#кенже

[shoehousegeo-official]

Милые девушки👸💜 любители преобразования своего образа😉 ⠀ представляем вашему вниманию Интернет-магазин @shoehousegeo стильной обуви🇬🇪, где вы можете подобрать для себя как повседневный образ, так и для работы👠. ⠀ Данный магазин предоставляет качественный материал и доступные цены🤗. Что порадует вас и приятно удивит😉. ⠀ Ручная дизайнерская работа🏅 ⠀ Отправка по всему Миру📍 📞WhatsApp/Viber +995599278525✔ __________________________ 🇬🇪Дизайнерская обувь из Грузии. ◽Размерный ряд - 35 по 41➖ ◽В наличии размер-37,38➖ ◽Каблук - 8 см➖ ◽Срок пошива: - 5 раб.дней➖ ◽Шьём по вашим меркам➖ ◽Натуральные материалы➖ ◽Можете изменить цвет и материал➖ ◽Доставка по России/страны СНГ - СДЭК ом,     по всему Миру/Украину - почтой России➖ ◽Доставка курьером по Москве 350₽➖ ◽Специальная цена за подписку на наш аккаунт➖ ◽Для оптовых закупок пишите нам в директ➖ #shoehousegeo ________________ #кабардинобалкария #кенже #труженик #хасанья #белаяречка #герпегеж #нартан #шалушка #яникой #аушигер #псыгансу #жемтала #кашхатау #бабугент #верхняябалкария #урвань #старыйчерек #кахун #псынабо #нарткала #герменчик #чегем #атажукинскийпарк #атажукинскийсад #кишпек #баксан #баксанскийрайон #баксаненок #исламей (at Nalchik) https://www.instagram.com/p/Ca4SK9-NyWK/?utm_medium=tumblr

[sportpolls]

Его все слышат, но редко кто видел: голос алматинского футбола празднует 70-летие (10.12.20)

Новый пост опубликован на https://sportpolls.ru/ego-vse-slyshat-no-redko-kto-videl-golos-almatinskogo-futbola-prazdnuet-70-letie-10-12-20/

Его все слышат, но редко кто видел: голос алматинского футбола празднует 70-летие (10.12.20) - Букмекерские конторы

[noteoflife]

В общем, вчера было 52 дня как ты ушла.

Приходили Кумыковы, все очень тепло и хорошо посидели. Даже плакали, когда уезжали! А посидели мы в Кенже!!! Они все были в восторге от дома, ты бы так радовалась, если бы видела, с каким интересом они все рассматривали!Очень-очень много теплых слов сказали. Римма Гузеровна наехала на меня за то, что я ее называю по имени отчеству и сказала, что теперь она-моя бабушка❤️ и весь день говорила о своих каких-то вещах в гардеробе, что они мои😂

все очень скучают по тебе..

Мама столько всего наготовила, два дня не спали. Зато они все восхищались тому, какая у тебя доча и что только она не умеет.

Звездой встречи была безусловно Самина! Она всех обнимала, целовала, садилась ко всем на коленки и ела с ними.. Развлекала всех.

Самое удивительное было тогда, когда пришла Дина. Она пришла первее всех и рассказывала о грустном. Самина села вместе с нами и спокойно, выровняв спинку слушала ее. Потом Дина начала плакать, Самина затаив дыхание и не отводя от нее глаз смотрела на нее. А дальше весь вечер именно к Дине больше всего подходила, обнимала, гладила, как котенок тискалась к ней.

Дядь Мухарби умер через несколько дней после тебя, а три дня назад-Лянка. Дина в ужасном шоковом состоянии… В Урвани все заболели короной, и они закрыли ворота и никого не впускали, Дина из-за этого очень расстроенная, потому что они даже кричат на приходящих людей.

Когда был первый день-мы приехали. Я не отходила от Дышанки, так хотелось хотя бы чуть-чуть облегчить ее страдания. Мы разговаривали, я ее отвлекала какими-то второстепенными темами. Но по большей части я с ней делилась тем, как я справлялась, когда ушла Ты. Если честно, я думала она кивает головой, но ничего не слышит особо, а оказалось совсем наоборот. Она и к Дине подошла, сказала, что я ее настолько успокоила, что она, прикрыв глаза тут же уснула; что она не ожидала, что я настолько мудрая (тут я не знаю, радоваться или грустить😂); мне написала, что я дала ей надежду и что мои слова были в самый нужный момент.. Если честно, я так рада, что мне удалось хоть как-то помочь-я так хотела этого. Я стараюсь ей писать каждый день, хочется вообще ее забрать к нам и чтобы она всегда была рядом с нами.

Я очень, очень скучаю💔

[qforqazaq]

Okay, people, I meant to make this post a long time ago due to all the questions regarding Q-pop terminology and cringy situations whenever I hear all those Korean words applied to boys from 91, BD or any other Q-pop artists.

First of all, a disclaimer: I will not use the newly adopted "Latin alphabet", because it sucks. I'm going to use my own alphabet™ based on standard romanisation, Turkish version, and original Kazakh one of the early 20's century. Umlauts > apostrophes because logic.

Another disclaimer, important one: Q-POP IS QAZAQ POP, NOT KOREAN. Got it? We're our own thing, we have our own language, so there are no maknaes, oppas, hyungs or whatever you K-pop heads call them. And the thing about oppas specifically: I will provide words for brothers/sisters, but we do not, I repeat, we DO NOT call people we fancy or have a crush on as brothers or sisters. It's creepy.

Are we good so far?

Nice.

Let's get started.

Аға - Agha - older brother. Used by both males and females. Can also be used as "uncle". Can be used for male strangers older than you, whose names you don't know.

Әпке/апа - Äpke/apa - older sister. Äpke is a standard variation, apa is the one we use in the West. Can also be used as "aunt". Can also be used for female strangers who are older than you. (There's also a word "täte", but it's a confusing one: in the West where I'm from, it means "uncle", but in the East and Almaty they call that their "aunts". Weird.)

Іні - Ini - younger brother. Can be used by both males and females.

Бауыр/бауырым - Bauyr/bauyrym - another word for brother and/or siblings. Bauyrym just means "my brother". I noticed it's usually used mostly by men. Men also tend to call other men that, if they don't know their names, but try to seem friendly I suppose? Something like "bro".

Сіңлі - Siñli - younger sister. Used by females only for actually younger sisters.

Қарындас - Qaryndas - also younger sister. Used by males, sometimes to female strangers, which I don't consider very respectful, as it usually comes with a "pick up line". Adds too much familiarity to speech, which not every girl/woman would appreciate. Just use it for your real younger sisters, will you?

Terms specifically for music groups:

Топ - Top - group. Any type of group really, not only music ones.

Үлкен, топтың үлкені - Ülken or toptyñ ülkeni - literally "big", "grown-up", or group's oldest. It's not a specific term like in Korean or something, as ülken can mean virtually anything big and large.

Кенже, топтың кенжесі - Kenzhe/kenje or toptyñ kenzhesi - youngest (usually youngest son/daughter in the family), or youngest in the group. Here's your "maknae" basically, so please do use kenzhe, as it's the direct equivalent. I will be forever grateful. And you wondered why Ken-G of Black Dial was called Ken-G? For the same reason Bala of 91 is Bala, that is.

Көшбасшы, топтың көшбасшысы - Köshbasshy or toptyñ köshbasshysy - leader or group's leader. Three syllables: kösh-bas-shy. I know, that's a tricky one.

Келбет, топтың келбеті - Kelbet or toptyñ kelbeti - literally face, or face of the group, in other words, the visual. Not a strict term, I guess no one cares about visuals in Q-pop much. Why would they, most of them are good-looking anyway (yes, I know, I'm too self-indulgent). But do use it or just "visual" if you want to talk about it. Just not Korean, please, if there is even a term for that in Korean.

Әнші - Änshi - singer, vocalist.

Сазгер - Sazger - composer.

Аспапшы - Aspapshy - instrumentalist.

Ақын - Aqyn - poet, now often referred to rappers, as they're usually the ones writing the lyrics. Another word for rapper I've heard is сөзшебер - sözsheber. You can still call them rappers though.

Биші - Bïshi - dancer. Pronounced as "bee-shi".

I guess that's about it. Comment down below if you have any questions/corrections. Feel free to repost as well.

Thank you for your attention.

