien Ineens in de supermarkt met elkaars vrienden en doorlopen Staan in de supermarkt m'n moeder al verteld en geen woord In de supermarkt staan afvragen niks zeggen

[hafffff]

22:12/23:12/00:12/01:12

Moe tot mijn hoofd het kussen raakt Gedachtes raken niet uitgepraat Struikelen en stromen Ik wil alleen maar dromen

[hafffff]

Windrichting

Beste reizigers, welkom aan boord van deze toevlucht We verwachten wat turbulentie onderweg, maar houd de eindbestemming in gedachten, er is eigenlijk niks aan de hand. Er zijn straalstromen aan het werk en hoe goed kennen we elkaar nou, om iets ooit zeker te weten Een spanningsveld doorbreken De wind die van richting wisselt, nooit gaat liggen, blijven we op z’n minst zweven

[hafffff]

[deel 1] Het is een idyllisch en naïef beeld dat ik heb dat als ik er ook zou wonen, in deze overzichtelijke eenrichtingsstraat, het dan in één keer opgelost zou zijn: alle onrust die ik voel in mijn leven en in mijn werk en die ik samen met mijn loopbaancoach probeer te duiden door vraag en antwoord, associatiekaarten en grote vellen papier. Misschien verwacht ik te veel van een straat. Ik weet ook wel dat er achter deze voordeuren meer speelt dan ik in die korte inkijkjes van enkele seconden kan zien. Dat verklapt ook de rommelige stoep, met half-vergane planten, fietsen met een lekke band en lukraak neergezet, bankjes van gebroken hout en losse planken, vergeelde posters naast kapotte deurbellen, spullen waar ooit nog iets mee moet maar nog niets mee is gedaan. Het is samengeraapte gezelligheid, zoals uit de Scandinavische kinderboeken die ik vroeger las. Ik zag mijn toekomst altijd als een situatie waarin ik een stabiele status quo heb bereikt, een zekere vorm van rust, kaders en behaalde successen. Waarin het niet continu voelt alsof alle onderdelen van mijn leven in de lucht hangen en we nog maar moeten zien in welke samenstelling het zal landen. Misschien tevergeefs. In de Groeneweg lukt het me om ondanks de gebreken de mooie dingen te zien, is het een straat waar ik desondanks graag zou willen wonen. In eerste instantie omdat ik dan verwacht dat dat op magische wijze ‘alles’ oplost, maar ook omdat mijn werk elke dag draait om orde in de chaos aanbrengen, en dat ik hier zie dat er ook chaos in de orde is. Dat het samen kan gaan, dat ik genoeg tijd heb, dat alles goed komt, ik zie het elke keer als ik terugloop en de kluwen in mijn hoofd net wat rechter zijn gaan liggen simpelweg door te praten en op te schrijven.

[hafffff]

Groeneweg, Zwolle

Ik kom net uit de trein en loop met grote stappen door de Groeneweg in Zwolle. Een smalle eenrichtingsweg parallel aan het spoor, met aan één kant huizen, die allemaal uitkijken op de Deventerstraatweg en de rails die daar weer achter liggen. Het is een donderdagmiddag en er is niemand anders op de stoep. Ook de vorige keren dat ik hier liep, passeerde ik hooguit één of twee voorbijgangers. Het lijkt er altijd uitgestorven. Wel zit een paar keer in een studentenhuis halverwege mijn route een meisje dat in het raamkozijn al rokend aan het bellen is, of al bellend aan het roken. Als de bewoners het vanuit hun woonkamers in de gaten houden, zouden ze me waarschijnlijk herkennen als dat meisje dat eens per maand op hoog tempo door de straat stapt. Volgens Google Maps is het achttien minuten wandelen, maar alleen, zo heb ik ondervonden, als je flink doorloopt. Door de trein die vaak met enkele minuten vertraging aankomt, moet ik met enige haast de hele Groeneweg af om op tijd te zijn. Ik kom niet graag te laat. Of beter gezegd: zoals sommige mensen witte strepen van een zebrapad of randen van een stoeptegel willen ontwijken, in diezelfde mate wil ik te laat zijn voorkomen. Te laat komen garandeert dat of mensen me niet aardig vinden, of mijn zelfopgelegde strakke planning in de soep loopt. Waarschijnlijk allebei. Een trein eerder maakt me een half uur te vroeg: te lang om rustig te wandelen, te kort om ergens te overbruggen. Dus dan maar een trein later en haast. Het gevoel geen tijd te hebben hangt toch altijd al als een sluier over mijn dag. Aan mijn linkerhand passeert een wirwar van zijstraten die eerst geen samenhang lijken te hebben - Spoorstraat, Groenestraat, Eendrachtsweg - maar vanaf de Lindestraat komt er een Dahliastraat, Begoniastraat, Klimopstraat, ik kom langs een bloemen- en plantenwinkel en als ik de Hortensiastraat oversteek, ben ik er. Als onderdeel van een opleidingstraject krijg ik, naast workshops, intervisie en een traineeship, loopbaancoaching. Van een loopbaancoach, die ik koos uit een toegestuurde lijst van namen en websites, en alleen op basis van een goed gevoel. Waar ik normaal een beslissing dagen- of wekenlang laat sudderen, stuurde ik nu direct een mail en zette de afspraken in gang. Ze heeft dezelfde naam als mijn kat, wat in gesprekken met vrienden nu soms voor verwarring zorgt.

