#New stucco | Explore Tumblr Posts and Blogs

life-of-architecture · 2 years

Photo

Kraków ul. Starowiślna 21 kamienica z lat 1887-1888 foto z 28 sierpnia 2016

Dziewięcioosiowa fasada kamienicy jest jedną z najszerszych na tej ulicy, a mimo to wciąż kryje rzeczywisty rozmiar budynku, w ciągu półtora stulecia powiększanego stopniowo, aż zajął dawne podwórze i połączył z przeciwległą pierzeją, ostateczną głębokością ponad trzykroć przekraczając szerokość frontu. Główna część rozbudowy powstała kilka lat przed I Wojną Światową na potrzeby świeżo wtedy założonego Teatru Nowości, ledwo dwie dekady po ukończeniu pierwotnego budynku. Tak o niej pisał popularny krakowski dziennik, opatrując wiadomość rysunkiem nowej budowli projektu Maurycego Tellmana:

Zdawna już dawał odczuwać się w Krakowie brak lokalu rozrywkowego, w którym przeciętnie zamożna jednostka mogłaby niewielkim kosztem spędzić kilka godzin na bezfrasobliwej zabawie. Toteż kiedy z wiosną br. dyrektorzy [Stanisław] Poleński i [Tadeusz] Pilarski otworzyli prowizoryczny teatr rozmaitości, pomysł ten znalazł ogólne uznanie (...). Wobec tak pomyślnych wyników przystąpiło przedsiębiorstwo do budowy własnego budynku i myśl tę wykonało z amerykańską nieledwie szybkością. (...) na czele budowy stanęli bud. pp. Kramarski i Majer; Tow. to zdołało w przeciągu 2 miesięcy olbrzymi wystawić budynek w większej części żelazno-betonowy wraz z salą teatralną, balkonami, galeryą, sceną, garderobami i bufetami (...). Gmach teatralny mieści się w ogrodzie jednej z kamienic przy ul. Starowiślnej (...). Dach ogniotrwały, systemu Stephana, wznosi się kulisto nad budynkiem, dając gwarancyę wybornej akustyki. (...) Widownia jest tak olbrzymia, iż będzie to największa sala w Krakowie. Pomieści około 1000 miejsc. Utrzymana w tonie szafirowym, z złotymi fryzami i ściennemi malowidłami, okolona została wieńcem wspaniałych lóż parterowych oraz piątrowym balkonem w kształcie półkola, mieszczącym nadto małą galeryjkę nawprost sceny. Wszystkie miejsca bez wyjątku są siedzące, z zastosowaniem wygodnych, pluszowych foteli oraz krzeseł parkietowych z przyrządem samoopadających siedzeń. Scena wygodna, a przedewszystkiem przestrzenna i wysoka, oddzielona została od widowni artystycznem wgłębieniu orkiestrowem, przeznaczonem dla muzyki. Scenę otaczają niemniej wygodne, liczne garderoby aktorskie. Bufety i palarnia znajdować się będą w przednim budynku, odosobnione od głównego gmachu teatralnego. W gmachu teatralnym zaprowadzono ogrzewanie centralne oraz oświetlenie i wentylacze elektryczne. Oświetlenie będzie bogate i urządzone z przepychem, gdyż wszystkie lampy mieścić się będą w artystycznych żardinierach. Ilustrowany Kuryer Codzienny, 29 listopada 1911

Styl opisu budzi niejakie podejrzenie, że jego autor spędził więcej czasu we wspomnianym bufecie niż we właściwym budynku, o ile w ogóle go odwiedził i nie ograniczył się do spisania wizji roztoczonej mu przez któregoś z dyrektorów, bowiem realna liczba miejsc była bliższa połowie tego zapowiadanego tysiąca, a i poza widownią miejsca było skąpo. Mimo to, inauguracja była wielkim sukcesem. Pierwsze na nową scenę weszły ówczesne gwiazdy operetki i kabaretu, m.in. szkockie siostry Gilby i polska aktorka Józefa Borowska. Dla tej ostatniej występ okazał się pechowy: W nocy z soboty na niedzielę włamali się złodzieje do gaderoby teatru „Nowości” gdzie skradli parę zegarków, kolczyki i korale, należące do pani Józefy Borowskiej, oraz kilkanaście kostyumów. Ogólna strata wynosi 2.600 koron. Zawiadomiona policya aresztowała sprawców w osobach 18-letniego Jana Szumca i 19-letniego Stanisława Kani. Złodzieje ci dokonali w ostatnich czasach kilku śmiałych kradzieży z włamaniem, między niemi do dwóch sklepów przy ulicy Wielopole. Ilustrowany Kuryer Codzienny, 19 grudnia 1911

