#utjouwerij deryp

[jurjenkvanderhoek]

BLOEMLEZING ALS DWARSDOORSNEDE VAN DE FRYSKE DICHTKUNST

Een heikele onderneming een bundel samen te stellen met een serie dichtende schrijvers. Friese dichters in de 21ste eeuw in dit geval. Het ijs is glad. Want in een of andere keuze valt altijd iemand tussen wal en schip. Dat vindt deze iemand uiteraard zelf, dan wel de bekenden om hem of haar heen. Welke mensen selecteert de samensteller van een dergelijk boek om representatief voor het onderwerp te blijven. In het geval van de uitgave "Naar gelang het Noorden" worden tien Friese dichters naar voren geschoven. Deze zijn vooral in de provincie Fryslân erkend als gevestigde schrijvers. Zo stellen de samenstellers, want de serie werd vanuit diverse standpunten bekeken en de dichters gekozen. De tien verdienen naast Friese roem ook landelijke aandacht zo vindt de redactie. Een dwarsdoorsnede derhalve van wat er in Fryslân op het gebied van de poëzie gaande is. Het vertegenwoordigt de dichtkunst, maar is ze niet. Want zoals hierboven geopperd is het een netelige onderneming om deze schrijfstijl te kenmerken door een aantal uit de reeks te nemen. Er is dan ook kritiek uit het veld gekomen. "Naar gelang het Noorden" is niet een top tien van beste dichters. Het is een afspiegeling van wat er op dit gebied gebeurt in de provincie Fryslân.

De brochure, een bundel op broekzak formaat, is gemaakt op verzoek van It Skriuwersboun. Deze Friese schrijversvakbond is een vereniging van Fryske schrijvers, dichters, vertalers, publicisten en mensen die loyaal zijn aan de Fryske schrijverij. De bond levert een bijdrage aan het verbeteren van het literaire klimaat en behartigt de belangen van auteurs in het Frysk door contacten te onderhouden met allerlei organisaties, lees ik op hun website. Geschreven in het Frysk uiteraard, want daarvoor staat it Bûn. De bundel is echter tweetalig, want de gekozen schrijvers verdienen immers landelijke aandacht. Met een enkel in de Fryske taal gedrukte uitgave zal het niet veel verder reiken dan de provinciegrenzen. Ook daar zit een adder onder het gras. De dichters dichten in de memmetaal, de moederstaal. In dat woordgebruik schuilen hun gevoelens, kunnen ze zich ten diepste uiten. Om deze emotie te vertalen, in dit geval in het Nederlands, moet je van goede huize komen. Immers iedere taal heeft de eigen karakteristiek, het eigen idioom. Niet elke uitdrukking valt een-op-een over te zetten, het boet meestal aan kracht in.

Het Frysk is een dynamische taal, onstuimig soms en rauw meestal. Het schijnt minder beschaafd in vergelijking met het Hooghaarlemmerdijks. Maar juist in die boerse uitdrukkingen gaat een diepe bewogenheid schuil. De Fries neemt geen blad voor de mond, zegt waar het op staat. Maar kan daarnaast heel bevlogen uit de hoek komen. De formulering mag dan ruw en grof zijn, het windt er geen doekjes om. Dat recht door zee gevoel kan niet altijd tot uitdrukking komen in de vertaling. Er dient wel gekozen te worden voor verzachting omdat verharding in de overzetting tot niets leidt. Voor een vertaling ga je niet over één nacht ijs. Het verdient evenveel aandacht en empathie als dat de dichter zelf had. De creatie wordt recreatie, de beleving een herbeleving. Maar de lezer moet al tweetalig zijn om onderscheid te maken. Wanneer de maker dan het eigen maaksel overschrijft is de emotie uit de eerste hand, blijft de kracht in indruk en uitdrukking bij hem of haar zelf. De Fryske dichter zelf is een geboren taalschakelaar. Voortdurend moet gewisseld worden van thuistaal naar schooltaal om het resultaat van de schrijverij een groter verspreidingsgebied te kunnen geven.

