#Jacobien de Rooij

[jurjenkvanderhoek]

VERBEELDINGEN VAN WAARNEMING NAAR DE NATUUR

Kijk dan! De titel van een omvangrijke publicatie verscheen in 2020. Het bevat een ruime en representatieve inkijk op en in het oeuvre van Jacobien de Rooij vanaf 1975. Het devies is dat we moeten kijken naar deze tekeningen om ze waarneembaar te waarderen. ‘Natuurlijk’, schreef ik toen, ‘dat verdienen ze. Bekeken worden. Maar nee, ik moet zien wat ze verbeelden. Kijk dan wat de voorstelling is, roept het werk’. De Rooij laat in haar tekeningen herkenbare omgevingen ontstaan, maar niet zoals deze zichtbaar zijn voor mijn ogen. Mijn blik wordt in haar werk misleid. Het is de werkelijkheid namelijk met een toevoeging van niet realistische gedachten. Een imaginaire omgeving herinnerende aan wat gezien is.

Na het jaar van verschijnen van dat boek werd het oeuvre van De Rooij uiteraard alsmaar groter en zag de uitgever zich genoodzaakt een aangepaste versie uit te brengen. Een jaar later kwam nog eens een meer uitgebreide editie uit. Maar de uitgever realiseerde zich dat het boek alsmaar dikker en daarmee duurder werd. En was de eerste uitgave gekocht dan miste de koper de daaropvolgende nieuwere werken. Daarom is ervoor gekozen om de derde editie in de bestaande vorm te blijven herdrukken, en er een katern met meest recent werk extra aan toe te voegen. Dat katern is deel 1 van Nieuw Werk geworden, een dunner boek met tekeningen van 2022 tot 2024. Derhalve mis ik dus de werken van 2020 tot 2022. Maar ik zag de tentoonstelling in december 2023 bij Museum Galerie Heerenveen, dus ik kan mij een voorstelling maken.

"Opvallend is dat ondanks het schijnbare realisme van haar werk, ze nooit iets natekent”, lees ik in het voorwoord op ‘Nieuw Werk deel 1’. “Al haar werk is een verbeelding van de waarneming naar de natuur.” Zelf vraagt Jacobien de Rooij zich af hoe een overtuigende verbeelding te tekenen van een verbeelding van de natuur. ‘Kijk dan!’ toont sprekend dat zij hierin is geslaagd, maar dat ze iedere volgende tekening meer geloofwaardig wil neerzetten en uitwerken. In Heerenveen zag ik de diorama-reeks, een serie grootschalige tekeningen die veel weg hadden van de aloude schoolplaten van Cornelis Jetses en Marinus Koekkoek. Zij ook propten hun tekeningen vol met details, zo dat de schoolmeester zijn breedvoerige verhaal met behulp van de aanwijsstok kon illustreren. De wereld werd aanschouwelijk gemaakt, want één beeld zegt meer dan duizend woorden. Vaak werden deze platen bevolkt door bijvoorbeeld dieren en insecten die je normaal niet bij elkaar in de buurt ziet. Ze passen in een bepaalde habitat echter wel samen. Dat is wat De Rooij ook wel doet in haar werk, zij maakt van de natuur een persoonlijk systeem. Door alle waarnemingen bij elkaar te harken kan ze een samenspel van verbeeldingen maken. Een samenstelling van de zichtbare werkelijkheid, door deze te combineren met verborgen details die voor haar in gedachten meespelen. Het is zo dat het kunstenaarsoog, door jaren training van anders kijken en geconcentreerd zien, meer waarneemt dan dat het ‘gewone’ oog dat doet en kan. De kunstenaar kijkt om de waarneming heen en ontdekt een nieuwe wereld. Dat gezicht achter de werkelijkheid geeft een fris inzicht op de zichtbare realiteit.