[onfkbr]

ОНФ В КАБАРДИНО-БАЛКАРИИ ПРИЗВАЛ ФИЛИАЛ «ПОЧТЫ РОССИИ» ПОВЫСИТЬ КАЧЕСТВО АДАПТАЦИИ ОТДЕЛЕНИЙ СВЯЗИ ДЛЯ ИНВАЛИДОВ Активисты регионального отделения ОНФ в Кабардино-Балкарской Республике призвали филиал «Почты России» повысить качество работ по адаптации для инвалидов отделений связи. В ходе рейда по обращению граждан общественники выявили недочеты в формировании доступной среды у отдельных почтовых отделений города Нальчика, в том числе у здания Главпочтамта. После недавнего благоустройства территории они остаются недоступными для маломобильных групп населения, в частности для инвалидов-колясочников. В 2019 г. согласно закупкам, проведенным УФПС Ставропольского края и макрорегиона Северный Кавказ, у Главпочтамта Нальчика асфальт заменили на брусчатку и отремонтировали малые архитектурные формы, затратив на это 3,908 млн руб. Однако с автомобильной стоянки на проспекте Шогенцукова, 14, обустроенной для инвалидов, невозможно без посторонней помощи въехать на территорию, прилегающую к зданию Главпочтамта, из-за перепада уровня дорожного полотна и брусчатки. При входе в Главпочтамт отсутствует кнопка вызова персонала, а высота порога входной двери – более 2,5 см. Нет контрастной маркировки крайних ступеней. Непреодолимая для инвалидов-колясочников неровность зафиксирована и на тротуарах, ведущих от Главпочтамта к следующему зданию по проспекту Шогенукова, 16. На обеспечение доступности для инвалидов почтового отделения в селении Кенже, пригороде Нальчика, израсходовано 718 тыс. руб. Пандус, предназначенный для инвалидов, здесь ведет не в помещение почты, а к двери в закрытый туалет. Активисты регионального отделения ОНФ обратились в УФПС Ставропольского края и макрорегиона Северный Кавказ с просьбой рассмотреть возможность повышения уровня доступности зданий «Почты России». Ранее активисты ОНФ в Кабардино-Балкарии уже занимались этой проблемой. В 2016 г. общественники установили, что в отделениях связи на улицах Шогенцукова, Калмыкова, Байсултанова и Калинина нет пандусов, специальных перил и поручней, подъездные пути разбиты, а пороги высоки и подняться на них без посторонней помощи невозможно. Подробнее на сайте ОНФ https://www.instagram.com/p/CAnhMVcngeL/?igshid=r4wi1z0k10x0

[imz1-z1]

monalemi 7 жыл айырмашылық😎 Біздің Кенже💜

7 years apart😎 Our kenje💜

[mysololaki]

Новости Украины | В Кабардино-Балкарии пьяный полицейский насмерть сбил пешехода

Новости Украины | В Кабардино-Балкарии пьяный полицейский насмерть сбил пешехода

В пригороде Нальчика пьяный сотрудник полиции за рулём своего автомобиля “Хонда”, насмерть сбил 37-летнего мужчину, переходившего проезжую часть вне пешеходного перехода. После этого сотрудник полиции столкнулся с автомобилем “Мерседес”, двигавшейся во встречном направлении.

–Около 3.00 мск в воскресенье на улице Катханова в селении Кенже сотрудник полиции совершил наезд на местного жителя…

[alimbek-ulan]

День 13, часть 3. Каражар. 🔴Кордон "Каражар" на берегу озера Султанкелди. Находится уже в самом заповеднике, одно из мест куда можно попасть простым смертным. Тут вот полная тишина, людей нет, тем более сейчас, так как уже не сезон. Можно пофотографировать разных птиц и просто погулять. А так, в сезон, когда более менее тепло, сюда приезжают туристы, которые тут живут, отдыхают и наблюдают за птицами. Да даже по словам местных, сюда чаще приезжают иностранцы, которые живут неделями, а то и месяцами, чтобы просто сделать фото фламинго. 🔵В визит-центре заповедника нам с собой в сопровождение дали гида, который обязан находиться с нами, и без него нас никуда тут не запустят. Так что если вдруг вы сюда планируете, имейте свободное место в машине для гида. 🔴Тут так же базируются госинспектора службы охраны и отдела науки Коргалжынского заповедника. 🚙По заповеднику можно проехать на любой машине, если нет дождя. В дождь они начинают таить. Асфальта тут не планируется, дабы не беспокоить местных обитателей. ✔️Сегодня остаёмся жить в селе Коргалжын. Тут растёт уровень туризма, и потребность в гостевых домах. И мы как раз ночуем в одном из них: Горького 9, село Коргалжын - Искакова Кенже - 87785159205. 📸Тур-база на берегу. [8408] + 416 (at Korgalzhyn Nature Reserve) https://www.instagram.com/p/BnNomNohyt7/?utm_source=ig_tumblr_share&igshid=r4zamezt4kap

[kazybekkenzhe-blog]

Здраствуйте Друзья. Ничего личного, только бизнес. Я, не выращиваю чай и не торгую им. Предлагаю партнёрство. Все подробности здесь http://goo.gl/forms/EE9fIS02eK Пригласил Вас Кенже Казыбек

[leroshka-posts-blog]

Шоу-Бизнес | Кенже Көбөкова 3-кабаттан кулап, ооруканада I Б. Бекбоева Жигити м/н таарынышып кетти

New Post has been published on https://mynewstart.ru/wpvr_video/shou-biznes-kenzhe-k%d3%a9b%d3%a9kova-3-kabattan-kulap-oorukanada-i-b-bekboeva-zhigiti-m-n-taarynyshyp-ketti/

Шоу-Бизнес | Кенже Көбөкова 3-кабаттан кулап, ооруканада I Б. Бекбоева Жигити м/н таарынышып кетти

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/08/27/dat-baspas-kalem-eesi/

Дат баспас калем ээси

Эл жазуучусу Көчкөн Сактанов 75 жашта!

Кыргыз Эл жазуучусу Көчкөн Сактанов — 60-жылдары кыргыз адабиятында жаңы доорду жараткан калемгерлердин бири. Ал замандаш калемдештери поэзия жана прозада жаңы чыйыр салып, чоң аренага секирик жасашкан Чыңгыз Айтматов, Сүйүнбай Эралиев, Сооронбай Жусуев, Жалил Садыков, Омор Султанов сыяктуу залкар таланттардын көлөкөсүндө калбай, өз темасын, стилин таап, кара сөздүн чебери катары адабиятта өз ордун ээледи.

Ал мезгил менин студенттик курагыма туш келди. Көчкөн Сактановду ошол жылдары элдин сүймөнчүктүү “Ала-Тоо” адабий журналына жарыяланган “Аспиранттын аялы” аталыштагы повести аркылуу тааныдым. Кыргыз интеллигентинин үй-бүлөлүк турмушу чебер жана жаңыча сүрөттөлгөн бул повестти ушул күнгө чейин унутпайм. Чыгармадагы кыргыз адабияты үчүн жаңы каармандар, изденүүдөн жаралган өзгөчө стили жана каармандардын кулк-мүнөзүн, жан дүйнөсүн ачып берген диалогдор мен үчүн да чоң адабий ачылыш болгон.

К.Сактанов жаңы актуалдуу темага биринчилерден болуп кайрылып, Кыргызстанда 60-70-жылдардагы жаңы каарман – кыргыз илимпозунун образын жараткан. Болгондо да, буга чейин адабиятыбызда калыптанып калган традициядан четтеп, жеке адамдын оң-терс сапаттарын, адеп-ахлагын жана ички толгонууларын иште, же коомдук жумуштарда эмес, үй-бүлөлүк жашоосунда чагылдырганы анын жазуучулук дараметин жана чыгармачылык жүзүн ачты.

Жазуучунун бул повестин 70-жылдары студент кезимде окуп, аябай таасирленгеним эсимде. Ушул макаланы жазып жатып, “Аспиранттын аялын” дагы бир жолу окуп чыгууну кааладым. Бирок, тилекке каршы, бул чыгарманы эч бир китепканадан таба албай койдум. Эгерде, повесть азыркы күндө да кайталанып басылса, өз окурмандарын табарына ишенемин.

Жазуучу ошентип алгачкы чыгармасы менен эле курмандарга таанылып, адабиятта жаңы ысым жаралганын айгинелеп койду. Жаш жазуучунун чыгармачылыгына көңүл бура башташкан күйөрмандарынын үмүтү акталып, Көчкөн Сактановдун 1968-жылы «Үчөөнүн жүрөгү» аттуу алгачкы повести басылып чыкса, андан кийинки жарык көргөн: “Апама кат”, “Умтулуу” аңгемелер жыйнактары, “Адат азабы”, “Маркумдар үнү” романдары да окурман журтчулугу тарабынан жылуу кабыл алынды.

Ар бир чыгармасында адамдын жан дүйнөсүн иликтеген, омоктуу ой-идея көтөргөн, окурманга жугумдуу сөз чеберчилиги байып, такшалып жатканы байкалчу.

Жазуучу кийинчерээк тарыхый темага ооп, кыргыз элинин башынан өткөн оош-кыйыш доорлорду көркөм чагылдырууга ыктаган. Көчкөн Сактановдун тарыхый темага ыкташына анын эл-жердин тарыхына сугарылган балалык чагы жана өз кыртышынан алыстабай дайыма тыгыз карым-катнашта болушу себептир. Ал бийик тоолуу Алай районундагы арча-карагайлуу, табигаты керемет Кең-Жылга айылында туулуп-өскөн.

