#bevrijdingvanGroningen

[ippenwarf]

De bevrijding van Groningen, beleefd en beschreven door Piet Been.

Op Vrijdag 13 April 1945 hoorden wij het gerucht dat de Canadezen naar Groningen oprukten en dat ze al bij de Paterswoldse Weg waren. Om 6 uur ‘s avonds was er al bijna niemand meer op straat en hoorden we het geluid van de kanonnen.

Kaartje uit De bevrijding van Groningen, Mr. W. K. J. J. van Ommen Kloeke, 1945. Piek en ik besloten om naar de Poelestraat te gaan. Ons huis in de Schoolstraat was een huurhuis en dat in de Poelestraat was eigen.

Bovendien leek het ons beter om samen met Vader en Moeder de storm af te wachten.

De Duitsers reden zenuwachtig heen en weer en ze lieten niemand meer op straat toe.

We wilden nog even naar de Schoolstraat om kleren te halen, maar dat mocht niet meer.

Om 12 uur ’s nachts begon de artilleriebeschieting op onze buurt: Je hoorde een knal (van het afschieten) dan een fluittoon (van het overvliegende projectiel) en dan weer een knal van de inslag.

Dit duurde vrijwel de hele nacht.

Op 14 April zagen we een patrouille Duitse SD.-ers met een Panzerfaust en geweren voor ons huis.

Ik heb daar drie foto’s van gemaakt, maar ik geloof niet dat die gelukt zijn.

Om 2 uur ’s middags ging het gerucht dat de Canadezen komen. Via de Engelse zender hoorden we dat Helpman al bevrijd was.

De Duitsers probeerden om hun auto’s aan de loop te krijgen. Twee wagens wilden niet starten en bleven staan.

Om 6 uur kwamen er veel ontploffingen voor, vermoedelijk bliezen ze de bruggen op.

Zondag 15 april 1945. Kaartje uit Vier dagen in april, M. H. Huizinga en B. van Leusen, 1999, ISBN 90-76457-05-0 Op Zondagmorgen 15 april van 12.00 tot 2.30 een hevige artilleriebeschieting, ze ontploften vlak bij ons in de buurt.

In het Concerthuis brak 1 ruit, bij Giel op 32a 8 ruiten, daaronder 1 spiegelruit bij Van Leuven, 2 ruiten bij de Fransche, 2 ruiten bij Diderich en nog 2 spiegelruiten bij Diderich, de schoorsteen van de Fransche viel om en een deel van het dak van Dijkema (groothandel in porcelein) vloog er af.

Achter ons huis vlogen de pannen van Dijkema er af en braken de ruiten van zijn pakhuis. Ook ging de schoorsteen van kapper Broek plat.

Op maandag 16 april om 7 uur ’s morgens was er een Duitse patrouille bij de brug bezig. We konden dat veilig zien, want we hadden een spiegel in de erker gezet (we waagden ons niet voor het raam).

De Duitsers sloegen met hun geweerkolven de spiegelruit van een drankwinkel bij de brug in om achter het muurtje onder die ruit een mitrailleur op te stellen die de brug kon bestrijken.

Ook dronken de Duitsers zichzelf moed in.

Om 7.20 hoorden wij mitrailleurvuur bij het Schuitendiep en verder de hele dag schieterij en granaten. Vanaf 10 uur zagen we grote rookwolken boven de Oosterstraat. Bij de schuilkelder voor ons huis zagen we een Duitser, die een insignelapje van zijn mouw tornde en in het gras van de schuilkelder wegduwde. Ik heb het na de bevrijding opgezocht: het bleek een SS embleem te zijn. Hij wilde niet als SS'er gevangen genomen worden, maar als gewoon soldaat!

Om 4 uur zagen we de eerste twee Canadezen. Ze kwamen uit de Peperstraat en keken eerst in de schuilkelder, daarna staken ze de straat over en slopen langs de huizen naar de Schoolstraat. Op de hoek van de Schoolstraat werd de ene door de Duitsers neergeschoten – de ander sleepte hem in de portiek van Boelens en verzorgde hem daar.

