#marianne roodenburg

[jurjenkvanderhoek]

De kunst van kleur door de tijd gevormd

Kleur, dat is in realiteit te benaderen als vaststaand gegeven, rood is rood, blauw is blauw. Zo is het. Maar kleur is ook gevoelsmatig te aanvaarden. Dan staat rood voor liefde en groen voor natuur. Is roze vrouwelijk en blauw mannelijk. Is zwart negatief en wit positief. Dat kan, maar is voor ieder ander verschillend. Geen wonder dat in de reclamewereld kleuren worden aangewend om bepaalde gevoelens bij mensen op te roepen. Door de eeuwen hebben denkers het fenomeen kleur proberen te ontraadselen. Hoe ontstaat het, wat is het. Welke kleuren zijn hoofdkleuren waaruit dan weer de rest ontstaat. Complementaire kleuren, wat is bruin. Kleuren veranderen door ze te donkeren. Ook in de nacht bestaan kleuren.

In het boek “De kleur van kunst” probeert Marianne Roodenburg het belang van kleur in de wereldgeschiedenis te duiden en de noodzaak van kunst daarmee uit te leggen. Aan de hand van zakelijke denkbeelden van filosofen en wetenschappers, en door emotionele dromen die kunstenaars verbeelden. Kleur kan wetenschappelijk worden benaderd. Kleur is licht dat in beweging is en stuit op objecten. Het ene object neemt meer licht op of kaatst het juist terug. Hoe ontstaat kleur door licht in de zichtbare werkelijkheid, en op welke manier mengt het zich in pigmenten om een beeltenis te maken. Dat is wat men zich afvroeg en ging beredeneren. Al in de vroege oudheid werd nagedacht over kleur om het leven te vangen. Denkbeelden zijn door de eeuwen heen overgenomen, het heeft mijn idee van de wereld gevormd.

Mensen kunnen ten opzichte van elkaar en onderling verschillend aan elkaar, anders een kunstwerk bekijken en beredeneren. Het zien van kleuren kan verschillend zijn, het aanvoelen van kleur ook - dat hangt samen met achtergrond en levenservaring. Iemand kan een ander idee hebben bij rood dan ik die heb. Een werkelijkheid is realiteit tot op zekere hoogte, maar de abstracte versimpeling roept een gevoel door de kleurensamenstelling erin bij iemand op. Bij de één kan die anders zijn dan bij de ander. Kunst is een geval van smaak, maar meer nog is de kleur de waarde. De waarde om iets mooi te vinden of juist niet. Want ik zie de dingen niet zoals ze zijn, maar zoals ik mezelf zie met mijn ballast van wat ik heb meegemaakt tot nu in het leven. Ik interpreteer het geziene naar mijn eigen ervaring. Zo neem ik kleuren ook waar. Mijn brein beschouwt de wereld  niet als een gegeven, maar construeert met de kleur de realiteit. Mijn realiteit. Mijn hersenen sporen actief op wat mij interesseert. Dat werkt bij iedereen zo en daarom kijkt een ieder anders vanuit een tegengesteld gezichtspunt naar hetzelfde ding. “Niets is minder werkelijk dan de werkelijkheid”, lees ik ergens in het boek.

Kunst zorgt voor afleiding, kan inspireren, troost bieden en mijn blik verruimen. Kunst brengt naast de harde wetenschap de verbeelding binnen. Ik zie een kleur, maar het zegt me niets zolang ik er geen associaties bij heb. In het boek wordt de kleurwaarneming wel biologisch uitgelegd. Hoe werkt het oog, hoe zet het beeld zich in de hersenen. Er is een historische beleving, want een kleur kan mij doen herinneren aan een gebeurtenis. Maar er is ook een emotionele uitleg, omdat kleuren bij mij gevoelens oproepen. Zelfs kan ik de geur van een kleur ruiken, omdat ik waarneem met meerdere zintuigen dan enkel het zicht. De kleur kan niet los zijn van een vorm, hoewel kunstenaars in de vorige eeuw daar tegenstrijdig mee om zijn gegaan. Maar mijn hersenen willen houvast en zoeken naar vorm, willen herkenning en vertrouwd raken met de signalen die van buiten door de ogen naar binnen komen. De kunstenaar kan van het proces, dat mijn waarneming bepaald, gebruik maken om bij mij spanning en emotie op te roepen. Maar ik moet daar wel voor open staan, op één lijn zitten met het kunstwerk, mijn gevoel aanroepen. Kunst roept emotie op. Dat heeft te maken met vorm, kleur en uiteraard met de voorstelling en het onderwerp. Het kan mooi zijn of lelijk, het geeft emotionele spanning – negatief dan wel positief. Kunst wordt gemaakt om mensen te raken, het werkt positief op het welzijn van mij als mens. Dat doen kleuren ook.

