#styl zakopiański | Explore Tumblr Posts and Blogs

mri-mg · 1 year

Text

Młoda Polska

[WIP]

Nazwa: Młoda Polska, modernizm (fr. nowoczesny), neoromantyzm, fin de siecle (fr. koniec wieku), la belle epoque (fr. piękna epoka)

Ramy czasowe: 1870-1914 Europa; 1890-1918 r. Polska (wtedy powróciła tradycja romantyczna, zaczęto wydawać francuskich modernistów i zaczęli pisać Żeromski i Przerwa-Tetmajer)

Filozofia (odpowiedź na pozytywistyczny "optymistyczny racjonalizm", nastrój antyracjonalny, niepokój związany z końcem wieku)

Artur Schopenhauer i schopenhaueryzm - świat jest przedmiotem nieosiągalnych ludzkich pragnień i piekłem. Życie to walka z góry skazana na porażkę. Szczęście jest dla człowieka nieosiągalne, doświadcza on tylko cierpienia. Pozorną satysfakcję dają: sztuka, przyroda, miłość fizyczna, nirwana. Groza życia jest większa od grozy śmierci. Fryderyk Nietzsche i nietzscheanizm - przewartościował wszystkie wartości, odrzucił chrześcijaństwo i powiązane postawy. Stworzył koncepcję nihilizmu, ideę nadczłowieka - jednostki silnej fizycznie i psychicznie, wybijającej się ponad przeciętny tłum. Odrzucił wszelkie normy moralne i obyczajowe. Henry Bergson i bergsonizm - światem rządzi pęd życiowy. Najlepiej poznać świat intuicją.

Dekadentyzm - nurt światopoglądowy i artystyczny (NIE filozofia). Postawa wyrażająca pesymistyczne nastawienie do życia i świata, spowodowane kryzysem wartości, bezradnością wobec istniejącego zła, niechęcią do wszelkich przejawów aktywności. Dekadenci odczuwali smutek, apatię, melancholię, tęsknotę, rozczarowanie.

Kierunki artystyczne: dekadentyzm; impresjonizm (fr. uchwycenie momentu, stosowanie epitetów kolorystycznych, zwracanie uwagi na kolory i światło, próba uchwycenia momentu w przyrodzie, subiektywność przekazu, dominacja melancholii, melodyjność, rytmiczność); ekspresjonizm (wyrażanie swoich emocji)

Życie artystyczne w Polsce toczyło się głównie we Lwowie, Krakowie (Kabaret Zielony Balonik, cyganeria krakowska zwana Bohemą), Zakopanem (wieczory literackie, taternicy), Warszawa (mniej). Tatry - popularny motyw w literaturze, poezji, muzyce i sztuce Młodej Polski. Interesowano się historią i kulturą góralską, sięgano po gwarę podhalańską, wzornictwo, pasterstwo, budownictwo. Kultura: impresjonizm, secesja, styl zakopiański (architektura S. Witkiewicza);

Zagraniczny

"Zbrodnia i kara" Fiodor Dostojewski

Powstanie: 1867, polskie wydanie: 1888

Gatunek: powieść psychologiczna

Czas i miejsce akcji: Moskwa. Akcja rozpoczyna się w poniedziałek, 7 lipca 1865 r. i trwa 14 dni (+epilog)

Fabuła: Rodion Raskolnikow, ubogi (były) student prawa, zastawiał swoje rzeczy* u lichwiarki, o której zabiciu często myślał. Po upewnieniu się, że jest to słuszna decyzja (pomoc finansowa ludziom jej dłużnym, rozmowa z pijakiem Marmieładowem, podsłuchanie rozmowy o zabiciu lichwiarki, przekonywaniu się o jej szkodliwości) idzie popełnić morderstwo. Zabija Alonę i Lizawietę, która wróciła niespodziewanie do mieszkania. Kradnie zastawione rzeczy i ucieka (ledwo). Zaciera ślady zbrodni. Zostaje wezwany na policję, jako że był klientem lichwiarki. 4 dni leży z gorączką w łóżku, majaczy. Odwiedza Sonię Marmieładow (prostytutkę) i rozmawiają o Bogu, czytają ewangelię o wskrzeszeniu Łazarza. Rodion odbywa też rozmowę z sędzią śledczym, który mówi mu o sposobie prowadzenia śledztwa w taki sposób, że przestępca po jakimś czasie sam przyznaje się do winy. W czasie kolejnej rozmowy z Sonią Raskolnikow przyznaje się do zabójstwa lichwiarki. Wkrótce do Raskolnikowa przychodzi sędzia śledczy informując go o dokonanej rewizji w jego mieszkaniu, sugeruje mu również, żeby Raskolnikow sam zgłosił się do więzienia. Rodion przyznaje się do morderstwa Alony, wyrokiem sądu zostaje skazany na katorgę, gdzie towarzyszy mu Sonia. Po pewnym czasie wyroku Rodion uznaje swoją winę i nawraca się.