Inmiddels ben ik een paar keer geweest, in Zwolle. Het zijn lange gesprekken van anderhalf tot twee uur, waarin ze me goede vragen stelt waar ik over nadenk en dan antwoord, of gelijk op antwoord en later over nadenk. Praten wordt afgewisseld met een gedachte-oefening of een groot vel papier waar ik iets op uit teken. Ik verplaats van stoel naar stoel rond de grote houten tafel tijdens een oefening om de verschillende meningen in mijn hoofd te onderscheiden, hou een maand bij waar in mijn lichaam ik stress ervaar (mijn buik) of juist vrolijkheid (mijn wangen), kies uit kleurrijke kaarten welke het beste bij mijn situatie past (één met een veelvoud aan verschillende kleuren en vormen). Alle bevindingen worden weer besproken. Op de terugweg naar het station loop ik even snel als op de heenweg, want als ik de trein mis moet ik een half uur wachten, tijd die ik niet heb. Zowel heen als terug over de Groeneweg zit mijn hoofd vol van alle kleine en grote zorgen waar een dag uit kan bestaan. Het licht ontvlambare materiaal voor een piekeraar om mee aan de haal te gaan. Met grote stappen over de stoeptegels en mijn jas telkens een knoop verder open om af te koelen, ben ik jaloers op de bewoners van deze weg. Ze hebben enigszins troosteloos uitzicht op het grijze spooraanzicht, maar kennen de buren, weten de weg, wonen in de sweet spot van dichtbij het centrum maar niet erin, hebben goed verzorgde planten op hun vensterbanken, krijgen baby’s en hangen kartonnen makelaarsborden met hun namen buiten op ter kennisname, hebben een voorraad pasta en andere conserven in de voorraadkast die nooit opraakt, bij nummer 110 hangt een bordje dat je gratis kruiden kan plukken in hun voortuin, posters voor vrede en bobbleheads achter de ramen, de bankjes voor hun huis staan op het zuiden, ze hebben banen die niet complex zijn en waarvan ze niet elke week denken, hoe ga ik dit nu weer oplossen?, banen met zelfs een kantoor en een HR-manager, zetten geleegde containers bij de juiste huisnummers terug, hebben nooit haast. Stel ik me zo voor. In de trein naar huis maak ik aantekeningen van de opgedane inzichten aan de lange tafel in een voormalig klaslokaal. Ik heb eerder therapie gehad, maar nog niet eerder mezelf als werkend persoon geanalyseerd. Het blijkt dat mijn werkende ik niet zo ver afstaat van mijn persoonlijke ik. Dat treft: in de loop van het jaar ontdek ik dat ik die twee identiteiten ook niet per se van elkaar wil scheiden. Het nadeel van de overlap is dat ik dus op alle gebieden tegen dezelfde dingen aanloop. Een piekerende people pleaser met gevoelsmatig chronisch tijdgebrek en wensen te over. In positieve zin merk ik door die samenhang iedere keer op de terugweg van een coachingsessie, een workshop of intervisie een lichter gevoel. Meer zelfkennis en meer duidelijkheid. Het gevoel dat het misschien toch gewoon goed komt, allemaal. Ik leer dat ik positiever en nieuwsgieriger ben dan ik al die jaren dacht. Dat voor iemand die houdt van structuur en orde, ik bij de aanblik van chaos niet per se in paniek raak, maar juist de mouwen opstroop en ga onderzoeken: wat is de volgende stap? Ik merk dat het uit balans is en dat ik me vaker druk maak dan me goed doet. Maar wanorde is niet altijd de oorzaak van mijn stress: het geeft me juist iets te doen. [laatste alinea's hier]

