#tegenkultuur

[jurjenkvanderhoek]

TEGENKULTUUR LEGT SUBCULTUUR BLOOT

De onlangs overleden kunstenaar en radiomaker Willem de Ridder schreef nog een wervend voorwoord voor het verzamelboek “tegenkultuur”. De oprichter van de Amsterdamse clubs Paradiso en Melkweg, en redacteur van meerdere tijdschriften zoals Hitweek, was voor de samenstellers Jan Pen en Peter Sijnke het juiste karakter om hun uitgave te dragen. “Het is verbazingwekkend om terug te kijken naar die zestiger jaren waarin zoveel gebeurde in mijn leven”, begint De Ridder zijn verhaal. En laat tot slot weten het heel leuk te vinden “om te zien dat de kranten die ik maakte en waaraan ik meewerkte voor velen een inspiratiebron bleken te zijn.” In het boek “tegenkultuur” vind ik Nederlandse underground-tijdschriften uit de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw, die de ‘vrije geest’ die Willem de Ridder voorstond uitdroegen. Het boek opent voor publiek de omvangrijke verzameling posters, tijdschriften en pamfletten van bewegingen als Provo, Kabouter, underground en punk die Jan Pen vanaf de jaren 90 heeft opgebouwd. Historicus Peter Sijnke zet Nederland voor de duur van één hoofdstuk terug in de jaren 60. Een voor jongeren rumoerige periode die door ouderen met lede ogen werd aangezien.

Om de jaren 1964 tot 1976, waarin de Nederlandse underground-publicaties door auteurs Pen en Sijnke worden belicht, juist te kunnen duiden is het boek een gegronde handleiding. De lezer gaat terug in de tijd en ziet aan dat het rumoer in eerste instantie een vriendelijk karakter heeft. In onze ogen nu vragen we ons af waar de vaders en moeders zich toen zo druk om hebben gemaakt. Maar ja, er gebeurde natuurlijk wel het een en ander. De maatschappij leek op de kop te staan, alles moest anders, niets zou bij het oude blijven. Om de fles te ontkurken en er de geest uit te laten ontsnappen hadden de jongeren meer nodig dan enkel de verbindende muziek. Die duivelse popmuziek die wel geen blijvertje zou zijn zoals de klassieke muziek dat wel was, zo werd gedacht. Maar de tijd leerde anders. De muziek van toen is de klassieke vorm van de moderne muziek nu. Niet alleen de jongeren waren debet aan de veranderingen, de hele maatschappij wijzigde van de conservatieve koers en ging het pad op van overdadige consumptie, het rupsje nooit genoeg gevoel.

Er was een grote groep jongeren, want de babyboom had gezorgd voor meer dan voldoende aanwas van onderop. Die babyboomers en de in de oorlog geboren kinderen vormden samen in de jaren 60 de protestgeneratie. De televisie opende de wereld in de huiskamers, zoals later het internet de wereld tot in alle uithoeken ontsloot. De jongeren leerden andere culturen kennen en zagen de maatschappij voor hun ogen veranderen. Niets was meer onbereikbaar, alles kon en moest kunnen. Het verzet tegen de gevestigde orde werd groter naarmate de ogen opengingen, vrije tijd ruimschoots voor handen kwam en door brommende mobiliteit de actieradius groter werd. De jeugd had tijd om zich te vermaken, zich te formeren en opstand te organiseren. In zelf uit te geven kranten en bladen kon men zich gezamenlijk uiten, het was een bron van creativiteit en zorgde voor zaad waaruit chaotische standpunten ontkiemden.

Door het samenvoegen van ideeën en deze vervolgens te publiceren werd het protest en vervolgens de revolutie ondersteund. Dat klinkt nu erger dan dat het toen bleek te zijn. Er was veel grond voor verzet, genoeg basis om het anders te doen. Anders dan dat het normaal gesproken was. Er kwam oproer, er was onvrede. Allemaal op een gemoedelijke manier zo scheen, maar onder die bloemenkinderen broeide het. Met het boek ‘tegenkultuur’ kunnen we nu nostalgisch terugkijken op die tijd. In de herinnering komt een melancholie naar die periode naar boven. De jaren dat we dachten dat alles anders zou gaan daarna, dat de jaren 60 de drempel zou zijn naar een nieuwe wereld, een betere aarde.

