#gezichten van dementie

[jurjenkvanderhoek]

GEZICHTEN VAN DEMENTIE, EEN BOEK VOL ONTROERING

De schilder kan door de mens kijken om het portret te maken. Dat wil zeggen hij ziet achter het gezicht het gevoel van de geportretteerde. Achter de mimiek de emotie. Dat is het verschil met de fotografie. De fotograaf krijgt de buitenkant voor de lens, maar zal nooit de binnenkant kunnen laten zien. Deze doorgronding kan hij alleen krijgen met het toevoegen van symbolen of het bijplaatsen van zaken en materialen die bij de geportretteerde mens passen, het figuur tot persoon maakt. Maar de schilder kan in zijn verfstreken het wezen van de mens weergeven. De impressie achter de expressie tot uitdrukking brengen. Herman van Hoogdalem vindt het de kwaliteit van een schilder, dat hij meer aan de buitenkant kan zien dan iemand die niet schildert. “Ik maak een portret via mijn ogen. Als je scherp observeert dan kun je zoveel lezen aan de buitenkant.” De mensen gaan in zijn hoofd zitten, de uitdrukkingen op hun gezicht, de blikken in hun ogen.

Van Hoogdalem portretteerde mensen die lijden aan de ziekte van Alzheimer voor de tentoonstelling “Gezichten van dementie”. Met teksten van journalist en schrijver Gijs Wanders is dat een boek geworden. Beide heren zijn ervaringsdeskundige, want hadden een ouder die leed aan dementie en maakten het hele proces daardoor aan den lijve mee. Daarom is de uitgave “Gezichten van dementie” een boek vol ontroering geworden. Van Hoogdalem beeldde de mensen in potlood en verf, Wanders verwoordde het verdriet van familieleden die de mens in al zijn of haar machteloosheid in het leven te zien verdwalen. Al wat niet in woorden te vangen is staat opgetekend in de schilderijen – de wanhoop, het lijden, de pijn, de onzekerheid, de leegte, de onthechting, de berusting. De geportretteerden gaan door al die fasen van dementie heen, totdat er niets meer is dan enkel het sterven. Ze kunnen nauwelijks meer in hun eigen schaduw van wie ze vroeger waren staan. Maar proberen in hun onbeholpen wezen nog wel die iemand te zijn, hoewel er nauwelijks meer sprake is van decorum.  Naast deze portretten zijn de teksten, interviews met partners en kinderen waarbij de relatie tussen familie en degene met dementie centraal staat, een representatie van deze mensen.

In eerste instantie heb ik dat niet zo door, want de tentoonstelling heb ik niet kunnen zien destijds, maar de portretten zijn menshoog. Dat realiseer ik me pas wanneer ik ergens in het boek de foto van de schilder in zijn atelier zie, werkend aan de portretten. Ik kan me voorstellen dat dit formaat voor de bezoekers tijdens de tentoonstelling erg confronterend moet zijn geweest. Menshoge gezichten. Met priemende ogen, maar geen felle blikken. Ernstig en ingetogen, strakke trekken om de mond. De blik is lijdzaam en berustend, voor dat ogenblik dat ze ongedwongen model staan. Of althans door de schilder met de ogen worden gevolgd, zodat hij diverse schetsen van houding en uitdrukking kan maken. Die schetsen met uitgeschreven bevindingen op het moment zijn grond voor de uitwerking in het atelier.

Kijken ogen niet over of langs mij heen in het niets, dan zien ze mij recht aan maar kijken dwars door me heen. De blik is niet leeg, maar loopt vol van vragen over wat, wie, waarom, waar, wanneer. Te veel vragen om nog zelf te kunnen beantwoorden, want die antwoorden zijn zoek en niet meer te vinden. Dat maakt ze hulpeloos en machteloos vooral. Ik zie weemoed in de blikken, voor zover deze mensen die emotie nog kunnen bevatten. Er is verbazing, want ze begrijpen niet meer waar ze zijn en waarom ze hier zijn. Eigenlijk valt alle herkenning weg en kunnen ze alleen leven in een tijd voor deze tijd, van toen en vroeger. Alles van nu en gister is als het ware uitgegumd – moet nog komen, het moment van vorige week werd opnieuw getekend. Op deze plek willen ze niet meer zijn, niet in dit heden leven, want het is en blijft vreemd. Die verwarring is gevat in het portret. Het straalt ze uit de ogen. “Ik blijf het verdrietig vinden, maar probeer toch wel te kijken hoe hij nu leeft in dat hele kleine wereldje. Ik kijk niet naar wat hij allemaal niet meer kan, want ja, dan maak ik het voor mijzelf heel moeilijk.”