Van dat gezicht achter de werkelijkheid ben ik toeschouwer, ik mag meekijken. In de ruit, die ik wel zie maar niet aanwezig is tussen mij en de tekening, ontwaar ik wat een reflectie van mijzelf kan zijn. Het is alsof ik in Artis achter glas de biotoop van een mij onbekende wereld bekijk. Ik ben daar, want ik spiegel in die (on)natuurlijke omgeving. Ik ben een detail, maak deel uit van de fantasie van de kunstenaar. Zij laat meer zien dan dat er in feite te zien is. En eigenlijk ook weer niet, want alles dat zij op papier zet bestaat en is, komt voor en speelt zich af. Alleen niet in de situatie zoals zij deze op papier zet. Jacobien bedriegt met haar werk mijn ogen. De tekeningen als schilderijen mystificeren mijn zien. Het is een mysterie hoe de verbeelding de aandacht zo kan concentreren op iets wat werkelijkheid lijkt maar dat niet is. Een imaginaire wereld herinnerend aan wat ik ooit in werkelijkheid eens gezien heb. In haar idee krijgt die wereld een dimensie meer. Een maat meer dan dat wat ik om mij heen zie. Denkend aan de werkelijkheid, een gedachte toevoegend.

Zo waarden die denkbeelden eerder in mij rond toen ik het werk van Jacobien de Rooij zag, gedrukt in het boek en live in de museumgalerie. En zo gaat het inzicht weer los bij de beschouwing van ‘Nieuw werk deel 1’. Het grootste part van deze uitgave wordt in beslag genomen door vogelportretten. Het was voor Jacobien een welkome afleiding van het getob met de grote tekeningen, schrijft ze in de inleiding. Maar… “Na ruim 100 tekeningen begon het getob natuurlijk ook over deze werken: of ze niet te eenvoudig waren”. Echter haar fantasie zette De Rooij weer op het juiste spoor. Ze dook onder water en creëerde het ideale sieraquarium. De vogels komen voor in haar directe omgeving, ze beschouwen mij vanaf een steunkleur in de achtergrond dromerig. Ze voelen zich niet bespied, maar observeren mij. Niet anatomisch even correct in beeld gezet, maar ook bij deze portretten geldt naar de verbeelde waarneming en niet volgens de natuurlijke werkelijkheid getekend. Ook de visportretten die uit het aquarium gezwommen lijken hebben een afwezige oogopslag. Het zijn visbeesten van de marktkraam, uit de sloot of de zee gehengeld en gezien in een waterig dierverblijf. “Het werd niet een heel grote serie, vogels blijken veelzijdiger om te tekenen.”

In de gedachte of eigenlijk de gefantaseerde, ingebeelde verbeelding – de kunstzinnige leefwereld van Jacobien de Rooij lijkt alles op wat ik eens gezien heb in mijn werkelijke wereld. Maar niets is minder waar, want het is de eigen creatie van het leven. Haar persoonlijke zicht op het zijn. Op pad door het bestaan heeft zij allerlei ervaringen opgedaan en inzichten opgeslagen. Het is een archief vol indrukken, een harde schijf met legio data. Daaruit kan ze putten, daarvan gebruik maken in de composities. Verbeeldingen naar de waarneming, afbeeldingen naar de observatie en de ervaring. Want het is niet een beeld zoals de wezenlijkheid feitelijk is, maar de beleving van het moment. Deze tellen in de tijd zijn tot een collage samengevoegd, stukjes waarneming tot een nieuwe werkelijkheid gemaakt. Deze realiteit heeft door het karakter van het gebruikte materiaal, het krijt, een surrealistische uitwerking. Of meer geeft het een dromerig beeld. Je weet dat wat je ziet niet echt is, slechts een laagje kleur op papier. Maar het maakt een levensecht droombeeld. Kijk dan!

Nieuwe werk deel 1. Jacobien de Rooij, tekeningen 2022-2024. Uitgeverij De Zwaluw, 2024.

[huariqueje]

And the night clouds float the forgetting   -   Jacobien de Rooij, 1997

Dutch, b.1947-

canvas, 300 x 600 cm.