Door Boelens of door Nieland, die daarboven woonde, is hij toen naar binnen gehaald en daar verder verzorgd.

We zagen boven de Oosterstraat steeds grotere rookwolken.

Om 6 uur waren er meer Canadezen en liepen er meer mensen op straat, met vlaggen en zo.

We waren bevrijd!

Ik ben in de Peperstraat naar de brand gaan kijken en om 7 uur ging Piek naar de Schoolstraat om naar ons eigen huis te kijken.

Maandag 16 april 1945. Kaartje uit Vier dagen in april, M. H. Huizinga en B. van Leusen, 1999, ISBN 90-76457-05-0 Ze was daar nog maar net binnen toen de kogels al weer door de Schoolstraat vlogen en ze heeft daar in de kelder gezeten, maar eerst heeft ze over de daken via Mej. Oud, de zanglerares op de hoek van de Poelestraat geroepen dat ik daar niet moest komen – dat bericht kreeg ik via Diderich, die met een grote rood-wit-blauwe vlag rondliep.

Dat hielp hem niet veel, want later is Diderich opgepakt, want hij was fout in de oorlog.

Om half 8 kwamen er 7 Canadezen bij ons en vroegen of ze een mitrailleurnest in onze erker mochten maken.

Dat vonden we natuurlijk wel goed en ze namen met zijn zevenen onze voorkamer in gebruik.

De brand werd intussen steeds onrustbarender en ook bij onze garage was brand, konden we wel zien.

Om 1 uur ’s nachts kwamen er een groot aantal vluchtelingen bij ons. Ze kwamen uit de Popkenstraat en hadden wat bezittingen in lakens gepakt bij zich.

Natuurlijk mochten ze bij ons in de winkel en in het kantoor schuilen.

De familie Grooten en zijn zwager, de fam. Grakist, waren er ook bij.

In totaal hadden we 27 vreemde mensen in ons huis.

De brand bij de garage was zo ernstig geworden dat ik besloot om daar eens te gaan kijken. De garage zelf brandde nog niet, maar het Scholtenshuis, Café van Duinen en het gebouw van Lestrade, de parapluekoopman stonden al in vlammen.

De Duitsers hadden na “Dolle Dinsdag” onze garage gevorderd. Ik had nog wel een sleutel en kon er dus in komen.

Toen de garage gevorderd werd hadden we nog wel tijd om onze drie auto’s weg te slepen. (Ze hebben de rest van de oorlog in het pakhuis van Bumee gestaan achter de zakken kippevoer.)

Op de zolder van onze garage hadden we de hele oorlog al 16 motorfietsen verstopt en ik besloot die te redden voor de naderende vuurzee.

Boven onze garagedeur was een haak waaraan we een takel konden haken, maar ik kon onmogelijk dat zware ijzeren katrol op die haak krijgen.

Het vuur kwam steeds dichterbij en ik probeerde om de gevel met onze waterslang nat te spuiten, maar er was geen druk op de waterleiding.

Toen besloot ik die motorfietsen maar naar beneden te gooien.

Een gedeukte motor is altijd nog beter dan een verbrande motor!

Maar eerst sleepte ik beneden nog even een Duitse Panzerfaust weg: hij lag tegen de gevel en hij was al warm!

Die 16 motorfietsen vormden een hoge stapel in het straatje en ik heb ze één voor één naar onze winkel gesleept.

Niemand wilde mij helpen.

Op een gegeven moment wilden de Canadezen dat gesleep met motorfietsen niet meer hebben en toen heb ik de rest via de Oosterstraat, de Papengang en de Peperstraat gesleept.

Toen ik alles in de winkel had ben ik eerst maar even gaan slapen, want ik was wel een beetje moe.

De volgende morgen ben ik weer gaan kijken. Onze garage stond er nog wel, wel was de verf geblakerd maar had geen vlam gevat.

