#Amsterdamse kroegen | Explore Tumblr Posts and Blogs

johanfretz · 4 years

Text

Hoogtijd om Kunst & Cultuur na 10 jaar uit de hoek der verdrukking te halen

Het is nu tien jaar geleden dat ik op het Malieveld een speech hield bij de studentendemonstratie tegen de kunstbezuinigingen van 2010, getiteld Vechtlust & Verantwoordelijkheid. Ik was vijfentwintig, net afgestudeerd aan de Amsterdamse Toneelschool & Kleinkunst Academie en stond opeens voor een paar duizend studenten te speechen.

Destijds protesteerden we niet tegen het feit dat er werd bezuinigd, maar dat het zo onevenredig en visieloos gebeurde. En bovenal protesteerden we tegen de zelfgenoegzame vernedering. Tegen de besmuikte vertrapping onder leiding van Halbe Zijlstra, die als Staatssecretaris van Cultuur trots was op het feit dat hij niets met cultuur had. Een fantasieloze man, die jaren later alsnog over grote verbeeldingskracht bleek te beschikken toen hij een volledig verblijf in Poetins vakantiehuis uit zijn duim zoog.

Het sentiment dat in 2010 werd aangewakkerd, dat van kunst als linkse hobby en kunstenaars als een stel in zichzelf gekeerde handophouders, die niets anders doen dan met een sterretje in hun reet voor een projectiescherm anti-kapitalistische liederen op een zeldzaam soort harp uit Reykjavik ten gehore brengen (wat me trouwens een boeiende voorstelling lijkt), dat sentiment is helaas nooit helemaal verdwenen.

Dat blijkt opnieuw in deze uitzonderlijke Corona-tijd. Het is pijnlijk om te zien hoe de Duitse bondskanselier Angela Merkel midden in de crisis een gloedvolle speech houdt over de waarde van kunst en cultuur, terwijl bij ons Minister van Engelshoven, notabene van zelfbenoemde cultuurpartij D66, niet verder komt dan wat obligate zalvende praatjes over hoe pijnlijk het allemaal wel niet is, en de sector vervolgens met een fooi afscheept. Hoe Eric Wiebes, de man van de partij die de flexibilisering van de arbeidsmarkt tot heilig doel heeft verklaard, ZZP-ers bestempelt als mensen die ‘er zelf wel voor gekozen hebben om risico te nemen’.

Ondertussen voltrekt zich een absolute ramp in de kunst- en cultuursector. Theaters, bioscopen en concertzalen zijn nu al twee maanden gesloten en blijven dat — althans in de levensvatbare vorm — misschien nog wel een heel jaar of langer. Dat kan heel goed het einde van de sector betekenen. En toch lijkt er nauwelijks een daadkrachtig plan te zijn of krijg je ook maar enigszins het idee dat de regering hemel en aarde wil bewegen om deze sector te redden, terwijl bij elke persconferentie wel nadrukkelijk wordt gesproken over de nagelsalons, alsof dit een land is dat collectief snakt naar een manicure.

De verleiding is dan ook groot om opnieuw gedwee en nederig te gaan uitleggen waarom kunst toch zo belangrijk is, ‘juist nu’, klinkt het vaak. Met filmpjes, van monologen, van strijkkwartetten, liederen, voorstellingen, gratis en voor niets: zie ons, houd van ons, Juist Nu. Het is hartverwarmend, maar volgens mij is het ook een val waar we beter niet in kunnen trappen. Kunst is niet JUIST NU belangrijk. Kunst is ALTIJD belangrijk, maar als je dat gaat uitleggen, dan verlies je altijd. Omdat je je in dat geval door koopmannen laat dwingen om te spreken in de enige taal die ze verstaan, om het onmeetbare meetbaar te maken.

Nu moeten we ons niet vergissen: die economische taal is belangrijk en onze sector heeft een immens economisch belang. Wat nu dreigt om te vallen is een volledige industrie, heus niet alleen van gesubsidieerde gezelschappen en instellingen, maar ook van talloze vrije producenten, onafhankelijke makers en cultuurbedrijven, die miljoenen bezoekers per jaar bedienen. Een industrie van duizenden banen, in de sector zelf en in sectoren die ermee in zijn verbonden, waarvan het overgrote deel toch echt niet aan de Prinsengracht in Amsterdam woont.

En zomaar een vraag…

Hebben jullie al de eerste cafebaas op de buis gezien die in een vlammend betoog aan het volk moet uitleggen waarom kroegen en restaurants zo belangrijk zijn in het leven? Is de directeur van KLM al op televisie geweest om te betogen hoe vliegen troost biedt, ‘juist nu’, hoe vliegen ons betere mensen maakt? Nee. Natuurlijk niet. Iedereen begrijpt dan ook dat de horeca en de luchtvaart omvallen, als ze geen onvoorwaardelijke steun ontvangen. Dat het hier gaat om volwaardige sectoren, niet om een of andere hobby-vereniging. En iedereen begrijpt ook dat je helemaal geen beter mens hoeft te worden van zuipen in een cafe of een vliegreis naar Rio de Janeiro. Dat doet er dan ook niet toe.