[hafffff]

[deel 1] Want er is geen tijd om te wachten op meer waardering, meer geld, meer tijd en ruimte om eens rustig en overzichtelijk te herstructureren. Soms denk ik, in de meest pessimistische bui, dat het geen zin heeft: het verminderen van de werkdruk en eisen vraagt een complete herziening van decennia aan structuren en werkwijzes die niet zo makkelijk te veranderen zijn, al is het maar omdat we er nooit aan toe zullen komen omdat de theater- of dansvoorstelling, de expositie, het evenement of festival, het boek, of welk culturele eindproduct dan ook de voorrang krijgt, en omdat we nou eenmaal in een kapitalistisch systeem leven waarin alles productief en nuttig moet zijn, ook, of juist, dat waarvan het nut telkens weer bevraagd wordt.

Er wordt teveel opgehangen aan de voldoening van iets realiseren en teweeg brengen, waarin het doel de middelen en de mensen heiligt en het uitputtende proces naar de achterkant wordt geschoven omwille van een resultaat. Ik ben er bang voor dat pleiten voor minder me over doet komen als lui en ongemotiveerd. Er is niet per se iets mis met hard werken: iets mag ook tijd en moeite kosten, dat is inherent aan een creatief proces, en maakt het waardevol. Ik bedoel eerder dat we wat we doen, goed moeten doen. En hoe goed kan iets zijn als het alleen tot stand kan komen als we collectief continu over onze grenzen gaan? We moeten meer tijd nemen en wellicht iets minder willen. (Het lastige hieraan is dat tijd geld is, en dat we niet binnen afzienbare tijd gaan veranderen dat er meer geld naar de culturele sector en diens mensen gaat. Het is helaas waarschijnlijker dat er weer flink bezuinigd wordt. Tegelijkertijd is de afgelopen jaren de aandacht voor fair pay toegenomen. Terecht, maar als er niet meer middelen bijkomen, betekent dat dat hetzelfde bedrag over minder mensen verdeeld kan worden. Ze werken dan tegen een eerlijkere beloning, dat wel, maar als we alsnog niet iets veranderen aan de ambities en werkdruk, betekent het uiteindelijk alleen dat we ons in een burn-out blijven werken, zij het tegen een marktconform tarief.

Daarnaast roept dit de vraag op: als er minder wordt geproduceerd, wie mag dat dan doen? En wie gaat daarover? Als er minder ruimte is voor iedereen, werkt dat privilege in de hand. Hierin is dus ook iets te behalen vanuit de overheden, fondsen en subsidiënten, die enerzijds (zeggen te) luisteren naar het veld, maar ook het systeem in stand houden door zoveel eisen en voorwaarden te stellen dat, om het geld te krijgen, je als gezelschap of instelling eigenlijk niet anders kan dan hoog in te zetten op je beloftes, vervolgens door een overvraagd budget niet alles gehonoreerd krijgt en op een onhoudbare manier hard aan het werk moet om alsnog het aantal speelbeurten of bezoekers te behalen, zodat je geen risico loopt de wel toegekende subsidie weer in te moeten leveren.) Ik wil rustig, beleefd, helder en beargumenteerd schrijven, maar diep van binnen kan ik soms wel gillen van frustratie. Ik vat dit onderwerp persoonlijk op en het raakt me: het gaat immers om mijn vrienden, en om mezelf. Hierin kan het informele van de culturele sector een meerwaarde zijn en ik heb het dan ook steeds vaker met anderen in de culturele sector over deze persoonlijke overwegingen, moeheid en ontevredenheid. Toen ik laatst een van mijn opdrachten stopzette omdat ik merkte dat ik er fysiek aan onderdoor ging, was daar alle begrip voor. Er is meer aandacht voor fair pay, voor sociale veiligheid en het bevragen van machtsposities. Er wordt echt wel gesleuteld aan de kaders die soms zo muurvast lijken. Ik waardeer het dat de culturele sector niet zo winstgedreven is, al is dat niet echt een keus, maar gericht is op de mens, op samenwerking, op de creatieve geest, de mogelijkheden en op de menselijkheid. Het frustrerende hierin is dat we dus die menselijkheid kwijt te lijken raken, dat mensen worden ingezet als middel om een creatief of maatschappelijk einddoel te bereiken. Terwijl de individuele burn-out te voorkomen is als we daar collectief voor zouden kiezen. Laten we dus weer wat meer uitkijken voor elkaar en de focus op de mens terugbrengen in een sector die daar zo goed in is, die ons spiegelt wat het is om mens te zijn op een zwevend en draaiend stuk rots in een oneindig uitdijend universum. 