In “Naar gelang het Noorden” worden de tien geselecteerde dichters in leven en werk toegelicht. Naast een fotografisch portret in zwartwit is kort een biografie opgesteld. De tekst legt de manier van schrijven van de persoon uit en op welke podia en media het werk te vinden is. De waardering wordt uitgesproken in een aantal citaten van recensenten. En een bibliografie om in de bibliotheek of de boekhandel eens gepubliceerde bundels na te trekken. Het is dan lastig om een tweetal gedichten uit het oeuvre van de geselecteerde dichters te lichten. Weer zo’n hachelijke zaak. Welke teksten zijn representatief voor de schrijver. Toch hebben de samenstellers een evenwichtige uitgave weten te maken. Daarbij is niet gekozen voor een enkele stijl, maar komt iedere poëtische uiting voor het voetlicht.

De titel van de bundel is geschreven uit een dichtwerk van Eppie Dam: neigeraden it noarden. Hij is één van het tiental. “Neigeraden it noarden wint de taal oan / ûntkenning en promket in lippetsjinst / oan it hillich net-neamen de mûle syn n-en.” In dit in 2004 gepubliceerd gedicht spreekt de dichter zich onbarmhartig uit over zijn geboortegrond volgens recensent Jabik Veenbaas in het Fryske De Moanne. ‘Rekent hij ongenadig af met het ijskoude noorden, met de baggerboerengeest die de verbeelding vertrapt en de vreugde neerhaalt.’ Het zet niet de toon van deze bloemlezing, maar geeft wel aan dat de Fryske dichtkunst serieus genomen dient te worden. “Naar gelang het noorden wint de taal aan / ontkenning en pruimt in lippendienst / aan het heilig niet-noemen de mond zijn  n-en.”

Naar gelang het Noorden. Tien Friese dichters in de 21ste eeuw. Brochure gemaakt op verzoek van It Skriuwersboun. Uitgave Utjouwerij DeRyp, 2023.

https://utjouwerij-deryp.nl/boeken/naar-gelang-het-noorden/

[jurjenkvanderhoek]

EEN DORPSGESHIEDENIS UIT DE ZUIDWESTHOEK VAN FRIESLAND

Het eerste wat opvalt aan het boek, van Ids de Roos wanneer ik het uit de verzenddoos pak, is de titel op het omslag: SKA(R)L. Waarom die haken om de letter R? Het betreft de plaats Scharl, in het Fries Skarl. Het ligt in de Zuidwesthoek van de provincie onder de rook van Stavoren en Warns en op een steenworpafstand van het Roode Klif. Schrijver de Roos legt die vreemde schrijfwijze meteen uit in zijn verantwoording. De Roos namelijk hanteert in het boek de Friese taal. Dat is soms een lastige taal, geeft hij toe. Wordt dan wel de r geschreven maar spreekt men deze letter niet altijd uit. “Wanneer Skarl niet geregistreerd stond, had ik niet eens geweten dat die letter in het woord moet.” Daarom heeft De Roos de letter tussen haakjes gezet: het is er wel maar wordt niet gehoord.

Het is een klein dorp, dat Ska(r)l, in de middeleeuwen ontstaan. Dan heet het nog Scarle, later Scherl en Scharlle. Het heeft op dit moment een 60 inwoners. Tussen Scharl en het naburige Laaxum komt op 26 september 1345 een klein leger van graaf Willem IV van Holland aan land om er de Friezen te bevechten. Het meest gedenkwaardige feit van deze kleine buurtschap. Het blijkt een ongelijke strijd, de Friezen zijn met man en macht opgewassen tegen de Hollanders en overwinnen. Dit gebeuren staat bekend als de Slag bij Warns. Er staat een gedenksteen van bij het Roode Klif, ofwel Reaklif: leaver dea as slaef. Ieder jaar wordt de slag nog herdacht. Dit gebeuren beschrijft Ids de Roos zijdelings in zijn boek. Het tekent wel de streek, maar is minder belangrijk voor zijn geschiedschrijving.

