#wettertoer

[jurjenkvanderhoek]

KINDEREN BOUWEN DE WATERTOREN VAN HEERENVEEN OPNIEUW

Toen ik las dat Museum Heerenveen een kleine tentoonstelling zou houden over de watertoren van Heerenveen, ben ik meteen in mijn foto archief gedoken. Tegenwoordig kun je dan de laptop openslaan en digitaal op zoek gaan naar geschoten plaatjes. Maar de foto waarnaar ik op zoek was dateert nog van de analoge periode, toen er nog een rolletje in het toestel moest. Deze kon je dan laten ontwikkelen en afdrukken, maar ik had zelf een mobiele donkere kamer die ik of in de badkamer opzette of in een andere ruimte die ik volledig kon afschermen van het buitenlicht plaatste. De foto waar ik naar op zoek was had ik zelf ontwikkelt en op groot formaat afgedrukt in tweevoud. Het was de skyline van Heerenveen gezien vanaf de Vogelzangweg in de buurgemeente. En de foto was er nog, diep weg gerubriceerd tussen al die andere afgedrukte plaatjes.

De skyline dus met daarin pontificaal en centraal de watertoren. Het zal dus in het jaar 1979 geweest zijn dat ik de foto heb genomen. Het jaar voor dat in 1980 de toren is afgebroken. Mijn wilde haren was ik nog niet verloren en ik hield wel van een protestactie. Daarom zou ik een tweeluik maken van dit Heerenveen. De ene het beeld met de watertoren en de andere het beeld zonder de toren, deze had ik dan vakkundig weg geretoucheerd. Het zou als titel “Heerenveen ontmand” moeten dragen. Maar het project is nooit tot een zichtbaar resultaat gekomen, enkel bleef de eerste foto met toren in het archief achter. Maar zoals de Amerikaanse kunstenaar Lawrence Weiner ooit stelde dat het idee het belangrijkste ingrediënt van een kunstwerk is, zo blijft mijn inval als een niet uitgewerkte vondst in het geheugen achter. Want zei Weiner “het werk hóeft niet gemaakt te worden”.

Maar dan die tentoonstelling in Museum Heerenveen, over de watertoren, waarop ik dus aansloeg. De in 1915 gebouwde toren, met een hoogte van 42 meter en een waterreservoir van 150 kubieke meter, maakte aan het eind van zijn dienst veel tongen los. De toren was in de 65 jaar van het bestaan uitgegroeid tot een markant herkenningspunt van de plaats. Nu heeft het dorp meerdere opvallende hoge gebouwen, maar voor 1980 was dat de watertoren en misschien nog de R.K. kerktoren of de flats de Drie Gebroeders. Dus voor veel inwoners was de watertoren een onlosmakelijk beeld van hùn eigenste Heerenveen. Na 59 jaar trouwe dienst zat de functie als opslagplaats van water er voor de toren op. Het gebouw werd eigendom van de gemeente en deze zag geen heil in een kostbare restauratie. Het wikken en wegen sudderde 6 jaar door en uiteindelijk werd het lot van de toren bepaald: sloop.

Op veel gebieden ontstond er commotie en de tegenstanders klommen massaal in de pen om hun afkeur in krant en tijdschrift te laten kennen. Er werden spotprenten gemaakt en de onvermijdelijke afbraak wordt uiteindelijk nauwgezet door professionele en amateur fotografen gedocumenteerd. Deze historische ophef is voor Museum Heerenveen voedingsbodem er ruim 40 jaar na dato een tentoonstelling mee in te richten: Wettertoer. Het is een informatief geheel dat gaat van de eerste bouwtekeningen van architect Roelof Kuiper tot de laatste steen die door sloopbedrijf Van der Wal is afgevoerd. Over de tussenliggende periode geven tekeningen en schilderijen, foto’s en ansichtkaarten een mooi beeld van de toren. Er is een film van de sloop, en een panorama genomen vanuit de toren.

In de tentoonstelling blijkt dat zowel de sloop als de bouw van de toren letterlijk en figuurlijk stof deed opwaaien. De locatie van het bouwwerk, zo midden in het centrum van Heerenveen, was omstreden want er stonden daar al twee torens – die van de R.K. kerk en van het dan nieuwe postkantoor. Het bestuur van die kerk verwachte een machinale beeldenstorm door het plaatsen van twee dieselmotoren. Desondanks is de in die dagen moderne toren er gekomen. Het zou een mooie toren zijn zo midden in de plaats met zijn stadse allure. “Met zijn monumentale bordessen en markante ingangspartij doet de toren sterk denken aan de stadhuistorens uit de Italiaanse Renaissance”, lees ik op één van de tekstborden in de zaal. “Door de eenvoudige materialen en de ingetogen en ambachtelijke uitwerking is de toren toch helemaal twintigste-eeuws.”

De toren van Heerenveen was vrijwel identiek aan de watertoren in Barendrecht, die drie jaren eerder eveneens in de Overgangsstijl is gebouwd. Met een hoogte van 36 meter en een inhoud van 120 kubieke meter is deze kleiner dan ‘onze’ wettertoer. De eerstgeborene kreeg de status van rijksmonument, maar helaas mocht de Heerenveense tweelingbroer dit aanzien niet hebben. Het Heerenveense gemeenteplein, waaraan de toren ooit zo fier naar omhoog wees, heeft de allure van destijds allang verloren. De wat oudere inwoners zullen zich het postkantoor met het markante torentje, de Nutsbewaarschool en de oude R.K. kerk nog herinneren. Deze gebouwen hebben alle na bewezen diensten het loodje gelegd. Alleen Oenemastate en het naast gelegen eerste postkantoor van 1871 staan nog statig te schitteren.

Hoewel bij de tentoonstelling de oudere Heerenveners een traantje zullen wegpinken, gaat het hart van de jongere inwoners bij het zien van de markante toren zeker niet sneller kloppen. Om voor de jeugd dit stukje historie toch levend te maken heeft Museum Heerenveen voor de echte detectives onder hen een spannende zoektocht uitgezet. Wat is namelijk het geval. Wel, toen de watertoren leeg kwam te staan kreeg de gemeente de vraag: gaan we de toren slopen, of laten we hem staan? Dat was voor de gemeenteraadsleden een hele moeilijke vraag. De toren werd uiteindelijk gesloopt doordat de partij die voor de sloop was met maar één stem meer van de tegenpartij won. De ene persoon die de sloop tegen had kunnen houden kwam niet opdagen. Het museum vraagt zich af of er onder de jonge bezoekers een speurneus is die erachter kan komen wie die ene persoon was en waarom hij of zij niet kwam opdagen. En stelt daarbij ook nog een gewetensvraag: “Zou jij voor of tegen de sloop zijn van de watertoren?” Is het antwoord negatief dan kan met duplostenen een nieuwe kleurige toren worden gebouwd.

Tentoonstelling “Wettertoer” bij Museum Heerenveen, Minckelersstraat 11 in Heerenveen. Tot 25 september 2022.