Raskolnikow: winny zabójca czy czciciel idei praktycznego rozumu?

kontekst: nietzscheanizm (Rodion uważa że jest silną jednostką, która może pozbyć się słabszej dla dobra społeczeństwa [gone wrong])

Etos chrześcijańskiej ofiary: Sonia Marmieładowa

kontekst: biblijna przypowieść o wskrzeszeniu Łazarza (ulubiona Soni, która ma nadzieję, że jak Łazarz zmartwychwstanie do nowego życia, bez grzechu, za który uważa prostytucję, z której się utrzymuje)

Poeci przeklęci:

Charles Baudelaire

[bodler]

"Padlina"

łączy tradycyjną poezję z elementami nowatorskimi

sytuacja liryczna - spacer i rozmowa zakochanych, którzy spotykają po drodze padlinę

słownictwo - dosadne, wulgaryzmy, wiele środków stylistycznych (barokowych): kontrast, peryfraza, metafory, epitety, wyliczenia, apostrofy

tradycyjna budowa z 4-wersowych zwrotek

nietradycyjne ujęcie tematu śmierci i przemijania

podmiot: mężczyzna, artysta, który snuje refleksje nad śmiercią i przemijaniem i dzieli się nimi z ukochaną, czyli adresatką.

poeta zestawia romantyczną scenerię z naturalistycznym opisem padliny

zestawienia: letni piękny poranek vs plugawa padlina, kobieta vs trucizna i zgnilizna, słońce vs rozkład ścierwa, błękit i kwiat vs smród i szkielet

turpizm - fascynacja brzydotą

postawa dekadencka - pesymistyczny nastrój wiersza, poczucie bezsensu istnienia, rozczarowanie wartościami, które przemijają

"Albatros"

bohater liryczny wiersza - poeta i tytułowy albatros (poeta zauważa ich podobieństwo)

lecąc przez niebo albatros jest piękny, ale złapany w sidłą jest osaczony i niezdarny

poeta i jego twórczość są podobnie piękne, jeśli są wolne, nieograniczone cenzurą

opuszczone skrzydła albatrosa - utracone możliwości poety, który nie może wznieść się na skrzydłach poezji

motyw poety i ptaka - aluzja do poezji Horacego (przemiana artysty w łabędzia) i Kochanowskiego

Arthur Rimbaud

[rembo]

"Moja Bohema"

bohater liryczny - artysta-włóczęga, który nie dba o dobra materialne

podmiot jest ubogi materialnie - bez żalu opisuje swoje dziurawe spodnie, podartą bluzę i zniszczone buty

dla kontrastu ma bogatą wyobraźnię

mówi o swoim życiu z humorem i dystansem

pozostaje wierny poezji i Muzie, żyje, by tworzyć, a nie zdobywać bogactwo; idzie przez świat, zachwyca się przyrodą, śpi pod gołym niebem

gdyby miał lirę, śpiewałby i grałby jak poeci antyczni

motyw homo viator

Paul Verlaine

[werlę] sorry jednak nie przerabiałam żadnych jego wierszy, ale jest w trójce z Rimbaud i Baudelairem

Polski

Poezja

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Główny poeta Młodej Polski, wiersze programowe epoki, związany z Zakopanem (młodość), Krakowem (studia i twórczość), Warszawą (choroba i bieda). Nie należał do cyganerii krakowskiej, był dandysem. Tematyka jego wierszy: filozoficzna, tatrzańska, miłosna, autotematyczna (o poezji).