[ftnbooks-blog]

Jacobien de Rooij (1947)

Jacobien de Rooij (1947)

[haarlemupdates]

New Post has been published on Haarlem updates

Nieuw bericht op https://www.haarlemupdates.nl/2018/03/14/begrensd-oppervlak-droomlandschappen-nieuwe-expositie-in-provinciehuis/

Begrensd oppervlak - Droomlandschappen: nieuwe expositie in provinciehuis

De nieuwe Dreefexpositie Begrensd oppervlak is van 16 maart tot en met 11 mei 2018 te zien in het provinciehuis in Haarlem. Drie tekenaars, Jet Nijkamp, Jacobien de Rooij en Mai van Oers, schilder Jacqueline Lamme en twee fotografen, Tessa Verder en Mirjam Vrbaski tonen hun verschillende visies...

[jurjenkvanderhoek]

DENKBEELDIGE DROOMWERELDEN BEVOLKEN DE GALERIE VAN HET MUSEUM

Loop ik door het landschap slaat mijn harde schijf allerlei indrukken op. In mijn brein worden gedachten gevormd die waarnemingen zijn van de werkelijkheid. Later kan ik deze ervaringen oproepen en mijmeren over wat ik zag. In die filosofie wordt wat ik heb gezien positief misvormd door het gevoel dat die omgeving bij me opriep. Ik zie in gedachten dus niet de realiteit, maar dat wat mijn beleving ervan tot werkelijkheid maakt. De gewaarwording is een samenspel van zien, horen en ruiken. Deze zintuiglijke observatie verwordt tot een abstract gevoel. In gedachten beleef ik de sensatie van mijn landschap opnieuw. Mijn landschap, want ik eigen mij dat wat ik zag toe. Zo beleeft ieder individu, elk mens, de omgeving op een eigen manier. Maakt er een eigen sfeer van. Een persoonlijk decor waarin de beleving een hoofdrol speelt.

Dat is wat Jacobien de Rooij doet. Al de indrukken die zij opdoet in de natuur, het landschap, worden tot haar omgeving, haar wereld. Naar de waarneming tekent zij het landschap uit. Maar het is haar waarneming, haar persoonlijke gewaarwording. In krijt verbeeldt zij kleurig wat ze tijdens tochten in gedachten opsloeg en meenam naar huis. In het atelier worden die flarden realiteit tot een nieuwe werkelijkheid. Als het ware als collage opgebouwd en nergens exact volgens de waarneming uitgewerkt. Het zijn deeltjes van die werkelijkheid tot een nieuwe realiteit gevormd.

Het lijkt naar de waarneming gemaakt te zijn en in feite is dat ook zo. Maar niet de waarneming zoals ik deze opsla en meeneem wanneer ik door het landschap ga. Want ieder mens neemt verschillende dingen waar, heeft oog voor andere details in het geheel. Van meerdere tijden en plaatsen kunnen die observaties tot een enkele compositie worden. Ieder werk van De Rooij is een reconstructie van indrukken en invalshoeken, gevoelens en stemmingen. Daar de emotie een grote rol speelt in het geziene beeld. Zoals de smaak een gerecht sensationeel kan maken, terwijl dat opgemaakte eten ook al oogstrelend is.

Jacobien de Rooij maakt van de natuur een persoonlijk systeem. Door alle waarnemingen bij elkaar te harken kan ze een samenspel van verbeeldingen maken. Een samenstelling van de zichtbare werkelijkheid, door deze te combineren met verborgen details die voor haar in gedachten meespelen. Het is zo dat het kunstenaarsoog, door jaren training van anders kijken en geconcentreerd zien, meer waarneemt dan dat het ‘gewone’ oog dat doet en kan. De kunstenaar kijkt om de waarneming heen en ontdekt een nieuwe wereld. Dat gezicht achter de werkelijkheid geeft een fris inzicht op de zichtbare realiteit.