[hafffff]

"Volgende maand wordt het rustiger," zeggen we, elke maand

(Een pleidooi om rustiger aan te doen in de culturele sector)

Het gaat niet goed met mijn vrienden. Of met mij, trouwens. De afgelopen tijd komen ze er één voor één bij uit dat ze overspannen zijn en het liefst gister nog hun werk moeten afschalen of stopzetten. Ook voor mij is overspannenheid een schrikdraad waar ik telkens een schok van krijg, een paar stappen terug neem en een paar maanden later weer m’n vingers aan brand. Het overvalt ze en het overvalt mij ook. Hoe hebben we dit niet zien aankomen? Omdat we allemaal in de culturele sector werken wordt werk uitvoerig besproken, alle nieuwe opdrachten, tips, advies, roddels. En de werkdruk of -stress die we ervaren is in deze gesprekken vaak aan de orde van de dag. We hadden het dus aan kunnen zien komen, achteraf gezien. Maar stress op onze werkplekken ervoeren we als een onvermijdelijke en onveranderlijke factor waar we het maar mee moesten doen, dan dat het alarmbellen af liet gaan.

In eerste instantie denken we dan ook dat het aan onszelf ligt, zoeken we heil in het aanpassen van onze werktijden, beter structureren of simpelweg proberen accepteren dat het zo chaotisch en stressvol verloopt. Maar het ligt niet aan ons. Of tenminste - de culturele sector trekt wellicht relatief sneller mensen aan die creatief, ambitieus, dromerig en mensgericht zijn, die out of the box denken en goed gedijen in weinig structuur en informele sfeer. Wat de culturele sector ook is - een ongestructureerde, chaotische maar gedreven bedoeling, waarin je team of samenwerkingspartners of mede-makers zowel je netwerk, collega’s, concurrenten als je vangnet zijn. Als people pleaser, perfectionist of creatief brein zonder duidelijke grenzen delf je al snel het onderspit. Maar in plaats van dat we de werklast zo inrichten dat mensen die vanuit intrinsieke gedrevenheid in de sector terecht komen hun krachten en enthousiasme zo kunnen inzetten dat ze elkaar vicieus versterken, gaan deze mensen er snel aan ten onder dat veel van deze goedbedoelde energie verloren gaat in het werkproces. We bedenken ons nu pas: misschien stappen we door het type werk eerder in onze valkuilen, maar aan wie ligt dat?

Mijn vrienden en ik zijn niet de enige. We kennen allemaal verhalen van collega’s en andere bekenden uit de culturele sector die een burn-out hebben gehad, recent uitgevallen zijn of voor wie het hoogstwaarschijnlijk een kwestie van tijd is. Het is eerder regel dan uitzondering. En hoewel er steeds meer terechte algemene aandacht is voor burn-out en zeker ook specifiek in de culturele sector, staat vooral centraal hoe deze individuele uitval niet een collectief probleem wordt: hoe je het herkent en het voor kan zijn en dus kan blijven werken, of als het al te laat is hoe een herstelproces gaat, wat een arbo-arts is en wanneer je terug aan het werk kan. Om vervolgens weer aan het werk te gaan precies onder dezelfde omstandigheden waarin het mis ging.