"Koniec wieku XIX"

tematyka filozoficzna

dekadentyzm

pytania o sens wartości postaw, uczuć, które kwestionuje podmiot

podmiot odrzuca przekleństwo, ironię, modlitwę, rozpacz, walkę, rezygnację, wiarę w przyszłość i moźliwość zaspokojenia

nic nie ma sensu, nic nie pomaga człowiekowi w cierpieniu, życie to ironia

człowiek jest bezsilny wobec zła świata

podmiot wypowiada się w liczbie mnogiej - głos pokolenia młodopolskiego

podmiot=dekadent, nawiązujący do filozofii Schopenhauera

"Hymn do Nirwany"

tematyka filozoficzna

cechy hymnu - podniosły nastrój, zaznaczony adresat (Nirwana=bóstwo)

apostrofy do Nirwany co drugi wers

stan nirwany - ratunek przed złem i cierpieniem świata ziemskiego (buddyzm)

podmiot - dekadent, wywyższa Nirwanę i błaga ją o pomoc

nawiązania do filozofii Schopenhauera

podmiot opisuje swoją sytuację życiową i świat słownictwem nacechowanym emocjonalnie i negatywnie

epitety wartościujące, wyliczenia uczuć, stanów, metafor, hiperboli

wiersz stylizowany na litanię

parafraza modlitwy "Ojcze nasz"

świat - otchłań klęsk życiowych i cierpień, w życiu podmiot spotyka podłość ludzi, cierpienie, uczucie wstrętu i ohydy

spersonifikowana Nirwana jest jedynym ratunkiem, swoim oddechem i dotykiem przynosi ukojenie i odrywa od rzeczywistości, odrywa od myśli

podmiot chce, by ten niebyt zapanował na całej ziemi

"Lubię, kiedy kobieta..."

tematyka miłosna

erotyk

nowatorski i odważny opis aktu miłosnego

podmiot - mężczyzna (teoretycznie podmiot nie ujawnia swojej płci i mówimy, że to mężczyzna z powodu heteronormatywności, ale patrząc na to, jak bardzo samcoalfowy jest ten wiersz, zgodzę się, że podmiot to on) opisujący sytuację i doznania związane z aktem miłosnym

czterokrotne powtórzenie "lubię" podkreśla brak zaangażowania emocjonalnego

opis fizyczny kobiety - omdlewa, blednie, jej oczy zachodzą mgłą

podmiot po akcie obojętnie traktuje kobietę, myśli o czymś zupełnie innym

podmiot to prawdopodobnie dekadent, który w miłości też nie znajduje satysfakcji

"Evviva l'arte"

poezja autotematyczna

niech żyje sztuka

sztuka dla sztuki

podmiot - artysta, który wypowiada się w imieniu innych. Wartości, które się dlań liczą to sztuka, duma i sława

motywy non omnis moriar i exegi monumentum

sława artysty, odporna na przemijanie

artysta to człowiek wyjątkowy, obdarzony talentem przez Boga, dla którego nie liczą się materialne aspekty życia, pogardza pieniędzmi, filistrami, patrzy na resztę społeczeństwa z wyższością, nazywają się królami, są skazani na konflikt z mieszczaństwem, życie w nędzy i przedwczesną śmierć, jednak nie zamieniliby swojego losu na życie w dostatku

"Melodia mgieł nocnych"

tematyka tatrzańska

podmiot - tytułowe mgły, ukazane nocą nad Czarnym Stawem Gąsienicowym

antropomorfizacja - mgły przedstawione jako dzieci

mgły tańczą, okręcają się, bawią się puchem mlecza, ścigają nietoperza, próbują pochwycić gwiazdę

impresjonizm bo mgły to zjawiska ulotne

oddziaływanie na zmysły (synestezja):

węch: woń rzeźwa, wonne

wzrok: barwne, tęcza blasków, gwiazd promienie, głąb błękitna

słuch: szmer, dźwięczne, wiatr uciszony

spadająca gwiazda przypomina o przemijaniu, śmierci i wprowadza smutek

"Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej"

tematyka tatrzańska

opis pejzażu górskiego

podmiot spogląda na dolinę ze szczytu

technika impresjonistyczna - uchwycenie momentu

poranek w górach, gdy mimo promieni słonecznych przyroda dopiero się budzi

synestezja: "senna zieleń", "cisza uroczysta"

oddziaływanie na zmysły:

wzrok: mgła złocista, srebrno-tęczowy, skrzy i mieni, szara ściana, srebrzystoturkusowa cisza

słuch: głuchy las, szumiący potok, srebrzystoturkusowa cisza

wrażliwość na barwy - impresjonizm

opis przyrody - nastrój pogodny, zmienia się w pesymistyczny, gdy podmiot spogląda w przepaść, która kojarzy mu się z pustką (powraca uczucie tęsknoty, żalu, melancholii)