SKA(R)L is een boek dat het leven van Ids de Roos en de zijnen beschrijft in de Zuidwesthoek van Friesland. “Ferhalen út myn lytse Súdwesthoeke”, want in zijn tijd en eerder was de wereld niet groter dan zover je kon kijken in de driehoek Johan Frisokanaal, Morra en de Wielvaart. Je hebt er een weidse blik over het IJsselmeer, dat wel. De Roos beschreef als columnist van dorpskrant De Warnser Poarte het wel en wee van de boerengemeenschap. Het geeft de lezer, wanneer hem of haar het lezen van de Friese taal machtig is, een mooie kijk in het leven op het platteland van Friesland in deze regio.

Eigenlijk is SKA(R)L een geschiedenisboek, dat gedetailleerd de nabije historie van het dorp beschrijft. Met naam en toenaam komen de bewoners in de verhalen voorbij. Er zijn vertellingen van horen zeggen, van mond tot mond de wereld in gebracht. Maar ook laat De Roos mij zijn eigen ervaringen en herinneringen met en rond de plek weten. Het is door die verhalen van de straat een machtig mooi boek om te lezen. Ik loop mee met Ids langs de verkeerde weg, hoor het kanongebulder van een Hylper skeet en voel de gleone ryksdaalder in mijn handpalm.

Het zijn allemaal vertrouwde voorvallen die De Roos over zijn geboorteplaats beschrijft, althans wanneer je van eenzelfde of daaromtrent geboortejaar bent en van het platteland komt. De eerste telefoon, Sintemaarten in optocht, de voddenkoopman aan de deur, pareltjebrij en ranja in een melkbus. Met de kaarten van het Frysk Boerekwartetspul in de hand kan de vaktaal van het boerenbedrijf worden ontleed en uitgelegd. Hoewel bepaalde zaken ouderwets aandoen en nauwelijks meer van deze tijd zijn. Zo is het boek SKA(R)L naast historisch verantwoord ook nog eens waardig te liggen op de koffietafel van een oudheidkamer. Het is een leerboek ook nog, het onderwijst over de bewoners van de boerderij, de opstallen als de schuur en de hooizolder, over de dieren – de koe, het paard, de schapen en het varken (kwartet!) – , de bedrijvigheid in het voorjaar en de zomer, het landwerk en het melken. Alle facetten van de boer en zijn bedrijf komen aan de orde. Tige nijsgirrich!

Er zijn familieverhalen, oorlogsverhalen, feestverhalen en verhalen die dorpsbewoners beschrijven. Verhalen die legendes worden, maar ook het broodje aap verhaal. Verhalen die verzonnen lijken, die van mond-tot-mond steeds minder waarheid krijgen en meer helshaftig worden. Verhalen over bijnamen, omdat die heel handig zijn wanneer er veel dezelfde voornamen in een dorp zijn. Houd de ene Jan dan maar eens gescheiden van de andere Jan, dus dan wordt het Jan Hurddraver of Jan Barchje en Jan Sticky of Jan Pap. Ido de Roos weet er een hele rij op te noemen en geeft daar dan een levendige beschrijving bij.

Welhaast alle inwoners van het dorp krijgen enkele zinnen of een heel verhaal in de columns van Ids de Roos toegemeten. Hij heeft een boeiende trant van schrijven, waardoor de vele voor mij onbekende namen uiteindelijk een bekende klank krijgen. En ook de vele zwartwit foto’s in het boek maken de tekst beeldend. Het zijn vooral die dorpsbewoners met hun doen en laten die het boek zo leesbaar maken. Somtijds lijkt de dorpskrant wel een boulevardblad, wanneer De Roos in zijn stukken deuren opent die voor anderen gesloten blijven. Door het boek word ik voor even, het moment van lezen, een Skalder.

SKA(R)L, ferhalen út myn lytse Súdwesthoeke. Ids de Roos. Utjouwerij DeRyp, 2022.