De Rooij laat meer zien dan dat er in feite te zien is. En eigenlijk ook weer niet, want alles dat zij op papier zet bestaat en is, komt voor en speelt zich af. Alleen niet in de situatie zoals zij deze op papier zet. Jacobien misleidt met haar werk mijn blik. De tekeningen als schilderijen mystificeren mijn zien. Het is een mysterie hoe de verbeelding de aandacht zo kan concentreren op iets wat werkelijkheid lijkt maar dat niet is. Een imaginaire wereld herinnerend aan wat ik ooit in werkelijkheid eens gezien heb. In haar idee krijgt die wereld een dimensie meer. Een maat meer dan dat wat ik om mij heen zie. Denkend aan de werkelijkheid, een gedachte toevoegend. Een magisch denkbeeld.

Bij de tentoonstelling ‘Systema Naturae’ van haar werk in Museum Galerie Heerenveen tref ik de uitgave “Kijk dan!” aan. Een boek waarin De Rooij een overzicht van haar tekeningen laat zien tot de datum van verschijnen in het jaar 2020. Gelijktijdig was er in de maand september van dat jaar een tentoonstelling van dat werk aan huis en in haar atelier. Over de werken in die uitgave liet ik al eens eerder mijn gedachten gaan. “Telkens stelt ze zichzelf op de proef en probeert haar eigen kunnen voortdurend te overtroeven. Ieder volgend werk moet meer sprekend zijn. Elk vorig werk is dat zeker.” Nu, enkele jaren verder, heeft De Rooij haar plafond niet bereikt. Nog voortdurend bevecht zij gedetailleerd elk formaat. In handzame afmeting werkt zij even monumentaal als op menshoge composities. Eens schijn ik aan de oever van een kabbelende rivier te zitten, dan lijk ik al snorkelend een blik onder water te werpen, op een ander moment spiegelt mijn beeld zich in een raam waardoor ik de omgeving zie. Ook toont ze me de microscopische wereld, de aarde waaruit leven ontstaat. Kiezels die hun vorm krijgen in de tijd en kleuren naar het moment van beleven. Flora dirigeert het orkest van tinten, transparantie speelt de eerste viool.

Daarnaast schijnt het dat Jacobien de Rooij de traditie van de schoolplaat voortzet. Cornelis Jetses en Marinus Koekkoek onder andere propten hun tekeningen vol met details. Zo dat de meester zijn breedvoerige verhaal met behulp van de aanwijsstok kon illustreren. De wereld werd aanschouwelijk gemaakt, want één tekening zegt meer dan honderd woorden. Vaak werden deze platen bevolkt door bijvoorbeeld dieren en insecten die je normaal niet bij elkaar in de buurt ziet. Ze passen in een bepaalde habitat echter wel samen. Dat is wat De Rooij ook wel doet in haar werk. In haar jungle zitten dieren gebroederlijk naast elkaar, die zich gewoonweg tot op de dood bevechten. In dat opzicht kunnen het Bijbelse illustraties zijn, waarin de wolf bij het lam verblijft, de luiaard bij een geitenbok neerligt, een kalf, een jonge leeuw en gemest vee bij elkaar zijn, de koe en berin samen weiden. Een utopie, een ideale wereld. Kijk dan!

Systema Naturae, krijttekeningen van Jacobien de Rooij bij de MUGA van Museum Heerenveen, Minckelersstraat 11. Van 3 december 2023 tot en met 14 januari 2024.

[huariqueje]

Frozen   -   Jacobien de Rooij

Dutch,b.1947-

 220 x 385 cm

[jurjenkvanderhoek]

KIJKEN NAAR EEN IMAGINAIRE WERELD

Kijk dan! Dat is de titel van een omvangrijke publicatie die onlangs verscheen. Het bevat een inkijk in het oeuvre van Jacobien de Rooij. Met een tekst van Alex de Vries over het reilen en zeilen van de kunstenaar. Want we moeten kijken naar de tekeningen van Jacobien de Rooij. Natuurlijk, dat verdienen ze. Bekeken worden. Maar nee, ik moet zien wat ze verbeelden. Kijk dan wat de voorstelling is, roept het werk. De Rooij laat in haar tekeningen vooral zien wat er voordien niet was, aan de hand van de realiteit als voorbeeld. In het platte vlak laat zij wel herkenbare omgevingen ontstaan, maar niet zoals deze zichtbaar zijn voor ogen. De blik wordt misleid. Het is de werkelijkheid met een toevoeging van niet realistische gedachten. Een  imaginaire omgeving herinnerende aan wat gezien is.