Laten wij het voorbeeld van deze sectoren volgen en niet weer beginnen met uitleggen waarom we er toe doen. Nee: laten we het feit dat we er toe doen nu maar eens als vanzelfsprekend vertrekpunt nemen.

We hebben de afgelopen tien jaar, sectorbreed, al getoond over een bovenmenselijke veerkracht en overlevingsdrift te beschikken en keihard gevochten om de klappen op te vangen.

We hebben de voortdurende politiek gemotiveerde vernederingen en beschimpingen geïncasseerd en van ons af laten glijden.

We zijn ons niet blijven wentelen in slachtofferschap, nee: we hebben niet opgegeven.

We hebben na de vurige protesten onze rug gerecht en zijn met vechtlust en verantwoordelijkheid, nog harder dan we al deden, aan de slag gegaan.

Jonge makers, die afstudeerden in de realiteit van crisis en bezuinigingen, maar ook oude rotten toonden zich veerkrachtige cultureel ondernemers. Ze zetten de luiken open en zochten naar private investeerders, richtten crowdfunding platforms op, genereerden meer publieksinkomsten. Ze maakten voorstellingen buiten de keurige muren van de schouwburgen, in de stellige overtuiging dat het ook aan kunstenaars zelf was om het nieuwe publiek actief op te zoeken en slaagden daar vaak glansrijk in.

Vrije producenten namen grote, moedige risico’s en investeerden miljoenen in eigen producties, waar geen cent subsidie aan te pas kwam, maar die evengoed tot bloei kwamen.

Duizenden makers werkten zich kortom het snot voor de ogen, ook als dat maar weinig geld opleverde, als ze met nieuwe status als ZZP-er nauwelijks nog een kans maakten op een hypotheek of een huurcontract, en dat deden ze in een samenleving waarin de uitholling van de publiek sector doordenderde en waarin de groeiende ongelijkheid werd gemaskeerd door leiders die voortdurend roepen ‘Kijk uit, een buitenlander’ om vervolgens de rode loper uitrollen voor miljardenbedrijven en vastgoedmagnaten.

In het afgelopen decennium deed de kunst- en cultuursector dus eigenlijk gewoon precies, heel braaf, wat er van haar werd gevraagd, al gebeurde dat dan vaak zo respectloos. Al had je altijd nog een Eric Wiebes die zei dat je een hobbyist was, of moest je weer horen dat je een smerig hand ophoudend gutmensch was, zonder daar ooit over te zeiken, omdat de liefde voor je beroep het altijd won van je hang naar zekerheid.

Maar genoeg is genoeg. Deze keer doen we het anders. Na alle beproevingen is het nu tijd om ongegeneerd trots te zijn op wat onze kunst en cultuursector jaar in, jaar uit neerzet, op wat we allemaal hebben bereikt.

Ook met minder middelen groeide het Nederlandse tv-drama uit tot een komeet van formaat. Schouwburgen en concertzalen bedienen jaarlijks honderdduizenden bezoekers, van de grote publieksshows van Stage Entertainment tot de juwelen van de kleine zaal. Van de immens populaire comedians en cabaretiers, tot de wervelende toneelmarathons van het Het Nationaal Theater tot de glorie van het Concertgebouworkest. Onze films worden vertoond van Tribeca, New York, tot Locarno, van Cannes tot Venetië. Onze voorstellingen van Internationaal Theater Amsterdam reizen de wereld rond. We wonnen in de loop van jaren Oscars, Emmy’s, Grammy’s. Dit jaar staat een Nederlandse schrijver voor het eerst op de shortlist van de The International Booker Prize. Dat zijn dingen waar we als klein land ontzettend trots op mogen zijn. Maar zelfs zonder die imposante prestige doet kunst er toe, want het is tenslotte geen wedstrijd.

Volgens mij weet ieder mens hoe onbetaalbaar het is om geraakt te worden door een geweldige film of voorstelling, door een boek of concert. En je hoeft er heus geen beter mens van te worden, nee, misschien wordt je er soms zelfs wel een slechter mens van, want goede kunst biedt niet altijd geruststelling of troost, maar verontrust juist en schudt op.

Dus, als politici, die het al vijftien jaar onafgebroken de godganse dag hebben over het beschermen van onze cultuur, zich anderzijds voortdurend van de domme willen houden en blijven doen alsof cultuur niet meer is dan een bijzaak of een stel klompen, een windmolen en het volledige oeuvre van BZN, dan zeg ik: veel plezier ermee.