Жазуучунун кичи мекени болгон Алай жергесинин өткөн тарыхы абдан бай, адам суктанарлык. Совет дооруна чейин азыркы Алайдын эле эмес бүтүндөй Ош обласынын аймагы Алай деп аталып бул аймакты Алымбек датка менен Курманжан датканын балдары беш болуштукка бөлүп башкарып келишкен. Элдин оозунда аңыз болуп айтылып калган бул тарыхый инсандар жөнүндө маалыматтарды эл арасынан жана тарыхый булактардан көп жылдар бою жыйнап жүргөн аракети “Курманжан Датка” аталыштагы драма жазуусуна түрткү болгон. Бул драма Кыргыз Эл жазуучусу Төлөгөн Касымбеков менен биргеликте жазылып, Токтоболот Абдымомунов атындагы мамлекеттик академиялык драма театрында, .Султан Ибраимов атындагы Ош кыргыз драма театрында жана Нарын театрларында коюлган.

Кыргыз мамлекеттик Академиялык драма театрынын ошол мезгилдеги адабий бөлүмүнүн башчысы Абибилла Пазылов мындай деп эскерет:

“Төлөгөн Касымбеков менен Көчкөн Сактанов жазган “Курманжан датка” буга чейинки коюлган Курманжан датка боюнча спектаклдерден эмнеси менен айырмаланат? Бул спектакль Курманжан датка аркылуу ошол доорду, ошол убактагы саясий-коомдук турмушту кеңири элге бере алганы менен айырмаланат”.

Көчкөн Сактанов андан кийин да тарыхый теманы “Маркумдар үнү”, “Сталинден кийинки заман”, “Чөөлөрдүн заманы” аттуу чыгармаларында уланткан.

Эл-жердин тагдырына, басып өткөн жолуна терең кызыгуу, мекенчилдик сезими жана ал жараяндык жоокерчиликтүүлүгү анын журналистикалык ишмердүүлүгүндө да орун алган. Кыргыз Эл жазуучусу Казат Акматов өзүнүн бир эскерүүсүндө Көчкөн Сактановдун 80-жылдары “Ала-Тоо” журналына жарыяланган «Дарбаза» деген очерки Кыргызстан Коммунисттик партиясынын БКнын бюросунда айыпталганын баяндаган.

“Кочкордон чыга бериште Дарбаза деген тоо бар. Автор очеркин ошонун атынан койсо керек. Ал очеркин автор Нарын облусунун мектептериндеги кыргыз тилин окутууга арнаса керек эле. Анда «Кочкордо үй саткысы келгендер «Дом продается» деп жазышат экен. Кокус, «үй сатылат» деп жазышса, чоңдор өчүртүп салат экен», — дейт Көчкөн Сактанов. «Кочкор-Нарын өрөөнүндөгү кыргыз мектептеринде кыргыз тилинен сабак берилбей калса, чоңдордун башы оорубайт. Эгер орус тили бирдеме болсо, баары дүрбөлөңгө түшөт экен» деп жазат. (А. Мониев, “Пресс.kg”13.11.2009-ж.)

Көчкөн Сактанов агай өмүр бою чыгармачылык күүсүнөн тайбай, өз өнөрүнө олуттуу мамиле жасоо менен чыгармалары менен адабиятыбыздын казынасын байытып келди. Анын көп сандаган окурмандары республикабыздын бардык аймактарында жашашса да, жердештери, алайлыктар, таланттуу жазуучу уулу менен өзгөчө сыймыктанышат. Бул чакан макаламды Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн Ош облусундагы ыйгарымдуу өкүлү Таалайбек Сарбашовдун сөзү менен аяктагым келет:

“Адабият маданият тармагында Алайдан чыккан алгачкы акын жазуучу жана драматург Айтмамат Үмөталиев, андан кийин чыккан көрүнүктүү жазуучу Кубатбек Жусубалиев, Көчкөн Сактанов, сынчы Кадыркул Даутов, таланты ташкындап турган жаш мезгилин Алай жергесинде эмгек өтөп маданият тармагын түптөгөн театр ишмери Мамат Жакыповдор учурунда республикага гана эмес, Союзга чейин таанылганына ар убак сыймыктанып келебиз”.

Зинакан Пасаңова, Кыргыз Улуттук жазуучулар союзунун мүчөсү, Жолон Мамытов атындагы адабий сыйлыктын лауреаты.

  Маалымат үчүн:

Жазуучу, драматург К. Сактанов 1942-жылы 10-октябрда Ош областына караштуу Алай районундагы Кең-Жылга айылында туулган.

Райондун борборундагы н 10 жылдык мектепти бүткөндөн кийин, Көк-Жаңгак шахтасында машинист болуп иштеген.

Ал 1967-жылы Кыргыз мамлекеттик университетинин журналистика бөлүмүн бүтүп, 1968-жылы Илимдер Академиясынын Тил жана адабият институтунда алгач кенже илимий, анан улук илимий кызматкер, Кыргыз энциклопедиясында жана телевидениеде редактор, “Ала-Тоо” журналында бөлүм башчы (1980), “Кыргызфильм” киностудиясында көркөм сценариялык коллегиясында редактор (1983), филармонияда адабият бөлүмүнүн башчысы, “Азаттык” радиостанциясында кабарчы, учурда Кыргыз Түрк “Манас” университетинде окутуучу болуп иштейт.

Жазуучунун адабий чөйрөгө аралашуусу 1964-жылдан башталган. “Аспиранттын аялы”, “Уулума кат”, “Өч”, “Кумар азабы”, “Мурас” аттуу аңгеме-повесттери газета-журналдарга жарыяланган. Анын биринчи китеби 1968-жылы “Үчөөнүн жүрөгү” деген ат менен басмадан чыгып, ага удаалаш эле “Апама кат”, “Умтулуу”, “Адат азабы”, “Абат дүйнө”, “Мурас”, “Маркумдар үнү”, “Сталинден кийинки заман”, “Чөөлөрдүн заманы” аттуу аңгемелер жана романдар жыйнактары басмадан чыгып окурмандардын сүйүктүү чыгармаларына айланган.

К. Сактановдун “Бүттү, быйыл күйөөгө чыгам”, Т. Касымбеков менен авторлош болуп жазган “Курманжан датка” аттуу драмалары бир катар кыргыз драма театрларынын сахналарында коюлган.

СССР Жазуучулар союзунун мүчөсү (1979), ал 2002-жылы Эл аралык “Руханият” ассоциациясынын сыйлыгына татыктуу болгон. 2011-жылы “Кыргыз Республикасынын эл жазуучусу” наамы берилген.

Азыр да жазуучу чыгармачылыктын үстүндө талбастан иштеп жатат. Анын бүгүнкү күндүн проблемаларын камтыган очерктери, макалалары, публицистикалык ой толгоолору күндөлүк басма сөз беттерине байма-бай жарыяланып келүүдө.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/04/03/kyjdy-zaman-zhe-uluu-s-zd-ch-r-p-tildi-dildi-zhogotup-g-j-baaluuluktardy-ta-uulagan-tehnikalyk-door-zh-n-nd/

КЫЙДЫ ЗАМАН же улуу сөздү өчүрүп, тилди, дилди жоготуп, өгөй баалуулуктарды таңуулаган техникалык доор жөнүндө

Мисалдар менен ашкерелебесек деле алмуздактан бери бир айныгыс чындык жашап келген. Ал – бардык өнөрдөн сөз өнөрүнүн артыкчылыгы. Илгери сөз өнөрү укмуштуудай бааланган учурда жакшы айтылган сөз үчүн адеми тонун чечип, жалгыз атынан түшүп берүүдөн ��йныган эмес экен калкыбыз. Таап айтылган сөз октон да, оттон да күчтүү болгон: бүтпөгөн чыр бүтүп, эр өлгөн согуштар токтогон. Бийлик, байлыктарына чиренген хан, бектер, баатырлар сөзгө жыгылып, сөздү угушкан экен. Айтор, айтып олтурса, сөз таасири тоолордой бийик, сөз кунары мазардай ыйык, булактай тунук болуптур. Кийинки кезде калкыбыз кадырлап келген сөз мааниси жоголуп, нарк-баасы барган сайын жардыланып, сөз кору азайып келе жатат.

Калкыбызда «оозун бакпаган орой болот» деген накыл кеп бар. Сөз өнөрүн кушча таптап, сылап-тарап багып, өстүрүп алууга кудуретибиз жетпей, сөз жүйөсүн түшүнбөй, бүтүн баарын техниканын иштелип чыккан жасалма, орой, чулдур, үнсүз, жансыз тилине салып, башка тилдерге көчө качып жатып, кылым карыткан тилди булгап алдык, бузуп салдык. Мезгилдерди карытып бир улуттун байланыш, карым-катыш куралы болгон Улуу СӨЗ бүгүн какшыган сайдай улам соолуп, улуттук ТИЛ сөздүн чынында жоюлуп баратат.

Илгери көптү көргөн, көптү билген акылман аталар, даанышман энелер кереметтүү кечтерде, узун түндөрдө олтуруп бабалардан калган Улуу СӨЗдүн учугун улашып, не бир түркүн макал-лакаптарынан тарта накыл кептерин, дастан, жомок, уламыштарын, залкар ой мурастарын кийинки муундарына не бир түркүн шөкөттөп, көркөмдөп, түрлөп айтып беришип, куйма кулак балдар-кыздар аны кулактарына куюп, эстерине түйүп алышып, ушинтип СӨЗ түгөнбөй, учугу уланып, ТИЛ өлбөй кыйыры кеңейип жашап келген экен. Ошентип сүйлөшүү, маектешүү, дилмаек, сырдашуу, баарлашуу ык-усулу жашап, бабаларыбыздын жашоосунда кеп үйрөтүүнүн жана үйрөнүүнүн элдик мектеби, каадалуу салты көчүн улап келген. Замандын өзгөрүшү, өзгөчө техниканын турмушубузга ыксыз кийлигишүүсүнүн кесепетинде ушул кеп үйрөнүүнүн, сөзгө каныгуунун, анын натыйжасында инсандыкка калыптандыруунун элдик мектеби жансерек калды.