Jan Kasprowicza

Pochodził z chłopskiej rodziny, uczył się w wiejskiej szkole na Kujawach, kończył pruskie gimnazjum, studiował w Lipsku, Wrocławiu. Tworzył (chronologicznie) poezję społecznikowską (kontynuacja idei pozytywistycznych); modernistyczną: symboliczną i impresjonistyczną, buntowniczą i ekspresjonistyczną; poezję klasycystyczną (etap harmonii).

"Z chałupy" - "Sonet I"

Realizm, poezja społecznikowska

bazowane na młodości Kasprowicza

obraz badzo biednej wsi kujawskiej

z perspektywy czasu wspomnienia, choć smutne, są inspiracją i źródłem tematów

poeta próbuje wpłynąć na poprawę sytuacji najbiedniejszych

"Z chałupy" - Sonet XXXIX

Realizm, poezja społecznikowska

bohater liryczny - chłopskie dziecko =, które bardzo chciało się uczyć, mimo trudnych warunków

trudna sytuacja doprowadza do jego przedwczesnej śmierci

w losie dziecka poeta widzi swoje dzieciństwo i młodość

"Krzak dzikiej róży"

cykl 4 utworów

opis krajobrazu Tatr, w którym pojawiają się limba, krzak dzikiej róży i skały

Impresjonizm i symbolizm

I sonet:

pejzaż górski o poranku, gdy przyroda nie jest jeszcze do końca rozbudzona

impresjonizm i synestezja:

wzrok: ciemnosmerczyste, krwawy pąs, szare złomy, bujne trawy

dotyk: śliska, głaźne, zimna

słuch: cisza

róża symbolizuje młodość, życie, piękno, siła, zdrowie

limba symbolizuje starość, śmierć, brzydota, słabość, chorobę

^różne etapy i stany życia człowieka

personifikacja róży: jest samotna, senna, zadumana, zalękniona (tak jak dusza dekadenta)

skały symbolizują siłę i obojętność na to, co się dzieje wokół

II sonet

ten sam krajobraz, ale w południe

słońce oświerla skały, wodospad i krzak

synestezja: niebieskim lśni krysztale, światłością stały się granity, ciemnosmreczyński, bladobłękitne, szumna siklawa, srebrnolity, w słońcu płonie, zatopion w szum

symbolika róży i limby jak wyżej

sonet III

w krajobrazie pojawiają się zwierzęta: kozice, ptaki, świstaki

popołudnie

powietrze przeszywają dekadenckie jęki i żale

sonet IV

krajobraz powoli zapada w sen

obraz został rozszerzony o zapach ziół

światło daje blask księżyca

synestezja:

dotyk: miękki aksamit

wzrok: seledyn błyszcz, biel

słuch: echowe grania

zapach: ziół świeże pęki

ślad ludzkiej aktywności - odgłosy muzyki lub śpiewu

symbolika róży i limby się nie zmienia

sonety tworzą zamkniętą całość, ukazując obraz górskiej przyrody od świtu do zmroku. Poeta wykorzystike impresjonimz i symbolizm. Motyw przyrody pełni funkcję symboliczną.

"Dies irae"

Wizja katastroficzna i ekspresjonistyczna

tom hymnów "Ginącemu światu"

lore: Kasprowicz rozstał się z żoną (chyba ktoś mu ją odbił), miał kryzys światopoglądowy, załamanie psychiczne i załamanie wiary w Boga, dobrze znał Biblię, interesował się psalmami i muzyką organową +fin de siecle

nastrój buntowniczy, pesymistyczny i katastroficzny

ekspresjonizm: słownictwo nacechowane ekspresywnie, dynamiak obrazu (czasowniki), hiperbole, oksymorony, kontrast, symbol, wykrzyknienia; obrazowanie apokaliptyczne