In ’tegenkultuur’ worden de strijders van het eerste uur ondervraagd. Peter J. Muller, Willem de Ridder en Marjolein Kuijsten kijken terug en halen in een vraaggesprek herinneringen op. Hoe het zover is gekomen, wat hun bijdrage aan het geheel was en vooral hoe zij met het opzetten en in de markt brengen van geprinte periodieken gezorgd hebben voor een zet in de hun ogen goede richting. De andere richting dan dat de gevestigde orde voor ogen had. Eerst werden er muziekbladen opgezet, omdat muziek toch een verbindende factor bleek, het cement om de muur tussen jong en oud te metselen. De legendarische kranten Hitweek en Aloha worden in het boek breed uitgemeten. Maar onder de top van die ijsberg waren legio meer publicaties die een kort dan wel lang leven waren beschoren.

Voor iedere richting en elke stroming binnen de jeugdcultuur was wel een krantje. Er waren erbij met een grote oplage, andere hadden een kleiner verspreidingsgebied. De één met slechts 1 nummer waarna de uitgave een stille dood stierf, andere met meerdere nummers die uitkwamen. De creativiteit aan teksten en vooral afbeeldingen borrelde en bloeide in de diverse bladen. Opvallend is dat vele ervan nauwelijks een redactie hadden, maar vooral waren opgezet om de mening van de jongeren te ventileren. Een ieder kon een bijdrage leveren, die ongecensureerd en zonder eindredactie werden gepubliceerd. De publicaties vormen nu een historische bron om die periode in de geschiedenis op waarde te kunnen schatten.

De Nederlandse underground-publicaties die in het boek worden beschreven konden door de grote collectie van Jan Pen overvloedig van beeldmateriaal worden voorzien. Het geeft een interessant beeld van de grote mate aan creatieve geesten die achter de bladen hebben gezeten. En niet enkel was er protest dat een gedrukte stem kreeg, ook werden er andere thema’s en onderwerpen aangeroerd. Was de underground in de late jaren 60 een compacte scene, in het begin van de jaren 70 viel de groep uit elkaar in thematische groepen die elk weer een eigen orgaan in het leven riepen. Het geheel bleek een lappendeken van groeperingen met verschillende opvattingen, motivaties en doelen. In het boek maakt de verzamelaar een selectie uit de grote veelheid van thema’s en publicaties. Zo gaat hij in op de voor jongeren uiterst belangrijke zaken als seks, drugs, strips en spiritualiteit. Maar ook stipt Pen de vrouwenbeweging, homoseksualiteit en het onderwijs aan.

De uitgave ‘tegenkultuur’ geeft een verdiepend beeld van een zoektocht naar een ruchtmakend decennium in de Nederlandse samenleving, die dan misschien niet zozeer een omwenteling teweeg heeft gebracht maar ook nu nog veel tongen losmaakt. Het boek mag een standaardwerk heten en zou niet mogen ontbreken in de boekenkast van iedere babyboomer die nu pensionado is. Want het is zeker een boek voor de jeugd van toen, die er nu tal van nostalgische herinneringen in kan ophalen. Wanneer ik op zolder kijk vind ik nog uitgaven van toen en kijk ik met plaatsvervangende schaamte naar de plaatjes van Tante Leny Presenteert en Modern Papier. Maar toen destijds vrat ik de Spruiten, het maandelijks mannekensblad. Er is veel herkenning, maar er zijn ook nieuwe ontdekkingen. ‘tegenkultuur’ legt de subcultuur van de jaren 60 en 70 bloot. Ik lust er wel pap van.

tegenkultuur. Nederlandse underground-publicaties 1964-1976. Jan Pen en Peter Sijnke. Uitgeverij Koninklijke van Gorcum, 2022.