#stef den ridder

[jurjenkvanderhoek]

HET NEUSJE VAN DE ZALM STINKT ALS EEN BUNZING

Van beren wordt gedacht dat zij één van de beste ruikers op aarde zijn. En de wolf is een kampioen onder de ruikers. Zijn reukvermogen is wel duizend keer sterker dan dat van de mens. Wist je dat spreeuwen geschikt nestmateriaal kunnen herkennen aan de geur? En dat de duif zijn neus gebruikt als navigatiesysteem? Slangen hebben twee neusgaten, deze gebruiken ze enkel om door te ademen. Ruiken doen ze met behulp van hun tong. Het zijn  weetjes die Anneke Groen uit de natuur heeft gespeurd. Zij heeft het in leesbare tekst geschreven zonder er Jip-en-Janneketaal van te maken, dus ouderen zullen zich er ook in kunnen vinden. Met de tekeningen van Stef den Ridder is het Grote Neuzenboek afgemaakt tot prentenboek voor kinderen van 4 tot 12 jaar. Het stond in 2018 op de leeslijst van de Nederlandse Kinderjury. Het boek verscheen een jaar eerder bij KNNV Uitgeverij, maar is nog altijd actueel en uitstekend materiaal voor de biologieles.

Wist je dat elke hondenneus net zo uniek is als onze vingerafdrukken? En dat de hond met een vochtige neus beter kan ruiken. Wist je dat de poes kopjes geeft om mij als zijn bezit te verklaren? Dat zelfs ratten en bijen als speurdieren worden ingezet. Geuren zijn belangrijk voor dieren. Ze kunnen er vooral mee communiceren. Om de geur te ruiken, te onderscheiden of er gevaar is, of er voedsel ligt, of dat het dier op verboden terrein loopt, is het zaak het verspreide aroma in de neus te krijgen. Meer dan de mens heeft het dier een goed ontwikkeld reukorgaan. Dat is in de meeste gevallen van levensbelang. De noodzaak om als mens door geuren te overleven is door de eeuwen uit ons systeem geëvolueerd. We ruiken nog wel of wat gekookt is lekker zal smaken en de geur van wijn doet de smaak eer aan. Maar wij maskeren onze lichaamsgeur met parfum en deodorant, terwijl de stank van zweet voor de meeste dieren juist aantrekkelijk is. Om een partner te vinden bijvoorbeeld of de plek in de rangorde te kennen.

Bij diverse diersoorten heeft de neus een verschillende functie. Is het reukorgaan ontwikkeld naar gelang het voor dat specifieke dier doelmatig en werkzaam is. Het Neuzenboek beschrijft dit alles haarfijn. Er staan weetjes en feitjes in die het kind en de volwassene anders laat kijken naar de dierenwereld om hen heen en verder weg. Het is een uiterst leerzaam boek, vooral ook door de tekeningen van Stef den Ridder. Er wordt wel geschreven dat een omhaal van woorden minder zegt dan een duidelijke tekening dat doet. In het geval van het Neuzenboek is dat zeker waar. In dit geval vult de tekst de illustraties aan, is door de tekeningen het geur- en ruikgedrag van de afgebeelde dieren zichtbaar. De dieren zijn gedetailleerd realistisch afgebeeld om meer dan uitleg aan de tekst alleen te geven. Den Ridder heeft zijn ogen goed de kost gegeven waar Groen haar oor te luisteren heeft gelegd zonder haar neus op te halen.

Het Neuzenboek is een boek over dieren waar de mensen veel van kunnen leren. Sowieso kunnen mensen van dieren leren. Dieren handelen naar wat hun instinct hen ingeeft, zij volgen de natuurdrift. Mensen kunnen daar een voorbeeld aan nemen. Dieren zijn geen beesten en doen alleen wat noodzakelijk is om te overleven. Mensen daarentegen… Het gedrag dat door de neus wordt bepaald is voor de mens herkenbaar. Hoewel de evolutie anders heeft bepaald en de geur voor de mens minder een noodzaak is, kunnen wij dagelijkse handelingen wel terug leiden naar wat het dier met en door de neus doet. Het is een hulpmiddel in het dagelijks dierenleven en kan door de mens aangewend worden waar zijn of haar reukorgaan tekort schiet.