podmiot liryczny hymnu - grzesznik, który zwraca się do Boga z błaganiem

sytuacja liryczna - dzień Sądu Ostatecznego

opisy zbliżającego się końca

nastrój przerażenia

bohaterka wiersza - Ewa, wącha róże grzechu i winy

podmiot z jednej strony błaga Boga o litość, a z drugiej stawia Stwórcy zarzuty o zło i cierpienia na świecie, niszczenie świata i obojętność wobec ludzi; bluźni w Jego stronę

podmiot jako reprezentant ludzkości czuje się samotny, opuszczony przez Boga, przerażony Ewą uwodzącą Szatana

podmiot przeżywa rozdarcie wewnętrzne, strach, rozpacz, nie traci jednak nadziei na łaskę Boga

konteksty: artystyczny (ekspresjoznim), historycznoliteracki (symbolizm), tematyczno-literacki (Apokalipsa Św. Jana, Bibilia), kulturowy (rozmowa z Bogiem jak Hiob czy Konrad)

i potem miał etap harmonii i pogodzenia z Bogiem; franciszkańska pokora, ale to nas, mam nadzieję, nie obowiązuje

Leopold Staff

Staff - debiut w Młodej Polsce, poeta w dwudziestoleciu międzywojennym, w czasie wojny i we współczesności

"Deszcz jesienny"

deszcz jesienny - motyw przewodni, wprowadza nastrój smutku i melancholii

konwencja snu - sen wywołany miarowo padającym deszczem

pierwsza strofa: upersonifikowane marzenia i sny tułają się po świecie w poszukiwaniu miejsca na groby, ubrane w żałobne łachmany. Płaczą, symbolizują stan duszy dekadenta

onomatopeje - słowa brzmią jak deszczyk, a potem jak ulewa

postawa dekadencka, nawiązanie do filozofii Schopenhauera

"Kowal"

sonet (forma wymagająca dużego warsztatu poetyckiego)

podmiot: kowal, który wykuwa z bezkształtnej masy swoje serce, czyli charakter

podmiot pracuje nad sobą, jest silny i zdeterminowany (jak Hefajstos)

"każdy jest kowalem własnego losu"

odpowiedź na nietzscheanizm

Staff odrzuca wszystko co w nim sprzeczne z chrześcijaństwem (kult nadczłowieka); dla niego nadczłowieczeństwo to dążenie do wyrabiania w sobie najlepszych wartości etycznych przez pracę i wysiłek

wyjątkowo optymistyczny jak na charakter epoki

"Przedśpiew"

"O miłości wroga"

filozofia franciszkańska

6 dwuwierszy, każdy zaczyna się opisem krzywdy dokonanej przez bliźniego. Każdy wiersz – to „policzek”; potwarz, zdarcie płaszcza na mrozie, podpalenie, grzech wobec ukochanej kobiety… A mimo to skrzywdzony nazywa wroga „bratem” i wykazuje, że czynione zło obraca się przeciw złoczyńcy, nie przeciw męczennikowi.

Konkluzja: skrzywdzony woła o modlitwę za duszę dręczyciela, bo jest ona zgubiona. Realizuje chrześcijański nakaz miłości wroga – wybaczenia i miłości bliźniego.

Stanisław Wyspiański

"Wesele"

Powstanie: zainspirowany autentycznymi uroczystościami weselnymi, które odbyły się 20 listopada 1900 roku w podkrakowskich Bronowicach. Postacie są inspirowane prawdziwymi gośćmi wesela.

Gatunek: dramat

Czas i miejsce akcji: noc 20/21 listopada 1900 roku w czasie wesela Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny w tradycyjnej chłopskiej chacie w Bronowicach (opis chaty jest pewnie ważny: dużo rzeczy związanych z kulturą i religią, OBRAZY)

Kompozycja

Fabuła: jest wesele chłopka x inteligent, a potem panna młoda dla beki zaprasza duchy. Okazuje się że duchy mają wielki przekaz dla każdej postaci z osobna, a Gospodarzowi każą zrobić powstanie. Plot twist: Polacy nie potrafią robić powstań i nie dochodzi ono do skutku.

Bohaterowie:

Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz, mieszkaniec Bronowic, żonaty z chłopką, Anną Mikołajczykówną. Rozumie inteligencję i chłopów, dlatego przychodzi do niego Wernyhora, który daje mu rolę przywódcy powstania. Gospodarz jest niezdecydowany, powierza ważne zadanie nieodpowiedzialnemu Jaśkowi. Słucha się Gospodyni.

