#bernard schotlander

[positivexpectedvalue]

Bernard Schottlander, Floor lamps with grey reflectors (1950s). Uncatalogued (SCH-3)

[joostjongepier]

Wat?   De tuin van de inrichting (november 1989), Olijfbomen (juni 1889), Olijfbomen (juni 1889), Olijvenplukkers (november 1889), Olijfbomen (november 1889) en Olijfgaard (juli 1989)

Waar?   Tentoonstelling Van Gogh en de olijfgaarden in Van Gogh Museum, Amsterdam

Wanneer?   25 april 2022

Vincent van Gogh had een aantal ernstige crises achter de rug, toen hij op 8 mei 1889 aankwam in Saint-Rémy-de-Province. Daar liet hij zich vrijwillig opnemen in de, in een klooster gevestigde, psychiatrische inrichting Saint-Paul-de-Mausole. Tijdens zijn verblijf van een jaar had hij opnieuw een aantal zware aanvallen. Bij een daarvan at hij vuil van de grond en probeerde hij zich te vergiftigen door verf en lampolie in te nemen. Tussen zijn aanvallen in tekende en schilderde Van Gogh, aanvankelijk in de tuin van de inrichting, in periodes dat het beter met hem ging ook daarbuiten.

Ondanks de aanvallen, was zijn verblijf in Saint-Rémy bijzonder productief. Hij produceerde in een jaar tijd ongeveer honderdvijftig schilderijen. Daarmee vormde Van Gogh een groot contrast met zijn medepatiënten, volgens hem: ‘stumpers die helemaal niets doen’.

Rondom de inrichting waar de kunstenaar verbleef, bevonden zich talloze olijfboomgaarden. Hij was gefascineerd door de grillige vorm van de bomen. Het deed hem denken aan knotwilgen in Nederland. Ook het effect van zonlicht op de kleur van het gebladerte boeide de kunstenaar. Hij schilderde de olijfbomen tussen juni en december 1889 in verschillende seizoenen en op verschillende tijdstippen. Daarbij probeerde hij de essentie van het onderwerp te raken door te experimenteren met expressieve kleuren, lijnen en vormen. Van Gogh zelf beschouwde de werken met olijfgaarden als het beste werk dat hij in het zuiden van Frankrijk had gemaakt. Hij hoopte met zijn werk troost te bieden zoals hij zelf, tijdens dit voor hem zo moeilijke jaar, troost vond in de natuur. Voor Van Gogh was het bieden van troost de voornaamste taak van moderne kunst.

Twee werken die hij vroeg in het jaar (juni) maakte, zijn mijn favorieten. Olijfbomen (National Galleries of Schotland, Edinburgh) is een snel geschilderd werk. De felle kleuren waarmee de aarde is geschilderd en de grillige vorm van het gebladerte zorgen samen voor een zeer dynamisch geheel. Olijfbomen (Nelson-Atkins Museum of Art, Kansas City) heeft, net als het werk uit Edinburgh, een hoge horizon. De diagonale lijnen creëren een pad waarlangs je als het ware het schilderij (en daarmee de boomgaard) wordt ingetrokken. De verf op dit doek is sterk verkleurd, waardoor het werk koeler en bleker is dan oorspronkelijk bedoeld. Het blauw van de schaduwen was oorspronkelijk violet en paars. Bij onderzoek vond een restaurateur een verfstreek onder de lijst, waarbij de oorspronkelijke kleur bewaard was gebleven.

Van Gogh schilderde vaak buiten, ongeacht het weer. Hij werkte zowel onder de brandende Zuid-Franse zomerzon als in de koude wind van het najaar. Tijdens het onderzoek dat aan deze tentoonstelling vooraf ging, vonden restauratoren in de verf van schilderijen voetstappen van insecten, zandkorrels, zaden en andere plantresten en zelfs een sprinkhaan.

Volgens de kunstenaar zelf verbeeldde zijn werk Olijvenplukkers (Basil & Elise Goulandris Foundation, Athene) het best de essentie van de olijfgaard. Hij herhaalde de compositie dan ook twee keer.

Tijdens zijn verblijf in de inrichting correspondeerde Vincent met een aantal vrienden, waaronder Paul Gauguin en Émile Bernard. In november zonden beiden hem een schets van hun recente werk met Jezus in de Hof van Olijven. De werken konden Vincent niet bekoren. Ze waren geschilderd vanuit de verbeelding en niet, zoals zijn werk, naar de natuur. Hij vroeg zich in een brief aan zijn broer Theo af of Bernard ooit een echte olijfboom had gezien. Dat Vincent de olijfgaarden naar de natuur schilderde, wil overigens niet zeggen dat hij een zo exact mogelijke kopie van de werkelijkheid wilde produceren. Wat hij schilderde was zijn beleving van de natuur. Eén van de werken die hij in reactie op de schilderijen van zijn vrienden produceerde, was Olijfbomen (Minneapolis Institute of Art), het enige werk uit de serie waarop een zon te zien is. Het schilderij heeft een totaal andere compositie dan de twee werken uit juni, waarbij hij koos voor een hoge horizon. Hier is het werk opgedeeld in drie banen: aarde, bergen en bomen, en lucht. Ondanks de zon is het op dit doek echter geen zomer, maar herfst (november 1989). Het gemaaide veld is aarderood en de bomen werpen lange blauwe schaduwen. Olijfgaard (Kröller-Müller Museum, Otterlo) toont, ondanks dat er hier geen zon is geschilderd, wèl een zomerse olijfgaard. De schaduwen vallen vlak onder de bomen, wat suggereert dat het rond het middaguur is en de zon hoog aan de hemel staat. Het gras is geel verbrand. Het gebladerte en de zinderende blauwe lucht gaan bijna in elkaar over.