Ids de Roos - Ska(r)l. Ferhalen út myn lytse Súdwesthoeke - Útjouwerij DeRyp (utjouwerij-deryp.nl)

[jurjenkvanderhoek]

EEN ATLAS OM HET OEUVRE TE ONTDEKKEN

Het ziet als een prentenboek. Zo’n bundel met plaatjes dat vrijwel zonder woorden kan. Maar geen strip zonder verhaal, hoewel de beelden voor zichzelf kunnen spreken. Enkel enkele onderschriften de verhaallijn zullen duiden. In “NO SA”, een uitgave over de kunst van Klaas Werumeus Buning, lees ik een korte biografie maar zie vooral voorbeelden uit het omvangrijke oeuvre van de kunstenaar. Want de schilderijen tekenen zijn leven, laten zien waar de man voor leeft, wie hij is, wat hij is. In een afgedrukt interview met schrijfster Sabine van den Berg maakt Buning zijn drijfveer kenbaar. Wat hem kan aanzetten tot schilderen. Dat hij met gevoel werkt en vooral naar de herinnering schept. Stof tot nadenken geven de momenten tussen nacht en dag. De schemer, het ontwaken, met de droom nog in gedachten. Dat is het ogenblik dat bevriest op zijn doek. “Ik creëer een droomsfeer, zoals tijdens het moment dat je wakker wordt uit een droom, je hebt net iets meegemaakt, een soort ruimte of ervaring die helemaal niet kan in het echt.”

Dat betekent niet dat het werk van Werumeus Buning in nevel is gehuld, dat het abstracte elementen in zich heeft omdat een droombeeld minder eenvoudig in beeldtaal uit te drukken is. Wel schildert hij deze ervaringen expressief met vlekken en klodders, vegen en klonten verf. Van dichtbij zie ik alleen gekleurde modder op het linnen, maar op afstand vallen de spatten en streken samen tot een geheel. Een geheel met een speels karakter, waarin op het oog niet helemaal duidelijk is wat er gebeurd maar op het gevoel het tafereel herkenbaar en (be)grijpbaar is. Dan wanneer er een gelijkend portret moet zijn van een persoon of een dier, dan blijkt het realistische vakmanschap van de kunstenaar. Dan is er minder de droomsfeer, minder het schemerbeeld van de dageraad, maar staat het onderwerp in het beloken licht van de dag.

Werumeus Buning zet geen helder beeld neer, wel een duidelijke sfeer. Hij schildert als het ware het verborgene achter de zichtbaarheid. Het gevoel dat meestentijds schuil gaat achter de waarheid. De emotie die je niet ziet, maar wel ervaart in het kijken. De schilder raakt de stemming in de kern. Daar waar niet de klaarheid van het beeld ter zake doet. Het beeld lijkt nog niet klaar, maar is juist af in de ontroering van de expressie dat tussen de verfstreken spreekt, zoals in een vertelling tussen de regels door het verhaal zich laat lezen. Het is niet duidelijk aanwezig, de toeschouwer dient een andere laag in het kijken aan te spreken. Het is niet waar, maar het had wel waar kunnen zijn.

In zijn werk roept Klaas Werumeus Buning graag de wereld van het kind op en aan. “Zoals een kind op een kleed speelt met een paar blokjes. De wereld die het daarmee oproept bestáát, die is er. Als kind kun je spelen dat je piloot bent. En dan bén je piloot, op dat moment is het levensecht.” De kunstenaar maakt zijn eigen wereld in het atelier. Hij speelt, of beter schildert, bijvoorbeeld een kerkzaal met paarden. Dan ís die kathedraal gevuld met viervoeters, hoewel dat in realiteit niet zal gebeuren. Buning grijpt terug naar zijn jeugd, of blikt de algemene geschiedenis in. Daarmee schept hij een omgeving die wat betreft gevoel sentiment uitstraalt. Ook al door zijn penseelvoering en verfgebruik.