Gospodyni - Anna z Mikołajczyków Tetmajerowa, siostra Panny Młodej. Wzorowa gospodyni i żona, decyzyjna, mówi mężowi, żeby schował złotą podkowę, którą gubi Wernyhora

Pan Młody - Lucjan Rydel, poeta; żeni się z chłopką, Jadwigą Mikołajczykówną, chłopoman, nie rozumie obyczajów wsi, lubi jej wyidealizowany obraz. Pokazuje się mu widmo hetmana Branickiego (zdrajcy z konfederacji X), które sugeruje, że Pan Młody czuję się jakby zdradzał inteligencję.

Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna, młoda, piękna, dostojna i pełna wdzięku w stroju panny młodej, “kolorowa bajecznie”. Jest rezolutna i pełna dystansu do tego, co się dzieje wokół.

Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer, brat Gospodarza, w jego wierszach dominuje dekadentyzm. W trakcie wesela poeta flirtuje z Maryną, ale bardziej interesuje go Rachela - uosobienie poezji, kobieta tajemnicza, mocno odczuwająca obecność pierwiastków nadnaturalnych w świecie. Poeta traktuje jednak Rachelę jako kolejną zdobycz, swój podbój miłosny. Poeta jest sztuczny, bierny, nieautentyczny, nie umie być wieszczem i przewodnikiem narodu. Ukazuje mu się Rycerz (Zawisza Czarny, o którym próbuje napisać wielkie działo), który mówi mu o bezużyteczności jego poezji.

Dziennikarz - Rudolf Starzewski, redaktor konserwatywnego krakowskiego pisma “Czas”. Ma pobłażliwy stosunek do chłopów, nie traktuje ich jako potężnej narodowej siły. Zbywa słowa Czepca o zainteresowaniu chłopów polityką i sprawami narodowymi. Podobnie drwi z kobiet. Jego duch - Stańczyk - pokazuje mu, że jest bierny, jego uczucia rozpaczy, tragicznego patriotyzmu są sztuczne, próbuje obudzić w Dziennikarzu wstyd, poczucie bezwartościowości jego pozy, nazywa go “puszczykiem”, który głosi upadek, nieszczęście, zamiast poszukiwać dróg ratunku. Dziennikarz ma się za poważnego, cieszącego się autorytetem człowieka, a tymczasem jest zwyczajnym błaznem, który “oślep gna we własne próchno” - dąży do samozagłady, samozniszczenia.

Rachela - Pepa (Józefa) Singer, córka Hersza Singera, Żydówka; uosobienie poezji. Jedyna z postaci postrzega wesele jako przedmiot poezji i temat literacki (jak Wyspiański). Chłonie nastrój zabawy i przeczuwa niezwykłe wypadki, jakie wkrótce będą miały miejsce. Jest nadwrażliwa, jest indywidualnością i wyróżnia się wśród gości weselnych już choćby przez sam fakt, że przyszła sama, bez zaproszenia, licząc na gościnne przyjęcie. Znalazła się na weselu z wewnętrznej potrzeby, a nie z powodu towarzyskich powiązań. Rachela to także uosobienie kobiecości w stylu młodopolskim: jest piękna, ubrana i uczesana zgodnie z modą modernizmu. Rachela odznacza się typowo młodopolską wrażliwością i sposobem przeżywania. Chyba z jej winy przychodzą duchy*

Żyd - Hersz Singer, karczmarz z Bronowic*

Ksiądz - jest partnerem Żyda w interesach, to jemu Żyd płaci czynsz za wynajmowanie karczmy, u niego ma zresztą długi.

Dziad - staruszek pamiętający jeszcze rabację galicyjską z 1846 r.; nigdy już nie otrząsnął się ze strasznych wspomnień; goście weselni - panowie i chłopi - przypomnieli Dziadowi okrucieństwa przeszłości. Nawiedza go Upiór - Jakub Szela

Czepiec - Błażej Czepiec; uosobienie mitu racławickich kos, ma wszystkie cechy idealnego chłopa-kosyniera: interesuje się polityką i wydarzeniami, które się wokół rozgrywają, jest odważny, ale i porywczy, zawzięty, uparty, najpierw działa, później myśli, w każdej chwili gotów jest rozpocząć walkę.