Uit de interviews van Gijs Wanders met de familie blijkt vooral dat het zwaar is degene waarvan ze houden te zien wegdrijven van het leven. Zonder dat ze een helpende hand kunnen bieden of een reddingsboei kunnen toegooien. Ze kunnen er alleen maar zijn, begrijpend naast hen staan. Ze lijden mee en zijn bezorgd. “…dat ik niet meer weet of ze mij nog als echtgenoot herkent. Ik kan ook wel de mijnheer zijn die geregeld langskomt…” “…ik heb het idee dat ze mij eerder ziet als broer en mijn zoon als haar zoon…” “Ik zie mijzelf vooral als zijn verzorgende, iemand die het voor hem zo goed mogelijk wil maken. Ik probeer te leven bij de dag…” “…op een gegeven moment is het wel weg, dan is het je moeder niet meer.” “Ik geniet van de dingen die er zijn, maar ben toch wel een groot deel van mijn vader kwijt.” “Ik ben dankbaar dat we het zo fijn hebben gehad, het waren mooie jaren. En ja, nu moet ik hem afstaan.”

Wat zo typerend is in de portretten zijn toch wel de wezenloze, ontdane en machteloze blikken. De oogopslag maakt geen contact. Alsof in zichzelf gericht. Zich voortdurend afvragen wie die ander is en wat deze komt doen. Na de gesprekken met familie, de portretten van hun geliefden en locatieportretten van mensen die door het verzorgend personeel zijn gekozen, is er een gesprek van auteur met kunstenaar – Gijs met Herman: “Ik heb dementie in het gezicht gekeken”. Eigenlijk zegt de blik van de schilder meer dan dat de familie door de schrijver over de persoon laat weten. Uit die interviews leer ik hoe iemand was en op welke manier zij omgaan met hoe de persoon nu is. De kunstenaar kijkt objectief naar de actuele situatie, maakt contact voor zover dit mogelijk is en kijkt vooral door de mens heen, door de pijn en het verdriet en probeert het geluk dat er ooit was in beeld vast te grijpen. “Ik heb een samenvattend portret proberen te maken waarin je veel van die emoties en uitdrukkingen tegenkomt. Haar mond strak en streng, haar ogen zacht en verdrietig.” “Ik kan me voorstellen dat het voor dierbaren heel moeilijk is om je man of je moeder zo te zien, stilgezet in de tijd, de leegte in de ogen, het verdriet op het gezicht.”

Gezichten van dementie. Beeld Herman van Hoogdalem, tekst Gijs Wanders. Uitgave WBOOKS, 5e druk 2017.

https://wbooks.com/winkel/kunst/hedendaagse-kunst/gezichten-dementie-5e-druk/

[de-meerpeen]

Oproep: Geeft u een gezicht aan dementie?

Gemeentenieuws: 'Geeft u een gezicht aan dementie?'

HOLLANDS KROON – Op 21 september vindt de jaarlijkse Wereld Alzheimer Dag plaats. Deze dag heeft elk jaar een ander onderwerp om aandacht te geven aan de ziekte dementie. Ook is er aandacht voor de mensen en hun familie die hiermee te maken hebben. Niet onbelangrijk als je weet dat deze ziekte onze samenleving raakt. Het onderwerp van dit jaar is ‘De vele gezichten van dementie’. Volksziekte Eén…

[arpalisa-blog]

Opdraven

Vanmorgen voelde ik me triest en vroeg me af of het wel verstandig zou zijn om naar het verpleeghuis te gaan om te werken met de harp. Het is de verjaardag van mijn vorig jaar overleden moeder. Moeilijk. Ik besluit toch te gaan en na een wandeling met de honden en een frisse douche ben ik er klaar voor.

Op de eerste afdeling waar ik kom is het rustig. Ik word vriendelijk ontvangen en al gauw ontstaat er een mooie sfeer. Een meneer humt een beetje mee, maakt de liedjes af. Dat is gezellig. Een andere vrouw kijkt heel blij, ze gebaart dat ze haar gehoorapparaat is vergeten in te doen maar dat ze toch geniet. Leuk he. De ruim honderdjarige dame mevrouw B strekt haar armen uit, ze knuffelt mijn handen en als ik mijn hand weer terugvraag om verder te spelen begint ze haar eindeloze  zinnen te herhalen, hard, beetje snerpend, niet prettig voor de medebewoners. Ze doet dit vaker. Mijn reactie is het oppikken van de toon en het ritme van haar woorden, ik maak er een lied van. In no time werk dit harmoniserend  en ze valt stil. Soms valt ze in slaap. Bijzonder, 100 jaar...

Dan kan er rustig verder gespeeld worden, klassiek, populair, meezingers en improvisaties. Na afloop staat meneer H op uit zijn stoel en wandelt voorzichtig naar me toe: “Ik wil even vertellen dat ik het erg op prijs stel, het doet me echt goed. Je doet het zo leuk en lacht er zo lief bij”. Erg fijn, die waardering. Niet altijd wordt het zo expliciet gezegd. Meestal is een open blik of een ontspannen glimlach evident genoeg. Hij krijgt een lied als toegift, “ja graag!”, zegt hij.