In het boek, met een voorwoord van kunstkenner Willem Treurniet, laat de schilder zien dat zijn inspiratie een brede reikwijdte heeft. Hij heeft niet een bepaalde voorkeur van onderwerp, het kan van alles zijn dat hem aanspreekt, wat hem beroert. Wat wel een lijn is in zijn werk is het verbeelden van een gevoel, het neerzetten van een wereld die eigenlijk geen bestaan kent. Hij is de schepper van een nieuwe wereld. Bewust vallen de beelden hem niet in, zoals dat gaat met inspiratie. Hij diept ze op uit een onberedeneerd arsenaal van indrukken, of eigenlijk drijven ze net onder het oppervlak van het bewustzijn om daar te zijn en klaar te zijn wanneer Buning ze nodig heeft. De beelden moeten hem iets vertellen, waarna hij er mee aan de slag gaat om er verslag van te doen. Werumeus Buning is een verhalenverteller, een beeldmaker.

“In de verbeelding van Werumeus Buning speelt het dwalen een belangrijke rol”, schrijft Willem Treurniet. In zijn wandeling neemt hij mij aan de hand zodat ik niet verdwaal in het zien. Ik ben op reis in zijn wereld en ontdek door goed om mij heen te kijken kleurige details en de wonderlijke geheimzinnigheid van het leven. Ik maak een trip in het hallucinerende werk van Buning. Het beneveld mijn zinnen en verdooft bijkans mijn werkelijkheid. Het verhaal dat meegaat in het boek toont vooral het hoe en waarom. Het verlangen kunst te maken, de bevrediging in het scheppen van een fantasie. Een welhaast onmogelijke wereld suggereren, maar ook dichtbij de werkelijkheid te blijven in het portret. En waarom het boek het toverwoord “no sa” als titel meekreeg doet de kunstenaar daarin ook fijntjes uit de doeken.

Jan Pieter Dykstra Hzn heeft dat verhaal, dat Van den Berg dus uitschreef van een gesprek met de kunstenaar, in eigen woorden in de memmetaal verwoordt. Wanneer je als lezer die taal machtig bent herken je het een en ander van wat je eerder las. Eigenlijk zou iedere lezer het Fries moeten beheersen, want de tweede landstaal is zo meer levend. De woorden dansen nagenoeg over de zinnen. Het drukt gevoel uit, meer nog dan het zakelijke Nederlands. De taal past zoveel beter naadloos aan de werken van Werumeus Buning. Eigenlijk schildert Klaas in het Fries, hoewel de beelden universeel zijn. Het symboliseert gevoelens die van alle tijden zijn. Het werk heeft geen diepere laag, het is zoals het is.

NO SA is een atlas om het werk van Klaas Werumeus Buning te verkennen. Een kaartenboek, een plaatjesalbum waarin hij op mijn gevoel werkt door zijn eigen emotie te exploreren. En kijk ik goed, zie ik beter, dan ontdek ik mensen onder de Berenklauwen, een mens op Terschelling en in de sneeuw van het Martinikerkhof Groningen, graffiti in Ligersbolle en een papieren bootje in de Onderwal. Zie ik goed, kijk ik beter, vind ik ruiters in de Paardenkathedraal, een open deur Op weg naar het einde, een veekeuring in Workum aan de voet van de Gertrudiskerk en het bezoek in Het grote atelier. Sta ik oog in oog met Beer, Koperniki en Teadze. Kruist mijn blik die van Baby Spice, Obi, Jentsje Popma en de schilder hemzelf. Ruik ik de plas van de pissende koe, hoor ik de trommelaar van Muzikanten en proef ik de Gerookte makreel. No sa, zo zij het.

NO SA, Klaas Werumeus Buning. Tekst Willem Treurniet, Sabine van den Berg, Jan Pieter Dykstra Hzn. Uitgave Utjouwerij DeRyp, 2022.

Klaas Werumeus Buning - No sa - Útjouwerij DeRyp (utjouwerij-deryp.nl)

[jurjenkvanderhoek]

AIMABEL MAN REFLECTEERT ARCADISCHE BEELDEN

Bij het openslaan van het boek Reflecties stap je zo binnen in het atelier van Gosse Koopmans. Want horizontaal over de schutbladen voor en achter is het panorama van zijn werkruimte in de vorige woonplaats afgedrukt. Het is een beeld dat door en rond loopt als in een gesloten cirkel, dus waar ik bij wijze van spreken midden in kan staan om de ruimte te beleven. Het is een vondst van de vormgever daar de tekst over en de afbeeldingen van de schilderijen in te plaatsen. En druk ik mijn neus tegen het papier dan kan ik het pastelkrijt ruiken. Het tekenen van panorama’s is een nieuwe richting in het oeuvre van Koopmans. Zeven jaar geleden in 2015 zette hij zijn eerste meerdelige tekening op. Het interieur van het Dam Jaarsmahûs in Eastermar was onderwerp van uitbeelding. Nu woont Gosse in Warfhuizen en is al meerdere panorama’s verder.