In het boek “Kijk dan!” komen verschillende van die onderdelen uit bedachte landschappen langs. Het is een oeuvreboek  horende bij een tentoonstelling met dezelfde titel. Een tentoonstelling aan huis, in het atelier. Door de jaren van tekenen heen is een groei in stijl en werken op te merken. Het in de vingers krijgen van het waarneembare, zodat dit een dimensie meer kan krijgen. Jacobien ziet en legt vast. Wel in het werkelijke beeld, maar meestal  krijgt het een  zichtbaarheid mee in de vierde dimensie. Een maat meer dan dat wat ik om me heen zie. Denkend aan de werkelijkheid, een gedachte toevoegend.

Die werkelijkheid van De Rooij is alleszins paradijselijk, vooral in de recente tekeningen zijn de tinten onaards glanzend. Dit zijn details van beken en stromen, door de kunstenaar rockpool of tidepool genoemd. Zwembaden voor stenen, rotsige bodems waarover het water fris stroomt. Er borrelen allerlei organismen omhoog, losgelaten uit spleten en kieren. Spiegelingen in de bewegingen maken de bijzondere tinten. Is de titel al onwerkelijk, de afbeelding is dat zeker. Een abstracte opsomming van de werkelijkheid. Maar meer dan dat. Over die realiteit hangt een waas van emotie, een gedacht moment van de waarheid die tot echtheid wordt. Zwammen die kleuren laten groeien. Schimmels in alle tinten van de regenboog. Een legio variëteit aan woekerende flora. In de stroom wuiven ze mee. Die beweging is tastbaar in de tekeningen. De blik wordt mee gevoerd met de denkbeeldige gang. Deze werken gemaakt tussen 2017 en 2020 zijn een mooie proeve van bekwaamheid. Maar daarvoor schiep De Rooij zich ook al een eigen wereld. Een omgeving die herkenbaar is, maar niet te herkennen. Dat is toch wel de rode draad in haar werk, het aanknopingspunt van verbeelden. Symbolen van een vergankelijke natuur, die zich een Hof van Eden droomt. Gaandeweg in de tijd van scheppen wordt het beeld meer abstract, terwijl de emotie versimpeld. In de vroege werken schuilt een hoge mate van het zich afzetten tegen de verloedering van de natuur door mensenhand. De Rooij laat de kijker binnen in het werk, alsof ik in haar bos sta en door de bomen de omgeving nog nauwelijks kan zien. Of ze voert mij naar een strand waar de zandkorrels mijn ogen scherpen. De golven in de branding liggen met elkaar overhoop. Het gevoel ligt er broos bovenop, maar is wel dik aanwezig. Later kiest De Rooij meer voor schoonheid, een esthetische omgeving die ik alleen onderken wanneer ik mijn ogen sluit.

Jacobien de Rooij tekent op handzame formaten het werk, maar gaat zich ook wel in het immens grootte te buiten aan de imaginaire werelden. Elk formaat wordt gedetailleerd bevochten. Telkens stelt ze zichzelf op de proef en probeert haar eigen kunnen voortdurend te overtroeven. Ieder volgend werk moet meer sprekend zijn. Elk vorig werk is dat zeker. De uitgave “Kijk dan!” toont dit op een prachtige manier. De reproductie van de werken is van een hoge kwaliteit, want het vergt vakmanschap om de krijtlijnen speels en de tinten treffend op glad papier te krijgen. Het wollige karakter van krijt in de derde dimensie is goed benaderd in dit platte dode vlak van de bladzijden in het boek. Vooral de recente tekeningen hebben die zweverige aard behouden. Uiteraard blijft het raadzaam eens een tentoonstelling van het werk te bezoeken om de tekeningen met de ogen te betasten, maar dit boek is zeker een volwaardig remplaçant.

Kunstboek “ Kijk dan! ”, de tekeningen van Jacobien de Rooij. Uitgeverij De Zwaluw, 2020.