De Duitsers zaten nog op de toren en in het kinderziekenhuis naast het Provinciehuis.

De panden op de Grote Markt en de eerste rij huizen van de Poelestraat stonden in brand, maar wonderlijk genoeg brandde het hoekpand van Boterweg nog niet.

We waren met drie man: een brandweerman in uniform, nog iemand en ik.

Er stond een brandweerauto op de Grote Markt en daar was ook wel water, want onder de Grote Markt zijn diepe waterbassins uit oude tijden toen er nog geen waterleiding was.

Maar die brandweerwagen konden we niet bereiken want hij lag in het schootsveld van de Duitsers.

We zijn toen bij Boterweg naar boven gegaan. Het brandde op de hoek van de zolder maar gelukkig had dhr. Kloosterhuis volgens voorschrift grote bakken zand op zolder en met dat zand hebben we het vuur uitgekregen.

Het gebouw heeft er nog jaren gestaan maar moest later bij de herindeling van de Grote Markt toch nog worden afgebroken.

Linksboven de Poelestraat, naar boven lopend (naar het zuiden) de Oosterstraat en rechts de Grote Markt. Het hoekpand recht tegenover de Oosterstraat is het geredde pand van kledingwinkel Boterweg. Intussen had Piek toch nog kans gezien om levend uit de Schoolstraat te komen.

De Duitsers wilden zich niet overgeven en toen kwam er een Canadese tank die om de hoek van de Poelestraat ging staan en door de Schoolstraat het Kinderziekenhuis plat schoot en uiteindelijk gaven de laatste Duitsers zich over.

Ons huis in de Poelestraat had geen schade en ook onze garage mankeerde eigenlijk niets. Ik had die motorfietsen rustig kunnen laten staan, maar dan waren ze door het Militair Gezag gevorderd en nu konden wij ze, toen alles weer wat op orde was, rustig klaar maken en verhuren.

Verkopen wilden we niet want wat was een motorfiets waard in die tijd?

Ons huis in de Schoolstraat had wel schade. Er waren twee granaten door het dak naar binnen geslagen, dwars door de plafonds heen en dat stof van die gipsen plafonds zat overal in, zelfs tussen de bladzijden van de boeken in de boekenkast.

Ook hadden we een paar ruiten stuk in de kamer.

Er was natuurlijk geen glas te koop maar de glasscherven op straat werden verzameld en een cartonfabriek maakte platen carton met gaten er in.

Twee zulke platen carton met glasscherven er tussen geplakt was het noodglas dat we in de sponningen van de ramen konden zetten en we hebben nog maandenlang achter zulk noodglas in de kamer gezeten.

Na de bevrijding: De oostkant van de Grote Markt. Links het Scholtenshuis. Het witte hoekpand is dat van Boterweg.

De “garage” was het voormalige koetshuis van het Scholtenshuis aan de Grote Markt. Het koetshuis was bereikbaar door de steeg Engelenpoortje naast hotel Hofman in de Poelestraat.

Onze garage kort na de bevrijding. Aan de puinhopen en aan de afgebladderde verf is te zien hoe dicht de vuurzee van de stadsbrand genaderd was. Uit die bovendeur heb ik tijdens de brand 16 motorfietsen naar beneden gegooid en in veiligheid gebracht. Een (gipsen?) paardenhoofd dat in het koetshuis hing is door de fam. Been geschonken aan het Nationaal Rijtuigmuseum op landgoed Nienoord in Leek. Het hangt daar boven een deur tussen het koetshuis en de paardenstal.

In de zeventiger jaren van de 20e eeuw was het Vestzaktheater in het koetshuis gevestigd.

Kroniek van de 70-jarige Gremi, 1903-1973, ook van de hand van Piet Been jr.

De met de hand geschreven tekst van Piet Been is overgetypt door Sietske Meier-Been en de kaartjes en foto’s zijn erbij gezocht door Koen Meier. 2016.