Voor het boek is Susan van den Berg in gesprek gegaan met Gosse Koopmans. Voor hem betekende de verhuizing van het Friese naar het Groninger land een nieuw begin. Door omstandigheden moest hij het sfeervolle renteniershuis verlaten en vond werkruimte over de provinciegrens. Doordat het Friese dorp bij de Postcodeloterij in de prijzen was gevallen werden Gosse en zijn vrouw Sharon nog net geen miljonair, maar kregen wel financieel een ruime armslag om daar in de buurprovincie een nieuwe start te maken. Van de vorige eigenaars namen zij het verzamelgebouw met de wervende naam Nou Nòg Mooier over, met een lijstenmakerij, een expositieruimte en cadeauwinkel. Praktijkruimte voor astrologie en coaching kon er komen, en voldoende plek voor een ruim bemeten atelier. Een creatief platform voor kunst en ambacht.

Het verhaal is te lezen als een biografie. Een levensbeschrijving van de jongen die kunstenaar wilde worden. Hij stamt uit een schilderfamilie en zet dus die lijn van vader op zoon door. Zijn vader echter stimuleert hem niet, want Klaas weet hoeveel moeite het kunstenaarsbestaan kost. Na een afgebroken opleiding tot leraar en een baan in de bakkerij kiest Gosse voor de kunst en de kunstacademie. Na de studie probeert hij op eigen benen te staan en niet hetzelfde pad te gaan als zijn schilderende vader. Gosse wil zichzelf zijn en niet de zoon van. Dus maakt hij eerst geen landschappen zoals Klaas Koopmans dat deed, maar stillevens en portretten.

Zus Anje wil in Earnewâld een permanent podium bieden aan het werk van haar vader en dat van haar broer: Galerie Koopmans. Het is het jaar 2000. Daarmee is het moment rijp voor Gosse om zich toch te richten op het landschap als onderwerp voor zijn schilderijen. “Een persoonlijke overwinning die voelde als een doorbraak”, zegt hij daarover in het boek. De schilder is nu ruim 35 jaar aan het werk en heeft een omvangrijk oeuvre opgebouwd. Hij is voortdurend letterlijk en figuurlijk onderweg in en met zijn kunst. In het werken om zichzelf binnen de hem passende stijl steeds opnieuw uit te vinden, andere terreinen te betreden die voor hem als schilder en tekenaar nog niet ontgonnen zijn. En om ideeën op te doen reist hij naar zijn onderwerpen. Gosse Koopmans is vooral een buitenschilder, en plein air is hij als een vis in het water. Op zichzelf in het atelier is maar zo alleen.

Gosse is een mensenmens en is graag onder de mensen. Maakt makkelijk een praatje met de mensen die de vorderingen achter zijn rug om gadeslaan. Hij zit liever in zijn inspiratie buiten, dan met zijn inspiratie in het atelier binnen. Geen hitte en geen koude, geen wind en geen regen, houdt hem binnen. Ieder moment van de dag en in elk jaargetijde kan men de schilder achter zijn veldezel in de openbare ruimte vinden. Zo heeft hij al veel landschappen geportretteerd, maar zet even zo snel een werkplek op in dorpsstraat of op stadsplein. En zelfs in de hal van het ijsstadion of het café van een museum. Met een losse toets documenteert Gosse de omgeving. Zijn betrokkenheid met de wereld ligt vast in zijn impressies. Het landschap, de plek, geeft herkenning; de mensen daarin blijven altijd onpersoonlijke voorbijgangers. Behalve wanneer het portret karakter moet hebben, dan weet hij deze ook tekenend te vatten.