We Wonder Where the White Went, 28 april - 26 mei 2019, Arti et Amicitiae, Amsterdam

Kleuren zijn subjectief, ik neem ze waar in een vorm maar ik kan er niet objectief naar kijken omdat de ander er iets anders in kan zien dan dat ik erin zie. Het brein geeft een eigen invulling. En ieders brein is door andere invloeden van buitenaf gevormd. Ieder mens is uniek. Elk mens heeft een eigen waarheid, een uniforme waarheid bestaat eigenlijk niet. Er is een waarheid die als realiteit wordt aangenomen, maar een ieder heeft daarvan een eigen interpretatie. Elk doorvoelt de omgeving verschillend. Er kan een algemene deler zijn, een waarheid die als gemiddeld waar wordt aangemerkt omdat er toch orde zou moeten zijn. Zo is het ook met de kleuren. Deze zijn onderhevig aan heersende normen en waarden. De kleur stond ten dienste van de vorm, van de expressie. Door de eeuwen heen was het vooral de kerk die bepaalde welke standaard werd gehandhaafd. Naarmate de religie minder vat heeft op de samenleving staat de standaard minder vast. Maar toch blijf ik kleuren interpreteren en aanwenden door die geschiedenis en mijn eigen opvoeding daarin.

“De kleur van kunst” is een verhelderende uitgave, waarin vragen antwoorden krijgen. Een wetenschappelijke opsomming naast een historische gewaarwording. Er worden belangrijke kunstenaars aangevoerd die speelden met kleur in hun werk. Wat dit fenomeen voor hen betekende en hoe ze het gebruikten om voor hen aansprekende beelden te scheppen die voor mij zeggingskracht hebben. Vooral in het abstracte idioom spreekt kleur een hartig woord mee. Het is het onderwerp op zich. Kleur komt los van vorm en krijgt een eigen duiding zonder tastbare voorstelling. Ik zie wat ik zie, maar is dat de waarheid. Sluit ik mijn ogen dan kleurt de werkelijkheid zich complementair in nabeelden. Ik voel de dingen met mijn ogen, mijn blik streelt de vormen. Zien is een verklaarbare reactie van mijn lichaam, mijn zintuigen. Is mijn blik gewend aan dat zichtbare, dan volgt een zien van symbolen dat zoals eerder geschreven samenhangt met de historie in het algemeen en mijn ervaring in het bijzonder.

Crossing Colors, 11 maart - 27 mei 2018, Kunsthal 45, Den Helder

Niet alleen gaat “De kleur van kunst” over kleur en kunst. Het boek had evengoed “de kunst van kleur” als titel kunnen hebben, want het vergt veel kennis de tinten te duiden. Kleur is door de tekstbijdragen gezet in historisch perspectief. Wordt de kleurenleer aangehaald, komen filosofen aan het woord die diep nadenken over het hoe en waarom. Kunstenaars die antwoorden geven op de door hen gebruikte manier en werking van kleur. Een aantal hedendaagse kunstenaars beschrijven stijl en techniek, waarbij voorbeelden zijn afgedrukt zodat ik een beeld bij het woord krijg. Voor de beeldvorming van andere aangehaalde kunstenaars moet ik mijn bibliotheek van kunstboeken aanspreken of de zoekmachine op internet. Want beelden spreken nog altijd meer dan woorden. Door dit boek is mijn kijk op de omgeving en de kleuren daarin anders geworden. De historie van het fenomeen kleur te kennen heeft mijn blik verruimd. Zie ik helder, zijn mijn denkbeelden geen dromen meer.

DE KLEUR VAN KUNST, denkbeelden & dromen. Marianne Roodenburg, beeldend kunstenaar en auteur, met bijdragen van filosoof Onno Zijlstra en kunsthistoricus Sandrine van Noort. Roodenburg Uitgevers, 2020.