Кыргыз тилин жаш балдарга жугузуунун элдик мектеби тээ эзелтеден эң сонун калыптанып жашап келген. Маселен, алар «Бешик ырларында», «Сал билек» ырларында, оюн жана дүйнө таанытуучу ырларда, кошоктордо, элдик жомоктордо, кенже дастандарда, бардык эле үн менен коштолгон элдик оозеки чыгармачылыктын түрлөрүндө жана элдик чыгармачылыктын жеткен чокусу, биздин уникалдуу дастаныбыз «Манаста» жатат. Булар ошол байыркы кезде жаш муундарга азыр угуп-түшүнүү (аудирования) деп ысым алган, атайын теориялык жактан бир багыт, түр катары иштелип чыккан, билим берүү мекемелеринде атайын тил сүйлөтүү үчүн колдонулган, окутуп-үйрөтүүнүн бир түрүнүн классикалык материалдары, элдик педагогиканын ушул багыттагы көрүнүшү, сүйлөтүүгө көнүктүрүү, кепке тартуу, аңгемелешүү, маектешүүгө үйрөтүүнүн ык-усулдары, тарбиялоонун ыңгайлуу курал-каражаты болуп кызмат өтөгөн.

Биздин балалык чагыбызда деле чоң энелерибиз эртели-кеч асманда Үркөр жылдызды көрсөтүп, бизге кайрылып: «Көрдүңбү тиги Үркөр жылдыздарды, андан «Үркөр, үркөр топ жылдыз, Үркүп кайда барасың?» деп сура, ал болсо «Жоо желимге барамын» деп жооп берет. «Жөө желимде эмнең бар?» де. Ал: «Аштык айдар уулум бар, Жибек созор кызым бар, Аштык алып уулумдан, Азык-түлүк камдаймын, Жибек алып кызымдан, Кийим кечек камдаймын, Анан Айды жандаймын. Аштыгынан бербесе, Ала-ала качамын. Жибегинен бербесе, Жула-жула качамын» деп жооп берет” деп жүн сабап, ийик ийрип отуруп бизди кызыктырар эле.

Ушундай конкреттүү, так, таамай образдуу балдар чыгармалары аркылуу биздин, бизден улуулардын дүйнөтаанымдары өсүп, окуяларды, кубулуштарды, көрүнүштөрдү, өсүмдүктөрдү, айбанаттардын өзгөчөлүктөрүн билишкен жана билгенбиз. Ушуларды биринчи кезекте ата-энелеринен, айлана-чөйрөсүнөн элдик менталитеттүү добушу, кырааты, ырааты менен угуу аркылуу ымыркайдын жаш кезинен эне тилине кулак кычуусу канган, эне сүтү курсагын тойгузса, улуттук тилдин лексикалык кору, анын семантикалык, этнографиялык, этномаданий, этнопедагогикалык ж.б. маани-мазмуну, эне тилиндеги рухий дөөлөттөр анын жан дүйнөсүн, акыл-эсин, аң-сезимин тойгузган экен. Эне тилин алар эне сүтү менен кошо оозанган, наристесинен тарта чоңойгонго чейин кыргыз тилинин кыраатын үйрөнүшүп, көркөм наркына, чыктуу мазмунуна каныгышкан, тилдин сүйлөнүү, угулуу ыктарын элдик ык-усулдарда өздөштүрүшүп, ар бир сөздүн маани-мазмунун жан дүйнөлөрүнө сиңиришкен. Ошол себептен алар тилдин көркөм мазмунун билбей, аны колдурап үстүртөдөн гана элдир-селдир одоно, орой колдонушкан, тилдин маанисине турмак, деле жашоого салкын караган, келечегине ишенбеген, баарына кайдыгер караган, кайырдин дилдүү азыркы күндүн «курук жан дүйнөлүү», жан эриткен сөздөн көрө, «көк үкөктү» (компьютер, ноутбук, телефон ж.б.) кучактап, ошону менен «сүйлөшүп», сыр бөлүшкөн, муңдашкан азыркы кыргыздарындай эмес болушкан экен.

60-жылдардан баштап бир совет эли, бир тил болот деген идеологиянын капшабы тийип, кыргыздардын жарымы «киргиз» болуп кетти. Кызыгы, ушул орус тилине биротоло оогон Кыргызстан эгемендүүлүгүнө жеткенден кийин, тилди Мамлекеттик тил деп жарыялап (1989), өнүктүрүү үчүн 25 жылдан бери кам көрүлүп жатканы менен натыйжасы алымсындырбай, тескерисинче, өзүбүздүн кандаштарыбыз башка тилдерге (англис, орус, кытай, араб, өзбек, ж.б.) көчө качуу процесстери күчөдү, асты бастаган жок. Маселен, бала төрөлгөндө азыркы келиндер алдей ырларын ар күнү кечте ырдап беришпейт. Тескерисинче, билгендери орустун «баюшкасын» же башка элдердин бешик ырларын кыңылдамыш болушат, билбегендери бала бешик арабада жатканда эле жоокаласын деп компьютердеги мультфильмди же телевизорду каратып коюп ишин кылат. Мээси ката элек жаш баланын техниканын кыймылына жоокалаганы менен жаш кезинен эле радиациядан ден соолугуна зыян, керексиз маалыматтардан мээсине зак кетет. Көпчүлүк ата-энелер балдарына азыр жаш курактарына дал келген, камкаймактай жагымдуу-жугумдуу балдар чыгармаларын, андан кийин жомокторду жобурап, элдик тилде уккулуктуу кылып айтып беришпейт. Билишпегендиктен айта да алышпайт жана көпчүлүгү жиниктирген капитализмдин барасында күнү-кечке айлангандыктан айтууга дээрлик убакыттары да жок.

Ошентип, бала кыргыз тилинин балжуурандай таттуу, дүйнө таануусун өрчүтүүчү, ой-өрүшүн байытуучу балдар чыгармалары менен таанышпай, алардын кыргызча сүйлөнүш ыгын укпай, билбей калат. Чоңойгон сайын бала элдик оозеки чыгармачылык менен таанышмак тургай, ата-энелеринин үнүн деле аз угушат. Себеби, азыркы тездеген замандын жиниктирген күү-ыргагы, алардын иштен чололору тийбестиги, бала болсо башка тилдүү техниканын суук үнүнө жашынан каныгуусу. Бул көрүнүштү скандинавия элинин «Герда жана Кай» деген жомогунун мазмунуна салыштырсак болот. Ошентип, уңгулуу улуттук тил дегенден жарыкчылыкка келгенден тартып эле куржалак калган бала, биздин мамлекетибиздин азыркы шартында бала бакчага барганда да, мектепте да тыңгылыктуу кыргыз тилине каныгышпай, өз тилинен обочо, чоочун, жат болуп өсөт. Анан кийин жогорку окуу жайына келгенде тилди окуган кээ бир жаш��ардын үркүнчөөк тайдай болуп, кыргыз тилине аралаша албай, обочолонуп, жатыркап калуусу, жалпак бет, бүтүк көз кыргыз болуп турса да, өзүнүн жеринде, элинде жашап жатса да өзүнүн тилин чанып, танып, өзгө, бөтөн тилди таанып, чет элдиктин тилин алып, чет дилдүү, бөтөн жан дүйнөлүү болуп чыгышы ошондон болуп жатпайбы. Анан калса кичинекейинде жугузулбаган тилдик көрөңгө, чоңойгондо сиңирилиши өтө татаал маселе.

Ушул жерден элдин эскиден келаткан бир мисалын алдыңыздарга тарталы. Улуу дастаныбыз “Манаста” ушул эне тилдин жоголушунун кесепети кандай болору жөнүндө бир икая сындуу, насыят, осуят окуя бар. Семетей Кыяздан жарадар болгондо, капысынан жөө туман каптап, шыбыргак болуп, караса көзгө илинбей, кайда экени билинбей, Семетей кайып болот. Көп жылдардан кийин кыргыздардын дагы бир баатыры Карадөө мергенчилеп жүрүп, Кайыпчылдын Кара тоосунан Семетейди көрүп калат. Абасын көргөндө аябай сүйүнүп, жетип барып жеңден тартып, барбалактап кубанса, Семетейдин аны карар да, угар да түрү жок дейт. Кайыпчылдын тоосуна жеткенде эле кайып болуп кетет дейт. Ошентип чакырса укпаган, сүйлөсө жооп бербеген бир макулук чалышка айланган имиш, кайран Семетей абаң. Анан, акыры бир күнү колдурап, мындай абалдан энеси Каныкейдин ак сүтүн эмгенде гана кайра чыгарын, адамдарга кошуларын ишара кылат экен. Карадөө барып Таластан Каныкейди алып келип, апасы ак сүтүн эмизгенде гана Семетей Адам кейпине келип, кайып дүйнөсүнөн адамдарга кайткан экен.