Isia - córka Gospodarza, do niej przychodzi Chochoł

Marysia - do niej przychodzi zmarły narzeczony, Widmo

Inteligencja i chłopi (akt 1 bohaterowie i pierwowzory, poglady na wieś historię politykę szczęście w życiu system wartości)

Znaczenie spotkań postaci realistycznych z fantastycznymi (akt 2 kto z kim w jakim celu z jakim przesłaniem lub zadaniem i jak się kończy spotkanie)

Symbole (przedmioty postacie sceny - znaczenie)

Złoty róg - symbol walki, znak czynu, ma poderwać ospałe społeczeństwo. Do walki nie dochodzi, bo gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi.

Czapka z piorem - symbol przywiązania do rzeczy błahych i materialnych. Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe.

Złota podkowa - zgubiona przez Wernyhorę, symbol powodzenia

Sznur - symbol niewoli.

Dzwon Zygmunta - symbol wielkości Polski.

Kosy nasadzone na sztorc - mit racławicki, gotowość walki, siła chłopów

Chocholi taniec - marazm.

"Noc listopadowa"

Powstanie: 1904 r., zainspirowane powstaniem listopadowym i wizytą w Warszawie

Gatunek: dramat historyczny

Czas i miejsce akcji: pierwsze godziny powstania listopadowego, 29 XI 1830 r., Łazienki i okolice, śródmieście Warszawy

Fabuła: wybucha powstanie listopadowe*

Bohaterowie

a) historyczni

Piotr Wysocki - współorganizator powstania

Joachim Lelewel - historyk, który przez krótki czas dowodził powstaniem, ale nie potrafi zdecydować między objęciem dowództwa a pozostaniem z chorym ojcem

Walerian Łukasiński - więzień Belwederu, ma kajdany (symbol niewoli), czuje, że nadeszłą chwila wolności iżyczy powstańcom odwagi i wytrwałości; cytuje słowa "Ody do młodości" A. Mickiewicza, wzrusza się z powodu powstania. Cytat o wolności jest nawiązaniem do Janczewskiego z "Dziadów" 3, który 3x krzyknął "Jeszcze Polska nie zginęła"

Seweryn Goszczyński

Ludwik Nabielak

Jan Zajączkowski

Florian Dąbrowski

Józef Chłopicki - generał powstania, powstańcy znajdują go w teatrze na "Fauście"; Nike Napoleonidów wzywa go do objęcia dowództwa, on je obejmuje, ale nie wierzy w powodzenie powstania. Gra z Nike w karty, które przepowiadają dalsze losy powstania: ucieczkę księcia i przegraną Polaków.

Ksawery Bronikowski

Józef Zaliwski

Józef Nowicki PL^

Mateusz Lubowidzki - współpracownik Rosjan

Stanisław Potocki - współpracownik Rosjan

Wincenty Krasiński (był w "Dziadach") - współpracownik Rosjan

Wielki Książę Konstanty - Rosjanin,przeciwnik powstania, włada w Polsce, ignoruje początkowe info o powstaniu i nie chce uciekać, żąda władzy większej od brata (cara Rosji), jest arogancki, despotyczny, porywczy, okrutny, oskarża żonę o zdradę, nakazuje zniszczyć Warszawę

Joanna Grudzińska - Polka, żona Konstantego

Kuruta - rosyjski generał

Gendre - rosyjski generał gr.

Makrot - tajny agent carski

b) mitologiczne

Pallas Atena - bogini wojny sprawiedliwej (gdzie atakowani się bronią), wzywa do sienie boginie zwycięstw Nike, zapowiada wojnę Polski z carem, wzywa Piotra Wysockiego

Ares

Hermes

Demeter i Kora - matkę i córkę rozdzieliła śmierć. Gdy Kora odchodzi do Hadesu, życie na ziemi zamiera. Rozstaniu towarzyszy płacz, matka nie może się z nim pogodzić, ale Kora wie, że musi iść. Opis jest nacechowany emocjonalnie, pokazuje bezsilność i dramat matki, jak cierpiały matki powstańców. Symboliczne znaczenie historii: ofiara powstańców, tak jak Kora powracająca na wiosnę, nie będzie daremna i wyda plon w postaci odzyskanej w przyszłości wolności. Jak ziarno wschodzi po zimie, tak ziarno bohaterstwa zostanie przechowane i wzejdzie w odpoweidnim momencie ("Umierać musi, co ma żyć" -Kora)("Dziady" 3: bajka Goreckiego też ma metaforę ziarna).