Nie minęły dwa lata, gdy krakowska prasa doniosła, że: Teatr Nowości został gruntownie przerobiony na pierwszorzędny teatr kinematograficzny. Dyrekcya urządziła nowe loże, fotele rezerwowe i tanie miejsca dla dzieci. Wogóle będzie to najtańszy kinematograf w Krakowie, obliczony na wielką skalę. Nowa Reforma, 3 kwietnia 1913

Teatr wrócił na Starowiślną w 1918 r. by znów ustąpić kinu po czterech zaledwie latach. Niektórzy odwiedzali je nie tylko dla filmów: Ubiegłej nocy włamali się nieznani sprawcy do bufetu kina „Nowości”, skąd skradli większą ilość czekolady i cukierków, wartości 150 zł. Ilustrowany Kuryer Codzienny, 17 lipca 1929

Na początku lat 30 krótko przemianowane na Światowida, a potem znane jako Adria, w ostatnich swoich dniach dysponowało widownią na 1200 miejsc. Kino odeszło na dobre wraz z ostatnią wojną, ale teatr na Starowiślnej znów działa, dziś już pod nazwą Teatru Kameralnego, i dzieląc siedzibę z Teatrem Współczesnym. Na jego scenie wiele się działo w ciągu tych lat.

1958, Jaki piękny dzień! Michela de Ghelderode. Foto © Adam Drozdowski

1960, Rosmersholm Henryka Ibsena. Foto © Wojciech Plewiński

1962, Postępowiec Sławomira Mrożka. Foto © Wojciech Plewiński

1962, Koriolan Williama Szekspira. Foto © Wojciech Plewiński

1963, Kaligula Alberta Camusa. Foto © Wojciech Plewiński

1965, Lokatorzy Eugene'a Ionesco. Foto © Wojciech Plewiński

Projekt scenografii Lidii Minticz i Jerzego Skarżyńskiego do inscenizacji Tanga Stanisława Mrożka w 1965 r.

1966, Sie kochamy Murraya Schisgala. Foto © Wojciech Plewiński

1967, Trojanki Eurypidesa. Foto © Wojciech Plewiński

1968, Czarna komedia Petera Shaffera. Foto © Wojciech Plewiński

Projekt scenografii Urszuli Gogulskiej do inscenizacji Trzech sióstr Antoniego Czechowa w 1969 r.

1970, Wszystko w ogrodzie Edwarda Albee'ego. Foto © Wojciech Plewiński

1975, Wiśniowy sad Antoniego Czechowa. Foto © Wojciech Plewiński

1977, Opera za trzy grosze Bertolda Brechta. Foto © Zbigniew Łagocki

1989, Bądźmy poważni na serio Oscara Wilde'a. Foto © Wojciech Plewiński

Reżyser Giovanni Pampiglione ustawia aktorów na próbie inscenizacji dramatu Venezia, Venezia Carlo Goldoniego w 1993 r. Foto © Bogdan E. Axmann

1994, Gwałtu, co się dzieje! Aleksandra Fredry. Foto © Wojciech Plewiński

1994, Oleanna Davida Mameta. Foto © Wojciech Plewiński

Andrzej Wajda opisuje swoją wizję reżyserską aktorce Beacie Fudalej na próbie przedstawienia według Yukio Mishimy w 1994 r.

Rysunek Krystiana Lupy - projekt scenografii do inscenizacji Rodzeństwa Thomasa Bernharda w 1996 r.

2007, Oczyszczenie Petra Zelenki jako autora i reżysera. Przedstawienie w Teatrze Kameralnym było światową prapremierą sztuki. Foto © Ryszard Kornecki

2015, minister kultury Piotr Gliński w foyer Teatru Kameralnego na przedstawieniu Płatonowa Antoniego Czechowa. Foto © Anna Kaczmarz

><><><><><><><><><><><><><><><

Kraków, Poland 21 Starowiślna St. house built in 1887-1888 taken on 28 August 2016

The building's nine-axial facade is one of the widest along this street, yet it still hides its actual size that was expanded during a century and half until it covered the courtyard and reached the opposite house's back, and the final length thrice exceeded the frontage span. The main expansion, designed by Maurycy Tellman, was done a few years before the Great War, for a newly established Novelty Theatre, just two decades after completing the original construction. Here's how a popular Cracovian daily described and illustrated it:

[drawing of the expansion published with the quoted article]