Бул окуя эмнени каңкуулап турат?.. Демек, илгери эле кыргыздар тилин жоготкон Адам макулук кейпине түшөрүн, андан узаган сайын аңгүдүк, дендароо абалда болорун, акыры маңкурттукка жетерин билишкен экен да. Тилин, дилин жоготкон айбан абалына жетсе, адам менен айбанды, душман менен өздү ажыратпай, кара курсагы тойгон жерде энесин аткан, эчкимди «тааныбаган» маңкуртка айланарын залкар жазуучубуз Ч.Айтматов «Кылым каратар бир күн» романында кашкайта жазып кетпеди беле. Демек, эненин ак сүтүн эмгендей эле, бала тилди да кичинекей кезинен укса, эне-атасы аларды жаш кезинен тилге каныктырса, сүткө торсойтуп тойгузгандай эне тилдин балжууран тексттерине, камкаймак материалдарына эртелеп, наристе кездеринде торсойтуп тойгузушса, анан бала ошол тилде улуттук акыл-эс, аң-сезими калыптанарын, руху, жан дүйнөсү байырын, элдик тилдин лексикалык корун, ар бир сөздүн сырткы турпаты менен ички маанисин өзүнө өгөйлөбөй, жерибей өздөй кабыл аларын көркөм сөздүн күчү менен метафоралык ыңгайда баяндалган ошол чыгармалардагы окуялар көзгө сайгандай эле көрсөтүп турбайбы.

Ал эми – биз кыргыздар, өзгөчө кыргыз тилчи мугалимдер, балдар эне тилин ымыркай, наристе кезинен эне сүтүндөй эмбей, эчак Семетейдей кайып (кайф) дүйнөсүнө кирип кеткенде, маңкурттукка көчкөндө, тилди өздөштүрүү тамырынан ажырап, өз тилинен тайып, башка тилге ооп, эси-көөнү, акылы башка тилдерге көчүп, ошол тилге жатыгып, көнүгүп калганда араң Карадөөдөй болуп сүйлөтөбүз деп, Найман энедей болуп ак дилден адамдыкка алып келебиз деп аракеттенебиз. Аныбыз жарытылуу натыйжа алып келбей, майнапсыз болуп, арымыбыз арбыбай жаткандыгы да ошондон улам окшобойбу… Ошондуктан кыргыз бала-кызы төрөлгөндөн эле улуттук ЭНЕ ТИЛди үйрөтүүгө, ЭНЕ ТИЛди жан дүйнөлөрүнө сиңирүүгө ар бир ата-эне кам урганы оң болот. Албетте, айтканга оңой болгону менен бул бир жасаганга кыйын табышмак көйгөй, себеби азыркы ата-энелер өздөрү эчак эле бир кездеги Семетейдей болуп тилден оолактап, кайыптар дүйнөсүнө түшүп кеткендер да! Бул – бир жагы.

Экинчи жагы – азыркы стандартташуу, ааламдашуу, аргындашуу (ассимляциялашуу), техникалашуу, граждандашуу, демократия, гендерлешүү, урбандашуу ж.б. терминдер менен шөкөттөлүп, ушул көрүнүштөр менен өнүгүп жаткан замандын өзү да тилдин өнүгүшүнө кадыресе бут тосууда. Бул процесстер жаштарды тили, дили, адамдык турум-турпаты менен бириктирип туруп, эртелеп эле, алар балтыр эти толуп, баатыр чагы боло электе, ак-караны ажыратып, бул жарык дүйнөгө, тилдин улуттук маанисине уюп, көз караштары калыптана электе ажыдаардай соруп алып, ар кандай кайыптар дүйнөсүнө азгырып, алып кирип кетип жатат. Эгер бул процесстер улам күчөп жүрүп олтурса, мамлекеттик чек аралар, улуттук рух жөнүндөгү идея, ойлор кеп болбой, улуттук уркубуз, каада-салтыбыз калбай, менталитет, өзгөчөлүк, тил деп биз азыр канкакшап жаткандар каакымга турбай, түккө арзыбай, улам кийинки жаштар улут, расасына, тууган, тамырчылыгына карабай эркин сүйүү, өзүм билем, өзүмчүлдүк көз караштарды желек кылып алып желпинип, каада-салттын алтын аймагынан чыгып, каалаганы менен баш кошуп, бири-бирине куюлушуп, жуурулушуп, анын натыйжасында көпчүлүктү түзгөндөрдүн улутуна негизделген (кытай, орус, англис ж.б.), граждандык гана (боткодой болгон) жалпы масса келип чыгып, көпчүлүк гана сүйлөгөн тил гегемон болуп, биз сыяктуу майда калктын өкүлдөрү кумга сиңген суудай куюлуп, тилибиз анык жоголобу деген кооптуу ой келет.

Өзгөчө азыркы күндөгү техникалык жетишкендиктер, адамдын чыныгы адамдык нукуралыгын бузуп, аны өзүнө багындырып баш ийдиргени аз келгенсип, анын эң негизги менталитеттик өзгөчөлүктөрүн (тилин, дилин, мүнөз, жүрүш-турушун), кыскасы, бүтүндөй жашоо образын өзгөртүп салууда. Ошол эле техниканы ата-энесинен да артык көрүп калышкан азыркы жаштар, даярга тап, ыңгайлуулукка көнгөн, жатып ичер жанбакты, акча үчүн баарын сатып жиберүүдөн кайтпаган кайырдин, билимсиз, сабатсыз, түркөй, тарбиясыз пенде болуп чыгып жатышкандыгын коомдун азыркы жүзү, болуп жаткан тиришумдук окуялар, айбанчылык жорук-жосундар айкын эле көрсөтүп жатат. Билим жана тарбиядан узактаган улам кийинки жаштар коомду шүйшүнткөн, адам жасабаган кылык-жоруктарды жасап, адамзаттын байыркы башаты болгон сабатсыздыкка, варваризмге, жапайычылыкка билинбей эле жылууда. Улуттук патриотизм калыпка салынган стандартташууга орун берип, эл-жер деген түшүнүктөр суу кечпей, аны кеп салган адам шылдыңга калууда…

Азыркы биз жашап жаткан мезгилде улам кийинки жаштардын жашоо образы менталитеттен, улуттук белгилерден узактап, түбөлүк эмес, күнүмдүккө гана эсептелип, улуттук көп түрдүүлүккө эмес, бир түрдүү аргындашууга көчүп, улам кийинки муундун түрү-түсүнөн баштап, жан дүйнөсү, жашоо образы бозчаңгыл түскө айланып бара жатат. Маселен, илгери жана кечөө жакындарда эле элде баалуулук деп эсептелинген критерийлер бүгүн европачыл стандартка ылгабай ооп алышкан жаштарда бааланбай, баркталбай четке кагылып, анын ордун башка «баалуулуктар» басууда. Кыргыздарда илгертеден улуусун сыйлап, кичүүсүн урматтап келишсе, ыйман, ызаат ыйык саналса, азыр анын бири жок, «уй байлаарга жиби жок» дегендей эле болду. Урматтаарлык карыбыз да калбай, ызааттаарга ылайык жаштар да жоголуп баратат. Эгер элдер илгери баатырдык, каармандыкты мекенди, эли-жерди, керек болсо кан-жанын берип коргоо деп түшүнүшсө, азыркы жаштар артта калган келесоолук деп түшүнүшөт. Аскерге баруу, кызмат өтөө эркектин ыйык милдет-парзы экендигин танып-чанып, эптеп шылтоо таап качып-бозуу адатка айланган. Бир жасаган иши, акылы, билими менен элге көрүнүү деген түшүнүктөр, айла-амал менен кандай гана болбосун бийлик, байлыкка жетишүүгө айланды. Көпчүлүк жаштарда парз, милдет деген сөздүн мааниси укук деген сөз алмаштырып алгандай аң-сезимдер калыптанып жашап жатат. Укуктарын абдан талашат, ал эми милдеттерин билгиси да келишпейт. Демек, ушу сыяктуу азыркы турмуштагы алмашкан жашоо белгилери улам кийинки жаштардан кашкайып көрүнүүдө десек, ал көрүнүштөрдү аларга «көк темир» (компьютер, телефон, интернет ж.б.) үйрөтүп, мээсине сүрүп жугузуп жатпайбы, тилегиң таш каткырдыкы!..