Het Grote Neuzenboek is een leerboek om de natuur en de bewoners daarvan beter te begrijpen. Het opent de dierenwereld. Voor mij. Ik wist niet dat de mol in stereo kan ruiken. Dat het konikpaard en de huiskat water kunnen ruiken. Aan het ruiken is het verspreiden van geuren gerelateerd. Door geuren kunnen dieren speuren. Kunnen ze met soortgenoten communiceren. Aangeven dat ze willen paren. Hun territorium afbakenen. Maar ook kunnen ze in gevaar een geur afgeven die afschrikt. Op diverse manieren is dus de neus als een soortement van antenne in te zetten. Door geuren uit de omgeving op te vangen kunnen dieren overleven. Zowel gewervelde dieren als vogels en insecten, en vissen. Zelfs de zeenaaktslak onderzoekt met zijn tentakels geurdeeltjes in het water om te weten of er voedsel in de buurt is, of er een partner rondzwemt of juist een vijand.

Dat overleven is vooral gericht op het vinden van voedsel en op voortplanten. In die overlevingsdrang is het van belang dat vijanden uit de buurt worden gehouden. Deze kunnen alleen maar roet in het eten gooien bij de voedselvoorziening en in het zoeken naar een juiste partner om de soort in stand te houden. Ook kan een vijand jouw als voedsel zien wanneer je als dwergspitsmuis tegenover een adder komt te staan. Dus is het van belang als lager dier in de voedselketen de hogere vijand van meters afstand te kunnen ruiken. Een goede neus is dus belangrijk.

Om het Grote Neuzenboek te maken hebben Stef den Ridder en Anneke Groen hun neuzen gestoken in de dierenwereld. Ze hebben geroken en gespeurd naar geuren. Het was voor deze natuurvorsers een waar geurfestijn dat zeker niet aan hun neuzen voorbij is gegaan. Aan alle dieren zit een luchtje ontdekten ze, en onderzochten waar al die luchtjes voor worden gebruikt. En dat iedere geur een doel dient, hoe smaakvol of hoe smerig ook. Je moet er dan wel een neus voor hebben, anders krijg je het deksel op de neus en wordt je makkelijk bij de neus genomen. De mens heeft een minder goed ontwikkelt reukorgaan, maar kan nog wel geuren verspreiden of opvangen. Voor de mens is de neus niet meer zo belangrijk, maar geuren kunnen ook de mens nog wel steeds verleiden.

Omdat Stef en Anneke verder hebben gekeken dan hun neus lang is laten ze de lezer van hun boek met de neus in de boter vallen. Door al deze weetjes, ditjes en datjes op te schrijven en uit te tekenen drukken ze mij met de neus op de feiten. En zelfs in het boek lees en kijk ik niet alleen, gebruik ik niet alleen mijn ogen maar ook mijn neus. Er is een geurvoorbeeld van castoreum in het boek gedrukt. Met deze geur bakent de bever zijn territorium af. Het ruikt niet echt lekker kan ik je vertellen. Het lijkt op een combinatie van de geur van schoensmeerolie en een ziekenhuisgeur. Om over je nek te gaan, vooral wanneer je weet waar de bever dit geil aanmaakt: een klier bij de anus. Toch wordt dit vettige spul ingezet als verleidingsmiddel, het is grondstof voor dure parfums. Ook versterkt het de smaak van vanille-ijs. Ik wist het niet. Nu wel.

Stefs Grote Neuzenboek. Neuzen, ruiken en geuren in de dierenwereld. Tekeningen Stef den Ridder. Teksten Anneke Groen. KNNV Uitgeverij, 2017.