For a long time Kraków was lacking an entertainment venue where a person of mediocre wealth could inexpensively spend a few hours of light-hearted fun. So when last spring directors [Stanisław] Poleński and [Tadeusz] Pilarski had opened a provisional variety theatre, the idea was met with general approval ... . In the face of such success the company got down to building its own place and realised it at almost American-fast pace. ... the construction managers were Mr. Kramarski and Mr. Majer; in two months they raised a huge, mostly iron and concrete, building with a theatre hall, balconies, a gallery, stage, dressing rooms and cafeterias ... . The theater is placed in the garden of a tenement house on Starowiślna St. ... A fireproof dome-shaped roof of Stephan system rises above the building, guaranteeing an excellent acoustics. ... The auditory is so huge it's going to be the largest hall in Kraków. It will fit about 1000 seats. It's made in sapphire hue with golden friezes and wall paintings, and encompassed with boxes and a semi-circle multi-floor balcony, with a small gallery vis-à-vis the stage. There's no standing room, only sitting with use of comfortable, velvet chairs with self-lowering seats. An artistic orchestra pit meant for music separates the audience from the stage, comfortable and before all roomy and high. The stage is surrounded with no less comfortable, numerous dressing rooms for actors. Cafeterias and smoking lounge will be placed in the front house, isolated from the main theatre building. The central heating and electric light and fans have been installed in the theatre building. The lighting will be abundant and made with splendour, as all the lamps will be set up in artistic holders. Ilustrowany Kuryer Codzienny [Illustrated Daily Courier], 1911, 29 November

The note's style somewhat evokes suspicions that its author spent more time in the cafeteria he mentions than in the main building, assuming he even visited it at all instead of just writing down what one of the directors might have told him, because the actual number of seats was closer to half of said thousand, and other rooms were far from spacey as well. Still, the opening evening was a great success. First to walk out on the new stage were that time stars of operetta and cabaret, including Scottish sisters Gilby and a Polish actress Józefa Borowska. For the latter, the event turned out unlucky: On the night of Saturday to Sunday thieves broke into the dressing room of the Novelty Theatre and stole a couple of clocks, earrings and necklaces belonging to Mrs. Józefa Borowska, and a dozen of costumes. The total loss amounts to 2600 crowns. The called Police arrested the perpetrators, that is Jan Szumiec, 18, and Stanisław Kania, 19. In recent time, those thieves had comitted a few bold burglaries, among else in two shops on Wielopole Street. Ilustrowany Kuryer Codzienny [Illustrated Daily Courier], 1911, 19 December

Not even two years passed when the Cracovian press reported that: The Novelty Theatre has been thoroughly remade into a first rate cinematographic theatre. The management arranged new boxes, spare seats and cheap seats for children. In general, this is going to be the cheapest cinematographe in Kraków, calculated on a large scale. Nowa Reforma, 1913, 3 April

The theatre came back on Starowiślna Street in 1918, to give place again to the cinema after just four years. Some visited it not just for movies: Last night unknown perpetrators broke into the cafeteria of the Novelty Cinema and stole a big quantity of chocolate and candies, worth 150 zloty. Ilustrowany Kuryer Codzienny [Illustrated Daily Courier], 1929, 17 July

Briefly renamed to Światowid in the beginning of the 30s, and then known as Adria Cinema, it had the audience of 1200 seats in its last days. The cinema passed away with the World War II, but the theatre on Starowiślna Street works again, today named the Chamber Theatre, it shares the building with the Contemporary Theatre. A lot was happening on its stage during all those years.

[photos respectively: 1958, Michel de Ghelderode's Pantaglaise; 1960, Henrik Ibsen's Rosmersholm; 1962, Sławomir Mrożek's Postępowiec; 1962, William Shakespeare's Coriolanus; 1963, Albert Camus' Caligula; 1965, Eugene Ionesco's Le Nouveau Locataire and Délire à deux; 1965, Lidia Minticz & Jerzy Skarżyński's scenic design for Stanisław Mrożek's Tango; 1966, Murray Schisgal's Luv; 1967, Euripides' Trōiades; 1968, Peter Shaffer's Black Comedy; 1969, Urszula Gogulska's scenic design for Anton Chekhov's Tri sestry; 1970, Edward Albee's Everything in the Garden; 1975, Anton Chekhov's Vishnyovyi sad; 1977, Bertold Brecht's Die Dreigroschenoper; 1989, Oscar Wilde's The Importance of Being Earnest; 1993, Director Giovanni Pampiglione arranges the actors during a rehearsal of Carlo Goldoni's I due gemelli veneziani; 1994, Aleksander Fredro's Gwałtu, co się dzieje!; 1994, David Mamet's Oleanna; 1994, Andrzej Wajda explains his director's vision to actress Beata Fudalej during a rehearsal for adaptation of Yukio Mishima; 1996, Krystian Lupa's scenic design for Thomas Bernhard's Ritter, Dene, Voss; 2000, Tadeusz Różewicz's Spaghetti i miecz; 2005, Marek Hłasko's Ósmy dzień tygodnia; 2007, Petr Zelenka's Očištĕní (the world premiere); 2015, the Minister of Culture Piotr Gliński in the Chamber Theatre's foyer for Anton Chekhov's Platonov]

10 notes · View notes