Элде адамдарды жакындаткан, бири-бирине байланыштырган тилдик баарлашуу, дилмаек, сырдашуу, муңдашуу ж.б. инсандык мамилелер жоголууда. Көпчүлүк азыр техникалык өнүгүүнүн кургуюна кирип, “көк темирди” (компьютер, ноутбук, телефон ж.б.) кучактап, ошону менен маектешип, ошону менен сырдашып, ошону менен муң-кайгысын, кубаныч-күлкүсүн бөлүшүп, ошону менен ойноп, ошого ишенип калышты. Адамдар мекемелерде, коомдо бири-биринен жатыркап, чоочундап, бири-бирин жактырбай, арыз-арманын “көк темирге” айтып, ошону менен алек болушат. Өзгөчө мекемелерде ж.б. жерлерде тоону томкорор, ойду омкорор жигит-кыздар сүкүт чалган үкүдөй болуп “көк үкөктү” телмире тиктеп, жигит-кыздык шайыр романтика, жалындаган демдүү демилге жок, күжүлдөгөн кубат-күч жок, билимин бири-бирине визуалдык кат жазууга, акылын куулук амал-айлага алмаштырып, кылыйып такым аңдып отурганын көрөсүз. Бүтүндөй байланыш карым-катнаш, мамилелер карандай эсеп-чотко айланып, үй-бүлө күтүү, дос табуу, тууган-туушкан, дос-тамыр менен болгон карым-катнаш эсеп-чот менен жүргүзүлүп калды. Анан аларга темирдин касиет мүнөзү жугуп, темирдей катуу, кежир, тежик, тырышкан мүнөз, эч сөз эрите албаган суз, бир түрдүү робот кыймыл-аракет, дил чечип маек кыла билбеген кыска буйрук сыяктуу супсак речь, адамды жарытып кепке тойгузбаган колдураган үн, темирдей жагымсыз ичиркенткен сөз жана мамиле, байланыш, кайрылуу ж.б. калыптанып жатат. Образдуу айтканда, «жылан өлтүрөйүн» десе таш алып бербеген кайырдин, мерез, таш боор касиет жаштарга кадимкидей чапталып жугууда. Ойчул акылманыбыз, доорлордун залкары болуп калган ыраматылык Чынгыз Айтматовдун мурунку кылымдын сексенинчи жылдарындагы бир публицистикасынан «адамзат темирди өнүктүрүп жатып, бара-бара өзү темирдин кулу болуп калат, темирден жеңилип, ал коркунучтуу душманга айланат» таризиндеги даанышман оюн окудук эле. Көсөмүбүздүн көрөгөчтүк менен айтканы азыркы жашообузга аркырап кирип келди.

Мамлекетте, өлкөдө көп саясий өнөктүктөр уюшулуп, ар бир жылды тоого, сууга, аялга ж.б. арнап жатабыз. Минтип сөз кунары, чулу мазмуну колдон куюлган кумдай чачылса, ошол Улуу Сөздү сүйлөп жаш муундарды тарбиялап, турмуш, дүйнө, аалам таанытып, эң негизгиси АДАМ_ИНСАНды тарбиялап, өстүрүп келген УЛУТТУК ТИЛИБИЗ жоголсо, мына биз жасап жаткандардын баары эч нерсеге арзыбай, жакын арада кумдай куюлуп башка калктарга сиңирилип кетерибиз кейиштүү чындык!..

Илимде алтындын кымбаттыгын, элдин баарын кызыктырган жагдайларынын бирин, анын курамынын эч бир башка заттарга ообостугу, ажырабастыгы, башка элементтер менен аралашып өзгөрбөстүгү, туруктуулугу менен түшүндүрүшөт. Ошол үчүн ал дүйнөдө аз болсо да туруктуу менталитеттик өзгөчөлүгү менен алтын боюнча кала берип, бул баалуулук касиети кылымдар бою элдин көөнүн буруп, кызыктырып, ар бир адам алтын дегенде ак эткенден так этет эмеспи. Биздей аз, бирок, башатында уютулган алтындай улуттук баалуулугу бар калктын, каптап келе жаткан техникалык топон-тоз, үйөр суудай жараяндан сактанып калуунун жолу азыр бирөө гана. Ал ошол алтын сыяктуу баалуулуктарыбызды (тил, дил, ыйман, каада-салт, менталитет ж.б.) туруктуулук менен сактап калуу! Ал үчүн тилди Кыргызстандын аймагында милдеттүү зарылдыкка, муктаждыкка айлантуу керек. Аны саясий жактан көкөлөтүү, экономикалык эң артыкчылыктуу багыт катары кароо, жакшылап каржылап, стимулдоо керек. Булар бир аз гана сөз, бирок ишке ашыруу абдан зор түйшүк. Аны биздин тиешелүү жерлерде отурган аткаминерлер, депутаттар ойлонуп, ушул багытка ылайык мамлекеттик, улуттук деңгээлдеги мыйзамдарды иштеп чыгып, калайык-калктын алдына коюулары керек. Анын аткарылышын изден тайбай тиешелүү мекемелерден, тиешелүү адистерден жана адамдардан талап кылуу зарыл. Себеби, азыркы калкыбыз үчүн өтө коркунучтуу заман келе жатканда стратегиялык мааниси бар бул ишти ушул деңгээлге ачык эле көтөрүүнүн убактысы келип жетти!

Тилибизди өнүктүрөбүз деп кезектеги үчүнчү Мамлекеттик тилди өнүктүрүүнүн 2014 — 2020-жылдарга карата Программаны кабыл алдык. Бул эмне деген кеп? Эгер азыр тилибиз жогоруда айтылган бир катар үйөр суудай каптап келе жаткан дүйнөлүк процесстин шарында калып жоголбосун десек, чечкиндүү жана адаттан тыш адекваттуу эмес чараларды көрүүгө мажбурбуз. Россияга, Казакстанга ж.б. мамлекеттерге кетип калышкан көпчүлүк мыктыларды эми кайра кайтарып келүү кыйын болуп калды. Кыргызстан башынан эле көп улуттуу өлкө болчу. Азыр бул процесс күчөп өнүккөн жана чоң, күчтүү мамлекеттин адамдары Кыргызстанга легалдуу жана легалсыз агылып, жердешип, отурукташып, ал турмак, белгилүү тармактарда өзүлөрүнүн таасирин тийгизе башташты. Маселен, көпчүлүк тармактардын башында орустар турат, билим берүү системасына, куруу иштерине түрктөр, соода иштерине кытайлар, мечит, медреселерди куруп, дин иштерине арабдар кадыресе салымын да кошуп, идеологиялык да таасир бере башташты. Мунун арты кандай болор экен?.. Кыргызстандын чегинде тил билүүнү ар бир Кыргызстанда жашап жаткан жарандын айныгыс милдети катары мыйзамдаштырып туруп, анан иштөө керек. Бул, демек, мыйзамчылар тарабынан Кыргызстанда жашаган, иштеген ар бир жаран милдеттүү түрдө Кыргыз мамлекеттик тилин билүүсү керек деген берене чыгарылышы керек дегендик. Эгер кыргыз улуту жоголуп, жоюлуп баруусун токтотолу десек, ушундай адаттан тыш, керек болсо, радикалдуу кадамдарга баруу зарылдык. Экинчиден, ар бир ишкана, мекеме, уюм, коомго окууну бүткөн жаңы жаш адистерди ишке аларда кыргыз тилин билүүсүнө артыкчылык берилиши керек. Учурда болсо Кыргызстан мамлекетинин бардык аймагында башка тилдерди билгенине артыкчылык берилет. Ишенбесеңиз адистерди ишке чакырган жарыя, кулактандырууларды карап көрүңүз. Үчүнчүдөн, мамлекеттик, улуттук тилде иш алып барган бардык адистерди материалдык жана моралдык жактан стимулдоо керек, алардын карьералык өсүштөрүнө кам көрүлүшү зарыл.

Эгер буга барбасак, кыргыз тилин өнүктүрөбүз деп чейрек кылымдан бери кылып келе жаткан иш-аракеттерибиз майнабын берген жок. Тескерисинче, бул ишке көмүскө да, көрүнөө да ар тараптан бут тосуулар бадырайып эле ачык көрүнүп, кадам арбыбай эле, арып-ачып, техникалык тумчуктуруп өлтүрүү саясаты каптап келе жатат.

Тойчу Үсөналиев,

Кыргыз-Түрк “Манас” университетинин Чет тилдер жогорку мектебинин кыргыз тили координатору, «Кыргыз тили», 27.03.2017-ж.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/02/05/apa-men-aj-eerchitip-baratam/

Апа, мен ай ээрчитип баратам

Батмахан Абдухамидова түйшүктүү мугалимдик кесип менен илимди кошо ала кеткен эмгекчил, мээнеткеч адис, чыгармачыл инсан. Анын кенже жана тестиер балдарга арналган аңгемелери жана новеллаларында бѳбѳктѳрдү адеп—ахлакка үйрѳтүү, дүйнѳ таанымын ѳстүрүү, табиятты аздектѳѳ идеялары күчтүү экени байкалат. Жаш калемгер экенине карабай, тємєндє кичинекей окурмандарыбызга тартуулаган чыгармаларында балдардын ички дүйнѳсүн терең чагылдырып бере алганы көрүнүп турат.

Кат

Бермет алыста иштеп жүргөн апасына кат жазып, таякесинен берип жиберди.

Кат апасынын колуна тийди. Дептердин бир барагына оролгон каттын сыртындагы «АПАМА кат» деп жазылган эки сөз эң биринчи болуп көзүнө урунду. Апасы шашыла катты ача баштады. Анда мындай деп жазылыптыр:

«Салам кат!!!

Саламатсызбы Апа? Жакшы иштеп жүрөсүзбү? Мен сизди сагындым.

Мен жакшы жүрөм. Мектепте да жакшы окуйм, жакшы жазам.