Op de volgende afdeling word ik warm ontvangen, werd al verwacht. We zingen en maken grapjes door met de stem allerlei improvisaties te doen op de melodie. Er zitten hele muzikale mensen tussen. Zo leuk dat het personeel ook meedoet, ze zingen meerstemmig en in canon. Super, wat een sfeer, iedereen is attent en betrokken. Behalve de vrouw in badjas met zebraprint en sigaret op het balkon, die doet alsof ze t allemaal niets vindt (maar ondertussen luistert ze). Dan komt het klapstuk: de accordeon van mevrouw N wordt gehaald. Ze sputtert even tegen maar voor we er erg in hebben schalt er een super vrolijke melodie uit het instrument. Ze speelt trefzeker, prachtige linkerhand en vrolijke melodie “als kind al werd ons gevraagd om te spelen, mijn broer en ik, steeds weer moesten we opdraven met de accordeon”. Ze speelt echt heel goed. We zingen en de harp speelt mee, heerlijk. De muziek schat over de afdeling, Het is echt feest. Glimmende gezichten. Dan komt de volgende stap: dansen. Ik vraag mevrouw W ten dans. We doen een walsje. Een medewerkster trekt de stoute schoenen aan en nodigt de vrouw in badjas, die ongemerkt erbij is komen zitten, uit om te dansen. Onder luid protest beginnen ze en dansen dan een, ja, zelfs twee liederen. 

Zo gaan we nog even door, wat een feest. We hebben besloten: dit wordt optreden samen, binnenkort. De WADzangers. (WAD staat voor WoonAfdeling voor mensen met Dementie). Ik vraag of mevrouw N een glaasje water wil, het is zo hard werken met de accordeon. “Nou doe mij maar een jenever” zegt ze en ze dreunt wat stoere rijmpjes op over die borrel. 

Bij het afscheid zie ik dat de verzorgende ijverig aan het typen is. “wat hier zojuist gebeurde is echt heel bijzonder, ik ben een rapportage aan ‘t schrijven. De mevrouw in badjas komt normaal namelijk nooit haar bed uit...”

Blij dat ik vanmorgen besloot om toch te gaan werken vandaag.  Muziek is  food for soul en niet alleen voor de mensen voor wie ik werk.

[irishagel-blog]

Week 3 (20 - 24 februari)

Deze week heb ik me gefoccused op mijn onderwerp dementie. Ik heb veel onderzoek gedaan en vooral gekeken naar externe bronnen. Ik heb gekeken wat andere ontwerpers hebben gedaan met dit onderwerp en wat het onderwerp in houd. Ook heb ik alvast gekeken welke kant ik op wil gaan als ontwerper. Wil ik mensen het gevoel over laten brengen van dementie dus iets ontwerpen wat niet niet meer werkt of waarvan je niet meer weet hoe het werkt. Of wil ik juist hulp brengen aan deze dementen en iets ontwerpen wat ervoor kan zorgen dat je herinneringen ophaalt. Verder ben ik ook nog herinneringen aan het onderzoeken wat houdt het in wanneer is iets een herinnering en wat kan herinneringen ophalen. Ik ben erachter gekomen dat herinneringen vooral getrieerd worden door muziek, geur, spraak en plekken. Ook ben ik leerlingen gaan interviewen wat een herinnering voor hun betekend.

Gedachte:

Wat als er geen herinneringen meer zijn en alles wat je ziet nieuw is. Wat als we niet meer de functie van voorwerpen weten of functie van plekken. Wat dan? Wat als je niet meer kan doen wat je wilt of je weet niet meer hoe je iets kan gebruiken het bekende valt weg. Wat als je de functie van bijvoorbeeld een vork niet meer begrijpt.

Onderzoek:

Ik heb gekeken wat dementie inhoud en wat het precies betekend. Waar ik achter ben gekomen is dat 1 op de 5 mensen in Nederland dementie krijgt. En dat ongeveer 0,2 miljoen mensen dementie hebben op dit moment. Ook heb ik gesproken met mede leerlingen en ben ik erachter gekomen dat heel veel in aanraking zijn met dementie door bijv een opa of oma. Het is dus een heel groot onderwerp wat niet echt besproken wordt nog. Dit is misschien ook iets waar ik wat mee wil doen de bespreekbaarheid van het onbekenden. Want de kans is heel erg groot dat wij hier later ook mee te maken gaan hebben.

Bronnen:

http://www.jarrikouburg.com/care/233-paravent

http://buildingthefutureofhealth.eu/nl/speakers/267/laura-lynn-jansen

http://jetskevisser.nl/forgotten-memory/

http://www.lauralynnjansen.com/

Documentaires:

Mist

Gezichten van dementie

Voor het te laat is

Niet zonder jou

Onvergetelijk

Mijn hooft in eigen hand

Het doet zo zeer - Heleen van Roy