Maar ik ga me niet langer verhouden tot hun lompe, boerse frame van cultuurhaat.

Ik doe niet meer mee aan het discours, waarin de onderbuik doorgaans alleen maar wordt bestreden met het hoofd en de taal van het hoofd, maar waarin dat wat tussen hoofd en onderbuik in woont, het hart, steeds nuffig en koppig wordt weggeslagen, als een zinloos orgaan waar je maar beter geen aandacht aan kunt besteden.

Kunst en cultuur zijn zuurstof voor de ziel en de enigen die dat niet begrijpen, zijn mensen die zeggen dat het bestaan van een ziel wetenschappelijk nog moet worden bewezen.

Na tien jaar is het wat mij betreft hoogtijd dat we ons niet langer, nee geen seconde meer, in de verdediging laten drukken door de mensen en leiders, die alleen de waarde inzien van zaken die in geld en getallen zijn uit te drukken.

Vertel mij niet meer dat kunst er niet toe doet. Vraag me ook niet wéér om op mijn blote knieën uit te leggen waarom het er toe doet. En kom niet met zalvende praatjes over omscholing, terwijl het enige dat deze prachtige, betekenisvolle sector, die al zoveel heeft gebloed en gegeven, nu verdient serieuze, financiële steun is. Wat ons nu te doen staat, is glashelder.

In de eerste plaats blijf ik ervan overtuigd dat wij altijd zullen blijven maken en creëren, niet juist nu, maar tot we erbij neervallen, al wordt de laatste investering in kunst en cultuur door de overheid wegbezuinigd. Maar daarin schuilt ook het gevaar: dat weten politici. Het maakt ons een makkelijke prooi, een speelbal van ideologische spelletjes. ‘Ze gaan toch wel door’, zullen ze zeggen.

En natuurlijk is de ramp die zich nu wereldwijd voltrekt, dat benadruk ik nog maar even, in de eerste plaats een ramp op het gebied van volksgezondheid. Maar als het stof straks is neergedaald, zullen er absoluut politieke keuzes gemaakt worden over wie de grootste klappen moet gaan opvangen.

Wees niet verbaasd dat het de partij van Halbe Zijlstra en Eric Wiebes is, die straks opnieuw zal betogen dat het daarbij geen prioriteit heeft om de zogenaamde linkse hobby’s van mensen te gaan subsidiëren.

Wees niet verbaasd dat het CDA, dat in Brabant nu een coalitie vormt het een partij die Cultuur heeft verbannen en vervangen met het label Vrije Tijd, zometeen zegt dat we beter nog eens een blanco cheque kunnen uitschrijven voor Booking.

Wees niet verbaasd dat D66, dat altijd hoog van de toren blaast over kunst en cultuur, maar zich in het afgelopen decennium vooral een liberaal vehikel heeft getoond, niet thuis geeft wanneer het er echt toe doet.

Daarom: verhef je stem en eis nu, van met name progressieve politieke politici en partijen dat ze zich ondubbelzinnig hard maken voor kunst en cultuur. Sommigen doen dat zelf al: deze week lanceerde PvdA-leider Lodewijk Asscher een gloedvol plan waarin hij zijn onvoorwaardelijke steun uitsprak voor het redden van de kunst- en cultuursector. Hij noemde een bedrag: 1 miljard. Dat is steun waar de sector wat aan heeft. Je kunt zijn petitie hier tekenen (https://www.pvda.nl/nieuws-acties/red-de-cultuur/)

Laten we er voor zorgen dat velen dat doen. En laten we trots uitdragen wat voor prachtige, geweldige dingen er worden gemaakt, hoe ver we zijn gekomen en ons daarbij eens een keer niet richten op het overtuigen van de mensen die kunst en cultuur haten, verdachtmaken en niet zullen rusten tot de destructie van de hele sector een feit is.

Nee, laten we we ons deze keer richten op die miljoenen mensen die de sector een warm hart toedragen, die zich bewust zijn van de magie en zindering die, theater, film, literatuur, dans en muziek teweeg kunnen brengen.

Laten we al die mensen, die begrijpen dat je niet kunt oogsten zonder te zaaien, mobiliseren en er zo voor zorgen dat wij in 2021 bij de Tweede Kamerverkiezingen echt een vuist kunnen maken.

En ja, in de tussentijd: zullen wij, de makers, of het nu voor dertig, honderd of duizend man is, blijven maken, blijven creëren, blijven spelen, omdat dat nu eenmaal is wat we doen. En dat doen we met liefde.

Maar de tijd dat wij ons lijdzaam als paria of kleingeld laten wegzetten bij elke volgende crisis, is wat mij betreft voorgoed voorbij.

Johan Fretz Deze lezing sprak ik deze week uit tijdens de lunchlezing van BKB.

0 notes