Апа, ишиңизге ийгилик каалайм. Кызыңыз Бермет.

Апа, мен сизди жакшы көрөм!»

Кичинекей кызынын алакандай кагазга жазган кыска гана, бирок жылуу каты апасын чексиз бакытка бөлөдү. Чарчап-чаалыкканын да унутту, кайрадан демине дем кошулуп, көңүлү көкөлөдү. Ар бир сүйлөмүндө «жакшы» деген сөздү колдонуп, жакшы ниет кылган кичинекей кызына ичи элжиреп, ого бетер сагынып кетти.

«Бар бол, менин жакшынакайым! Жакшы тилек, жакшы ниетибизге Кудайым жеткирсин», – деп апа ичинен күбүрөнө бата кылды…

  Ай ээрчиткен кыз

Кичинекей Гүлжамал атасы, апасы болуп конокко барышып, кеч кайтышты. Атасы менен апасы үй ээлери менен коштошуп жатканда Гүлжамал асмандагы жыбыраган жылдыздарды жана толуп турган айды кызыга карады. Анан үйгѳ карай жай басып жѳнѳштү. Жолдо баратканда Гүлжамал асманды дагы карады да, айдын аны «ээрчий» жылып баратканын кѳрүп таң калды.

– Апа, караңызчы, ай мени ээрчип келатат,– деди сүйүнѳ.

Атасы да, апасы да атайын бир саамга токтой калып, асманды карашты. Эми ай да жылбай бир ордунда туруп калганын кѳрүп, Гүлжамал ого бетер таң калды.

– Карагылачы, мен токтосом, ай да ордунан жылбай туруп калды. Эми басайынчы, ээ, – деп тепилдей астыга түшүп басты. Асманды караса, ай да андан калышпай «ээрчий» жылып баратыптыр. Гүлжамал эми чындап эле сүйүндү. Ал тургай сүйүнгѳнүнѳн колун жаңсап кѳрсѳтүп:

– Мына, айтпадым беле! Ай мени чындап эле ээрчип баратат! Мен айды ээрчитип кетип баратам! – деп мактана сүйлѳдү.

Ай чын эле Гүлжамалды «ээрчий» жылып, аруу да, сулуу да, сүйкүмдүү да наристе кызга суктана карап бараткандай туюлду.

  Узун байпакчан кыз

Сымбат күн сайын эртең менен балдар бакчасына барат. Бакча алардын үйүнүн бет маңдайында, жолдун эле ѳйүзгү бетинде. Ошентсе да ар күнү «барбайм» деп ыйлап, кийимин кийбей, апасын кыйнап, араң дегенде барат.

…Апасы эрте менен үй иштерине алаксып жүрүп, бир кезде Сымбаттын бакчага барар маалы болуп калганын эстеди. Үйгѳ кирсе, кызы жок. Сырттан да таба албай кабатырланды.

Бакча тарапка карай басты. Бара жатып, бакчанын короосун айландыра тоскон решеткада илинип турган жуп байпакка кѳзү түштү. Тааныды. Күйѳѳсү экѳѳ тең эртең менен жаңы эле койгон ордунан таппай, убара болуп издеген байпак. Бул жакка кайдан келип калды?..

Короодо балдар менен эч нерседен бейкапар ойноп жүргѳн «тентек» кызын кѳрдү да, анын эмне үчүн бүгүн ѳзү эле бакчага кетип калганына апасы эми гана түшүнүп, мыйыгынан жылмайды.

Атасынын байпагын санына жеткире кийип, эртелеп кирип келген кичинекей «узун байпакчан» кыз бакчадагы эжейлерин да, апасын да күлкүгѳ бѳлѳдү.

  Тончон күчүк

Бермет менен Гүлжамал короодо кечке куурчак ойношту. Жаздын сыдырым жели жүрүп, аба муздай баштады. Чак түштѳ күн аябай ысык болуп кеткендиктен жемперин чечип коюп, жука кѳйнѳкчѳн оюнга алаксып отурган Бермет бир кезде чыйрыга баштады:

– Гүлжамал, карачы, мен титиреп жатам,– деди ал.

– Эмне үчүн титирейсиң? – деп Гүлжамал ага суроолуу карады.

– Үшүп кеттим да, ошон үчүн титирей баштадым да.

Этек-жеңин кымтылана бүрүшүп отурган Берметти карап:

– Аа, менин күчүгүм да үшүп калса, сага окшоп калтырап-титирейт, – деди Гүлжамал күчүгү эсине түшѳ калып.

Анда Бермет:

– Калп. Күчүк үшүбѳйт да, ал деген жүндѳн жасалган тонун чечпей эле жүрбѳйбү,– деди анын сѳзүнѳ ынанбай үйүн кѳздѳй жѳнѳй берип.

Гүлжамал Берметтин жообуна ойлонуп калды.

– Чын эле, күчүгү Берметчилеп тонун чечпейт да. Анан неге калтырап-титирейт? – деп таңыркай ѳзүнѳ-ѳзү суроо салды.

  Автор тууралуу маалымат

Батмахан Абдухамидова Баткен областынын Лейлек районундагы Арка айылында 1973-жылы 25-ноябрда туулган. 1990-жылы «Ак тилек» (азыркы Б.Набиев атындагы) орто мектебин күмүш медаль менен аяктаган. 1995-жылы И.Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик педагогикалык университетинин филология факультетин ийгиликтүү бүтүрүп,1995-2004-жылдар аралыгында орто мектептерде, гимназияларда кыргыз тили жана адабияты мугалими, илимий иштер боюнча директордун орун басары болуп иштейт.

2003-жылы райондук, облустук, республикалык «Жылдын мыкты мугалими» сынактарынын жеңүүчүсү 2004-2009-окуу жылдарында Кыргыз билим берүү академиясынын ага илимий кызматкери, 2009-2013-окуу жылдарында кыргыз тили жана адабияты кафедрасынын башчысы, доцент катары эмгектенген. 2013-жылдан тартып мамлекеттик, расмий жана чет тилдер лабораториясынын жетектөөчү илимий кызматкери болуп иштеп келе жатат.

2008-жылы кандидаттык диссертациясын ийгиликтүү коргоп, педагогика илимдеринин кандидаты илимий даражасын, 2016-жылы «Педагогика» адистиги боюнча доценттик окумуштуулук наамын алган. Ушул жылдар аралгында 1 концепция, 1 стандарт, 2 окуу программасын түзүүчүлөрдүн бири, 6 окуу китептин авторлошу, 3 антология, 11 окуу хрестоматиясын түзүүчүлөрүнүн бири, ошондой эле 14 методикалык колдонмонун, 4 көркөм китептин жана 50дөн ашуун методикалык, илимий-методикалык, публицистикалык макалалардын автору жана авторлошу катары эмгектери жарык кѳрдү.

КРдин Билим берүү жана илим минстрлигинин «Билим берүүнүн отличниги» төш белгиси (2003), Түгөлбай Сыдыкбеков атындагы коомдун Эл аралык «Көк асаба» диплому (2003), КР Президентинин алдындагы Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиясынын диплому (2006, 2008), «Кыргыз тили» төш белгиси (2012), Билим берүү жана илим министрлигинин II даражадагы диплому (2003) жана Ардак грамотасы (2007), КББАнын Ардак грамотасы (2008, 2012) менен сыйланган.

Даярдаган Нурзада Ташбаева, “Де-факто”, 04.01.2017-ж.

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/01/25/s-r-tt-manas-kitebi-kantip-s-jm-nch-kk-ajlandy/

“Сүрөттүү “Манас” китеби кантип сүймөнчүккө айланды?

“Сүрөттүү Манас” китебин бир дем менен окуп чыктым. Эпостогу керемет окуялар кайрадан эске түштү. Акыл токтотуп калган куракта болсом да кадимкидей толкундадым. Эпостун толук вариантын таап кайрадан окугум келип кетти.

Үстүбүздөгү жылы “Роза Отунбаеванын демилгеси” эл аралык коомдук фонду тарабынан ““Манас” – георический эпос кыргызов в рисунках” (“Сүрөттүү Манас”) (Бишкек, ОСОО “ST.art” басмасы, 2016) китебинин эл ичине бат эле сүңгүп, оозго алынган сыры ириде анын тилинин окумдуулугу, сүрөттөрүнүн текст менен шайкеш келип турган элестүүлүгү, кабыл алууга жеткилеңдүүлүгү жана улуу дастандагы негизги окуяларды камтыгандыгында экенине дагы бир ирет ынандым.

Китептеги тексттерди Кыргыз Эл жазуучусу Б.Жакиев, сүрөттөрдү таланттуу сүрөтчү З.Илипов тарткан. Кыска аралыкта аталган китеп окурмандардын гана эмес, адис-эксперттердин көңүлүн буруп, позитивдүү ой-пикирлерди жарата алды. Коомчулукта адегенде эле китептин 3 багыттагы баалуулугу жана мааниси кызуу талкууга алынып жатат.