Waar komt die drang vandaan om koste wat kost door te gaan? Er zijn meerdere factoren. Torenhoge ambities en artistieke plannen gaan samen met weinig geld en weinig tijd, waardoor je je als maker of organisatie helemaal uit de naad werkt voor 20 euro per uur (excl. btw en reiskosten) om het allemaal voor elkaar te krijgen. Omwille van artistieke plannen wordt voorgenomen rust telkens uitgesteld. Na deze deadline, die ene aanvraag, deze reeks voorstellingen, of in ieder geval even volhouden tot de vakantie. “Volgende maand wordt het rustiger”, zeggen we, elke maand. Dat is zeker niet uniek voor de culturele sector, ook de zorg en onderwijs staan onder druk, en in heel Nederland heeft überhaupt 1 op de 6 ondernemers burn-out klachten. Al helemaal in de culturele sector wordt de grind verheerlijkt: je doet het toch omdat je het leuk vindt? Omdat je geen klap verdient, moet je wel passie-gedreven zijn, en de maatschappelijk gangbare werktijden van 9 tot 17 zijn hier sowieso al diffuus. Daarnaast hebben we de maatschappelijke wind niet mee. Of zeg maar gerust tegen. Kunst en cultuur wordt stelselmatig weggezet als linkse hobby: de onzorgvuldige bezuinigingen van een ongevoelige Halbe Zijlstra en de gevolgen daarvan worden nog steeds aangehaald, en in de huidige politieke plannen van de grootste maar gelukkig niet de enige partij worden alle subsidies simpelweg doorgestreept. We moeten nog maar zien of dat gaat gebeuren, maar dat het überhaupt al een optie is dit voor te stellen en dat het zo’n grote groep mensen er niet van weerhoudt alsnog erop te stemmen (los van de andere, bizarre voorstellen in het partijprogramma), is niet in ons voordeel. Cultuur blijft een ondergeschoven kindje, en er wordt sinds jaar en dag hard gewerkt om dat tij te keren. Te hard: die blijvende bewijsdrang zorgt ervoor dat we over de kop gaan. Maar vooralsnog zullen kunst en cultuur in die ondergewaardeerde positie blijven en daar zullen we nu mee moeten werken. > deel 2

[hafffff]

29. Stilte

Wat ik niet zeg blijft het meeste hangen In de stilte gevangen Nog in mijn hoofd dwalen Langzaam neerdalen Diep ademhalen Beginnen

[hafffff]

28. Ontploffing

Een gelukzalige ontploffing in mijn buik van het gelach van de zes anderen van wie ik deel uitmaak Een gelukzalige ontploffing als alles elkaar op de juiste manier raakt Tevreden het geheel aanschouwen, geworteld verder ontvouwen

[hafffff]

25. Diabolo

Als een diabolo die in zichzelf rolt en hup weer de lucht in zonder zeggenschap en hup ineens weer bijna aan de grond  en komt dit wel goed en dan hup gelanceerd in de grote blauwe lucht, zonder boven zonder onder en dan is het nu  tijd om de touwtjes zelf in handen te nemen

[hafffff]

23. Tekenen

Ik zou ervoor tekenen dat het altijd bijna lente is Een langer licht, de eerste geluiden Een zachter gewicht, verliezen van huiden Hernieuwd gemoed Stromend bloed Geduld in overvloed Randjes in gouden gloed Alles neemt toe, vooral de hoop, logischerwijs zoals een stroming steeds meer water toelaat tot het de zee bereikt en alles begint

[hafffff]

21. Olijf

Uiteindelijk toch weer samen Regen tegen de ramen In het midden de waarheid Tussen ons in de laatste olijf op een houten plank Ik weet niet of ik bij je beklijf, ben voor allebei ons vertrek bang En toch ook om te benoemen Toch ook om te beginnen Toch ook om naar de olijf te wijzen te vragen:  Wil jij of zal ik?

[hafffff]

18. Miereneter

Ik zoek een vanzelfsprekendheid zoals een miereneter zich nooit afvraagt wat hij moet eten Wil dat de wolken openbreken En ik altijd al een regenjas aan had

[hafffff]

16. Greppel

Het kan altijd erger Van de regen naar de drup Van de greppel naar het graf

Maar zelfs dan - als je opkijkt dan -  is de lucht nog blauw

En wat als een klein kind Over de greppel naar het grind De kiezeltjes knarsend, niet je tanden Spring en veilig aan de overkant landen

Het kan altijd erger maar vanaf de greppel alleen maar eruit