Het boek toont meer dan honderd werken en geeft Koopmans’ reflectie op de schepping weer. De natuur, de elementen, daar heeft hij zo zijn gedachten over en kan er bevlogen van vertellen. Geestdriftig legt hij die passie vast in realistische werken naar de werkelijkheid geschilderd. Dat ongrijpbare gevoel dat hij bij het landschap of de omgeving waar hij is heeft, probeert Gosse toch op doek te zetten. Zo zodat ik in de doorsnee impressie een onalledaagse sfeer proef. Gosse Koopmans kijkt met het kunstenaarsoog en ziet die stemming boven de horizon, die ik pas zie op zijn schilderij terwijl ik het daar in de ruimte niet heb opgemerkt. Zo leert Koopmans mij kijken, opmerken, zien.

Vooral in de werken waar de natuur vrij spel heeft, en de mens op de achtergrond blijft of zelfs helemaal buiten beeld is, gaat Koopmans helemaal los. Daar klinkt zijn liefde voor het Friese en nu Groningse platteland groots in door. Maar ook schuwt hij de mens niet, want het is zijn werkmateriaal – op het strand, in de winkelstraat, schaatsers op het ijs, bezoekers in het café, gasten op de bruiloft. Maar toch ga ik voor de einder, het vlakke land met de hoge lucht zo typerend ongemoeid door Koopmans in olieverf vastgelegd. Het wad, het meer, de polder, de sloot. Beschouwende indrukken.

Het imposante karakter en grootse formaat van de panorama’s komen in het boek minder goed tot uiting. Deze uit meerdere vellen bestaande tekeningen komen tot vol recht aan de wanden van een museum of andere tentoonstellingsruimte. Met een map vol dik papier stapt Gosse dan de lege ruimte in. En puzzelt zich de beeltenis terug op de vloer om deze vervolgens aan de wand te prikken. Ik weet het, want ik was erbij toen één van de kabinetten in Museum Belvédère atelier werd. Zelfs heb ik nog, evenwel onherkenbaar, het boek gehaald op een foto waarop ik doende ben met het bevestigen van dat panorama. De losse papieren kunnen mogelijk ook wel zonder het geheel. Ieder vel is een schilderij op zich. Dat gaat goed bij een interieur of het atelier, maar bij de oude beuk of de boom van Ton mist de koper van het detail toch node de rest. Dan wordt het onderdeel welhaast een abstract element. Ook heel opvallend, want Koopmans is een beste tekenaar.

Reflecties, het is een mooi boek om fijn door te bladeren. De tekst maakt het beeld van de schilder helder. Van den Berg heeft een fijne manier van schrijven en raakt het Friese karakter van de schilder. ‘Gosse tekent en schildert om vast te leggen wat indruk maakt’, schrijft ze, ‘om te delen wat van waarde is en om te conserveren wat anders weer verdwijnt. De vergankelijkheid houd je niet tegen. Het leven is tijdelijk, maar kunst is voor de eeuwigheid’. Gosse heeft zijn enthousiasme weten over te brengen op de journaliste en deze laat het doorklinken in de tekst voor het boek. Uit de reproducties blijkt zijn begeestering. Gretig beschouwd hij zijn omgeving en fanatiek legt hij deze vast. Dat hij een scherpe blik heeft, vorsend de dingen opneemt, blijkt uit zijn zelfportret uit 2020. Streng en donker blikt hij mij aan, speurend naar mijn wezen. Terwijl de man juist vrolijk en met lichte oogopslag de wereld toelacht. Als kunstenaar is hij zichzelf, serieus en vastberaden zijn verhaal uitbeeldend. Buiten de vierkante meter van zijn werkplek gaat dat masker af. Beide kanten gaan goed samen in de mens Gosse Koopmans. Een aimabele man met arcadische beelden.

Gosse Koopmans. Reflecties. Teksten Susan van den Berg. Uitgave Utjouwerij DeRyp, 2021.

https://utjouwerij-deryp.nl/boeken/gosse-koopmans-reflecties/