Биринчиден, китептин ар бир окуяны жандуу баяндап турган сүрөттөр менен чыгышы көпчүлүктун көңүлүн бурду. Сүрөттөр окурмандын, айрыкча жаш окурмандын улуу дастанды кабылдоосуна ыңгайлуулук жаратып, эске тутуусун жакшыртат деген пикирди адис-эксперттер байма-бай айта башташты. Алсак, Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер, профессор Т.Ишемкулов минтип жазат: “Озунуп айта турган сөз-китеп биздин атамекендик адабиятыбызда азырынча сейрек кезиге турган, бирок дүйнө жүзүндө эбактан бери эле өтө кеңири тараган комикс (англ. сomics- кызыктыруучу, комедиялуу) жанрында, тактап айтканда, түшүндүрүүчү, көңүл ачтыруучу мүнөздөгү, ички окуялар менен байланыштарды так баяндап, чечмелеп, коштоп жүрүүчү кыскача тексттери бар, элестүү сүрөттөрдүн сериясы калыбында жазылган. Мындай ыкма – аны жеңил, элпек окууга, андагы сүрөттөрдүн жардамы анын идеясын, мазмунун жана маани-маңызын терең түшүнүүгө ыңгайлуу мүмкүнчүлүктөрдү түзүп берет”. Ушундай эле пикирин тарых илимдеринин доктору, профессор Т.Абдырахманов да айткан: “… бул китепте авторлор ырас узун, балдар үчүн тажатма тексттен узап, кенже балдар, жаш өспүрүмдөрдүн жаш өзгөчөлүгүнө ылайык келген комикс жанры аркылуу эпостун сюжети менен тааныштыруу жолун тандап алышкандыгы кош колдоп колдоого татыктуу иш”. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаты Р.Казакбаев болсо бул “…сүрөттүү, расмий тилдеги кыска баяндуу китептин жарык көрүшүн кыргыз маданиятындагы урунттуу окуялардын бири катары сыпатташыбыз абзел. Мен китепти өтө кызыгуу менен бат эле кунт коюп окуп чыктым. Убактым дээрлик корогон жок, бирок Манас дүйнөсүнө жана бир ирет сүңгүп, ата-бабабыздын кечээки күнү көз алдыма элестүү тартылды…”, деп ал толкундануу менен белгилеген. Манас эпосунун идеясын берүүдө китептин абдан көрсөтмөлүү экендигин филология илимдеринин кандидаты Т.К. Айталиева да белгилейт:“Миң уккандан бир көргөн” артык дегендей эле эпостун окуяларын сүрөт аркылуу көрүп таануу менен окуяларды эстеп калууга мүмкүнчүлүк чоң жана бул китепти мезгилдин талабына ылайык бүгүнкү күндө окутуу иштеринде колдонулуп жаткан интерактивдүү методдордун бири — сүрөттөр аркылуу таанытууга дал келген китеп деп көрсөтүүгө болот”.

Экинчиден, эксперттер бул анча чоң эмес китепте улуу Манас эпосундагы негизги окуялардын баары камтылгандыгы менен баалуу экендигин белгилешти. Окурман бул китепти окуу менен улуу дастан тууралуу негизги маалыматты ала алат. Анткени бүгүнку күндө “Манас” эпосун баштан аяк окуп чыккан биздин окурмандар анча көп эмес, ошол эле учурда эпосту окугусу келип,бирок убакыт таппай жүргөндөр көп. Эгер ушул таризден алганда “Манас в рисунках” китеби бир топ ыңгайлуулукту жаратты. Анткени Манас дастаны тууралуу маалымат алгысы келгендер анча көп эмес убакыт коротуп, аталган китепти окуп чыгуу менен ал тууралуу негизги түшүнүккө ээ болуп калышат. Китептеги текстерди түзгөн Кыргыз Эл Жазуучусу Б.Жакиев улуу Манас эпосундагы сюжеттер кыскартылбай, биринчи жолу кысылган формада берилгенин, бул эпос тууралуу толук маалымат алууга мүмкүндүк берээрин, ошол эле учурда кысылган текстти түзүү учуру абдан татаал болуп ишке ашканын белгилеп өттү. Демек, кыскарбай, кысылган форматта Манастын окуяларын толук берүү биринчи ирет ушул “Манас” в рисунках” китебинде жүзөгө ашып отурат. Манас таануучу, балдар жазуучусу Аман Кармышаков китептеги “улуу чыгармадагы окуялардын ырааттуулук, уланмалуулук принциптеринин сакталгандыгын”, бул Манастын улуу рухий байлыгын улуу-кичүү окурмандардын жан-дилине жеткирүүнүн жаңы усулдук багытынын пайда болушу деп сыпаттайт. Ал эми адабиятчы, филология илимдеринин кандидаты К.Абакиров “китепте Сагымбай менен Саякбай айткан салттуу жана классикалык эпостун сюжети толук сакталган, бул анын толук кубаттоого, колдоого татыктуу биринчи жагы болсо, Замир Илиповдун ошол тексттерге карата тартылган сүрөттөрүнүн ага шайкеш келүүсү жана ырааттуулугу анын эң негиздүү жана баалуу сапаты болуп эсептелет” деген оюн билдирген. Китептин баалуулугу катары тарых илимдеринин доктору, профессор А.Мокеев “тексттинин абдан устаттык менен кыска жана нуска тарзда орус тилинде комикстин жанрына ылайыкташтырылып жазылганы жана кыскалыгына карабай, Манастын туулганынан тартып анын өлүмүнө чейинки окуяларды толук камтый алганын” белгилеген.

Үчүнчүдөн, аталган китептин орус тилинде жарыкка чыгуусу коомчулукта бир топ кызыгууну пайда кылды. Анткени көп улуттуу өлкөбүздө Манас эпосуна кызыгып, аны окугусу келген орус тилдүү окурмандар аз эмес. Алар үчүн “Манас в рисунках” китеби орус тилинде гана болбостон, кыска, сүрөттүу жана эпостогу негизги сюжеттердин камтылышы менен да абдан ыңгайлуулук жаратты.

Жыйынтыктап айтканда аталган китептин жарык көрүшү Манастагы улуу идеяны – мекенчилдикти жаштардын жүрөгүнө жеткирүүдө жана аны кыттай уютууда дагы бир ирет кере ташталган чоң кадам болду. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаты, кинорежиссер Садык Шер Нияз китеп “жаш муундарыбыздын жан дүйнөсүн патриоттук сезимге трабиялап, рухий бийиктикке, адептик тазалыкка жетелеп жаткандыгы менен өтө баалуу, мындай китептер өтө керек, аларды мамлекеттин колдоосу менен он миңдеген тираждарда басып чыгарып, өлкөбүздүн бардык булуң-бурчуна, айрыкча четки айылдарга жеткире алсак” деген пикирин айткан.

Депутаттын пикирине толук кошулууга болот. Бирок бүгүнкү күндө китеп болгону 2000 нускада гана чыккан. Бул өтө аз, ал эми китепке карата талап кыйла жогору. Ошондуктан, аталган китеп мамлекеттин же демөөрчүлөрдүн колдоосу менен кайрадан көп сандагы нуска менен басылып чыгуусу зарыл.

Топчугүл Шайдуллаева

[temirlik]

Бул материал Кыргыз маданият борбору сайтында жарыяланган

New Post has been published on http://kmb3.hostenko.com/2017/01/19/baldar-adabiyaty-temasyndagy-chygarmalarga-synak-zharyyalandy/

Балдар адабияты темасындагы чыгармаларга сынак жарыяланды

Кыргыз Республикасынын балдар адабияты темасындагы чыгармаларга сынакты өткөрүү жөнүндө Кыргыз Республикасынын Маданият, маалымат жана туризм министрлиги республиканын кыргыз тилиндеги балдар адабияты темасындагы чыгармалар үчүн сыйлыктарын 2017-жылы изденип алууга ачык сынак жарыялайт.

Сынакка мектепке чейинки, кенже, орто, уулу мектеп жашындагы жана өспүрүм курактагы балдар үчүн чыгармалар төмөнкүдөй номинациялар боюнча кабыл алынат:

балдар үчүн чыгарылган эң мыкты поэзия чыгармасы үчүн (китеп).

балдар үчүн чыгарылган эң мыкты проза чыгармасы үчүн (китеп).

балдар үчүн адабий чыгармаларды кыргыз тилине эң мыкты которгондугу үчүн.

Сыйлыктарды и��денип алууга чыгармалар мамлекеттик органдар, жергиликтүү өз алдында башкаруу органдары коомдук уюмдар жана мекемелер тарабынан көрсөтүлөт.

Сынакка көрсөтүлүүчү чыгармалар көрсөтүүчү уюмдардын сунуш каты менен бирге басмаканалык шрифт менен басылган түрдө беш кем эмес санда берилет.

Материалдар 2017-жылдын 4-январынан баштап, 1-апрелге чейин Кыргыз Республикасынын Маданият, маалымат жана туризм министрлигинин алдындагы Маалымат жана массалык коммуникациялар департаменти тарабынан саат 9.00дөн-17.00гө чейин кабыл алынат. Сыйлык

1-июнь балдарды коргоонун эл аралык күнүндө тапшырылат.

Дареги: Бишкек шаары, Пушкин көчөсү 78, байланыш телефону: 66-03- 32, 66-39- 15

http://minculture.gov.kg, 19.12.2016-ж.