[ahospers]

(RTV Dordrecht) Thomas van de Es, Boswacher in de Biesbosch, KNNV , Stef Boek De Nieuwe Biesbosch  Het is boekenweek en met het thema natuur kom je natuurlijk terecht bij Stef den Ridder - Illustratie en Boswachter Thomas van der Es over het mooie boek De nieuwe Biesbosch.

[stefdenridder]

Seychelles Warbler   For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[jurjenkvanderhoek]

HOE ZIT DAT EIGENLIJK MET VOGELS EN DE LIEFDE?

Een volière vol zebravinken, een stel kuifparkieten, een bourkeparkiet en een enkele grasparkiet die is komen aanvliegen dus asiel zocht. Daarnaast een groot vogelhuis met kooi waarin een zwerm agaporniden, ook wel lovebirds genoemd. Omdat ze sociale trekjes, als genegenheid, hebben. Maar dat is een menselijke interpretatie. Want die dwergpapegaaien zijn helemaal niet zo liefhebbend, ze kunnen soortgenoten tot bloedens toe treiteren en andere vogels worden koelbloedig vermoord.

In mijn tuin zit ik regelmatig voor de kooien te kijken om de gedragingen van deze vogels in gevangenschap te beschouwen. Sneu en zielig, dat ze niet verder kunnen vliegen dan twee meter? Daar is iets van te zeggen, maar ze weten niet beter - zijn achter gaas geboren. Ze zullen buiten de kooi maar nauwelijks kunnen overleven.

Binnen heb ik nog een witte valkparkiet in een kooi, Flip geheten. Die heeft een naam, is minder onpersoonlijk dan de vogels buiten in de kooien. Hij wil niet anders, dan achter tralies de huiskamer inkijken. Heeft in de volière gezeten, maar had dezelfde gedragingen als binnen het geval was. Kwam niet verder dan zijn zitstok. En ik moest hem 's avonds in het nachthok zetten en 's morgens vangen om weer in de vliegkooi te plaatsen. Flip kon zelf het uitvlieggat niet vinden. In een kooi overleven met beperkte ruimte bevalt hem beter, zo schijnt. Hij heeft op zijn manier contact met ons. Waakt beter dan de hond dat doet.

Maar goed, die zebravinken. Hun acteren houd ik na het lezen van de uitgave "Vogels en de liefde" van Elvira Werkman nauwlettend in de gaten. Meermalen beschrijft zij onderzoeken in populaties van deze kleine vrolijke vogelsoort. Uit dat boekje, met illustraties van Stef den Ridder, blijkt dat niets dierlijks ons mensen vreemd is. Of draai het om: dieren zijn net mensen.

Wij denken op de hoogste trede van de ladder in het dierenrijk te staan als mens. Maar de meeste aspecten en karaktertrekken zien we terug op lagere treden en bij meerdere diersoorten. Alleen ons brein is een tikje uitgebreider en wij zouden een sterker ontwikkelde vindingrijkheid hebben. Wij zijn uitvinders, denkers, filosofen. Maar op het vlak van sociale verhoudingen, de emotie, verschillen we maar amper weinig met het dierenrijk. En zijn mensen net dieren.

Elvira Werkman schreef een meeslepend boekje vol wetenschappelijke waarnemingen bij vogels. Een diersoort die nogal wat treden lager staat dan ons mensen, denken wij. Maar ze vliegen hoger dan de luchtfietsers, blijkt. Het draait in het leesbare geschrift om de liefde bij deze hoogvliegers. Maar die emotie valt nu juist weer minder te ontdekken bij de gevederde vrienden. Althans de onderzoekers hebben het nog niet kunnen vinden. Aan de gedragingen kunnen we menselijke trekken hangen, maar ook na gedegen onderzoek is daarin weinig duidelijk nog.