Nike: boginie zwycięstw spod Termopil, Cheronei, Salaminy, Maratonu i Napoleonidów - niektóre nie chcą brać udziału w powstaniu uznawanym za niehonorowe, zapowiadają przegraną powstańców

Charon

Satyrowie

Połączenie bohaterów historycznych i mitologicznych i ich znaczenie

"Moralność pani Dulskiej" Gabriela Zapolska

Powstanie: 1906 r., zainspirowane historiami o prawdziwej miejskiej kołtunerii (fuzja 3 historii)

Gatunek: komedia obyczajowa (wg Zapolskiej "tragifarsa kołtuńska") (dramat naturalistyczny)(wg niektórych tragedia)

Czas i miejsce akcji: początek XX w. (współczesność), około doby. Lwów (lub Kraków w zależności od adaptacji), salon mieszczańskiej rodziny Dulskich

Fabuła: pobudka w mieszkaniu Dulskich. Aniela Dulska nie pozwala służącej, Hance, odejść z pracy. Mela i Hesia wychodzą na pensję. Dulska wypowiada mieszkanie lokatorce (bo przyciągnęła uwagę gazet swoją próbą samobójczą. Nie to co ta prostytutka, porządna kobieta, bo płaci, a jej goście parkują daleko). Zbyszko wraca z nocnej kawiarni. Okazuje się, że ma romans z Hanką (wg Dulskiej trzyma go to w domu, więc jest spoko), a Hanka mówi, że jest w ciąży. Drama. Zbyszko na złość matce ogłasza, że ożeni się z Hanką. Załamana Dulska prosi o ingerencję Juliasiewiczowej, której udaje się namówić Zbyszka do rezygnacji ze ślubu, a Hankę do odejścia za odszkodowaniem (1000 koron). Wszystko wraca do normy. A i jeszcze był Felicjan Dulski, ale on jest 99% comic reliefem, radzi sobie z żoną nie odzywając się, tylko raz mówi coś w stylu a niech was wszyscy diabli.

dulszczyzna - pozorna moralność, życie w zakłamaniu, obłudzie i dbanie tylko o pozory. Kodeks "moralny" Anieli Dulskiej: - ocenianie ludzi po statusie społecznym, pogarda do służby - materializm, chciwość i skąpstwo - życie w obłudzie lepsze od plotek - pozwalanie na niemoralne zachowanie syna w "słusznym" celu - podporządkowanie konwenansom kołtuneria - ludzie (mieszczaństwo) o ograniczonych horyzontach myślowych, nietolerancyjni, zakłamani, zacofani. Zbyszko nienawidzi kołtuństwa i jego zakłamania, ale uważa, że nie można od niego uciec, gdy ktoś już się kołtunem urodził.

Obraz życia mieszczańskiej rodziny - życie „kołtunerii” (zakłamanego, pełnego hipokryzji mieszczaństwa). Tytułowa Dulska stała się synonimem osoby pozbawionej kręgosłupa moralnego, dbającej o swój wizerunek, a nie faktyczną uczciwość swoją i swojej rodziny, dla niej ważne są pieniądze i opinia innych.

Poglądy i system wartości Dulskiej - brak wartości oprócz tego, żeby o niej nie mówiono "kobieta powinna przejść przez życie cicho i spokojnie" i "na to mamy 4 ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział". Nie obchodzi jej niczyje dobro (rodziny, lokatorów ani Hanki), jest bezwględna; dominuje nad rodziną, jest kontrolująca i wyrachowana.

Dramat ma cechy tragiczne, komiczne, realistyczne, naturalistyczne

motywy

dekadentyzm

coś smutnego jeszcze jeden kolor został

natura

Tatry

patriotyzm

miłość

żyjemy w społeczeństwie

chłopomania, chłopi (usunęli mi żółty w międzyczasie???)

Bonus z epoki: La belle epoque (polski serial), Niebezpieczni dżentelmeni (polski film), 1899 (Netflixowy serial)

Rent - La vie Boheme (bohema, dies irae)