Daarom schrijft Werkman meer over de toenadering van het andere geslacht en het voorspel op de daad. Hoe benaderen de elkaar en hebben ze voorkeur. Is het liefde op het eerste gezicht en is een relatie voor het leven. Elvira Werkman geeft antwoorden. Elke vogel heeft een eigen karakter en dus ook een wijze van toenadering zoeken. De voortplanting is niet slechts een noodzakelijk goed, maar wordt zeker ook bedreven uit wat wij noemen liefde. Vogels hebben nieuwsgierige manieren om bij elkaar in een goed blaadje te komen. Liefde kan een leven lang duren, maar er zijn ook vluchtige relaties. En overspel, maar niet met lustige gevoelens maar om de soort sterk te maken en overlevingskansen te geven.

Werkman bespreekt meerdere soorten vogels. Zo vliegen de heggenmus, de merel, de steenuil, ganzen, zwanen, eenden, ijsvogels en de ooievaar voorbij. De balts van de korhoen en de kraanvogel. De zilverreiger en de pimpelmees trekken hun beste veren aan en zingen een mooi lied. Alles is gericht op verleiden. De mannen die vechten tot de dood erop volgt, want de puntige ooievaarssnavel dwars door je hart dat vertel je niet na. Werkman beschrijft een keur aan gedragingen in haar boek. Haalt daarbij onderzoeken van vogelaars, ornithologen en biologen aan. Want ze is niet over één nacht ijs gegaan, getuige haar literatuurlijst. Ze laat een merelman aan het woord, de steenuilenman en de tureluuronderzoeker vertellen hun bevindingen.

Vogels zijn net mensen. Er komen homohuwelijken voorbij en adoptieouders. Er is veelwijverij en er zijn harems. Monogamie en polygamie. Vaders die vrouw en kinderen in de steek laten, het doen met de buren en echtscheidingen veroorzaken. Echter “we kunnen het gedrag bestuderen, maar wat er zich daadwerkelijk in het hart van een vogel roert, dat is iets waarnaar we slechts kunnen gissen”.

Meermalen komen de zebravinken voorbij, omdat deze kleine vogels hun gedragingen maar al te graag laten onderzoeken. Ik ben fan. En met Jac.P. Thijsse stem ik in: "Wij mogen wel zeggen dat wij een groot deel van de vreugde van ons bestaan te danken hebben aan de vogels en indien wij hen moesten missen, dan zouden de zee en de bosschen, de avondschemering en de morgenstond, de wisseling der jaargetijden ons lang niet zoo schoon toeschijnen als thans."

Boek “Vogels en de liefde”. Tekst Elvira Werkman, tekeningen Stef den Ridder. KNNV Uitgeverij, 3e druk 2019.

[stefdenridder]

Siberian Jays For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[stefdenridder]

Meerkats For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[stefdenridder]

Florida Scrub-jays   For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[stefdenridder]

Carrion Crows For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[stefdenridder]

Southern Pied Babbler   For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[stefdenridder]

Damaraland Mole-rat   For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[stefdenridder]

Grey-capped Social Weaver   For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[stefdenridder]

Banded Mongoose   For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[stefdenridder]

Acorn Woodpeckers For my second project at the Cornell Lab of Ornithology, I made opening illustrations to go with the chapters of the Cooperative Breeding book.

[stefdenridder]

undefined

Here is a video that will show you the process of making the “State of the Birds” report cover.

[stefdenridder]

In addition to the cover, I also made a couple of seperate illustrations of birds that would be used for the Watch List and I made one seperate illustration that would be used for the document of Common Birds in steep decline. Unfortunatly the never put my illustration on the document. However I still want to share it with you.

Shrike - Stef den Ridder  ©

[stefdenridder]

In addition to the cover, I also made a couple of seperate illustrations of birds that would be used for the Watch List.

 Snail Kite - Stef den Ridder  ©

Here is a link to the online pdf of the Watch List: http://www.stateofthebirds.org/extinctions/watchlist.pdf