#(3) george seferis | Explore Tumblr Posts and Blogs

elestirikosesi · 6 years

Text

Huntington kışkırtması.

Tüm dünya, Yeni Zelanda'daki silahlı saldırının şokunu yaşadı. Katliamın ayrıntıları kan dondurdu. Katillerin hedefinde iki camii vardı. Yeni Zelanda'nın Christchurch kentinde cuma namazı kılan müslümanlar hedef alınmıştı. Sonuçta 49 kişi öldü, 48 kişi yaralandı. Yaralananlar arasında üç de Türk bulunuyordu. Saldırının ardından dört kişi gözaltına alındı. Ben bu yazıyı yazarken Avrupa da harekete geçti. Sadece Yeni Zelanda'da değil Avrupa'da camii önlerinde güvenlik önlemleri artırıldı, polisler kapılarda beklemeye başladılar. Ayrıca saldırganların bir dönem Türkiye'de bulunduğu belirlendi.

Katilin ismi Brenton Tarrant'tı. Avustralyalıydı. Burada bir parantez açarak Avustralya ve Yeni Zelanda arasında bir süredir yaşanan mülteci tartışmasını hatırlatmakta yarar var. Yeni Zelanda, çok sayıda mültecilere kucak açan bir ülke. Avustralya ise son dönemde mültecilere karşı katı bir tutum izliyor. Mültecileri kabul etmeyen Avustralya, Yeni Zelanda'dan da aynı tavrı bekliyor. Mültecileri geri göndermesi için baskı yapıyor.

Manifesto yayımladı

Saldırgan Tarant, katliamı sosyal medya üzerinden canlı yayınladı. Eğer görüntüleri izlediyseniz, Counter-Strike oynuyor gibi bir hali vardı. Soğukkanlı bir şekilde giriyor, kurşunları sıkıyor, şarjörlerini değiştiriyor, düşenlerin yanına gelip ayağıyla kontrol ediyor, eğer ömediğini anlarsa bir kez daha sıkıyordu. Tarrant katliamı yaptıktan sonra, silahını sosyal medyadan paylaştı. Silah üzerinde tarihte Türklere ve Müslümanlara karşı savaşların tarihleri, bu savaşlarda yer almış isimler, Nazi sempatizanı ve İslam karşıtı ifadeler, “Türk-yiyen” gibi yazılar dikkat çekti.

Tarrant'ın bir de 70 sayfalık manifesto hazırladığı ortaya çıktı. Manifestoda “Türklere” diye bir kısım vardı. Orada şöyle yazıyordu: "Topraklarınızda huzur içinde yaşayabilirsiniz, size zarar gelmeyecek. Boğaz'ın Doğu yakasında. Ama Boğaz'ın Batı yakasında bir yerde yaşamayı denerseniz, Avrupa'ya gelirseniz sizi öldüreceğiz. Konstantinopolis'e gelir, tüm cami ve minareleri yıkarız. Ayasofya minarelerden kurtulacak ve Konstantinapol hak edildiği gibi tekrar Hristiyan şehri olacak." Saldırganın bir suikast listesi de vardı. O listede, Merkel, Erdoğan, Londra Belediye Başkanı Sadık Han gibi isimler yer alıyordu.

Saldırının ardından bir çok açıklama yapıldı. Ama en önemlisi Yeni Zelanda Başbakanı Jacinda Ardern'e aitti. Adern, yaptığı açıklamada saldırının iyi planlanlanmış bir terör saldırısı olduğunu belirtti. Ve can alıcı cümleyi kurdu: "Bizi seçtiler." Peki öyle miydi? Gerçekten Yeni zelanda saldırısı arkasından çok daha kapsamlı kışkırtmalara yol açacak bir adım mı, yoksa, Tarrant'ın müslüman ve yabancılara karşı kişisel bir tavrı mı?

Tarihin sonu ve medeniyetler çatışması

Şimdi 1990'ların başına gidelim. Sovyetler Birliği çökmüştü. Dünyada büyük bir boşluk doğmuştu. Batı liberalizminin ideologlarından Francis Fukuyama, “Tarihin Sonu” tezini yazmıştı. Buna göre, liberalizm zaferini ilan etmişti. Sınıf savaşı, yani tarih sona ermiş, bununla birlikte ideolojiler de bitmişti. Batı'nın, emperyalizmin ve küresel liberalizmin karşısında bir düşman yoktu. Fukuyama'nın tezi güzeldi ama bir boşluğu da ilan ediyordu. Çünkü “Sovyet tehdidi” Batı'yı bir arada ve diri tutuyordu.

Fukuyama'nın imdadına Samuel P. Huntington yetişti. Huntington, “Uygarlıkların Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması” isimli kitabında, Batı'ya yeni düşmanlar buluvermişti. Huntington'a göre artık sınıf savaşı değil, dinler ve uygarlıklar arası bir savaş yürütülecekti. İşte o düşmanlar belliydi: Önce Çin, sonra da İslam. Huntington, Batı dışındaki uygarlıkları “farklı” ilan eder. Ona göre, bir Batı (biz) bir de diğer uygarlıklar (onlar) vardır. Huntington bu kitabını, Kemalizmi reddederek geliştirmiştir.

ABD emperyalizmi, 1990'dan sonra Medeniyetler Çatışması üzerinden saldırını sürdürdü. Batı Asya (Ortadoğu) ülkelerinin sınırlarını değiştirmeyi hedefleyen Büyük Ortadoğu Projesi, bu tezler üzerinden çizildi. Dahası ABD'nin 11 Eylül saldırılarını gerekçe göstererek Afganistan, Irak ve bugün Suriye'ye başlattığı saldırılar, Medeniyet Çatışması'nın bir yansımasıdır. Kaldı ki, dönemin ABD Başkanı George W. Bush, bu saldırıları “Yeni Haçlı Seferi” olarak nitelendiriyordu.

Üç önemli bölge

ABD'nin başlattığı medeniyetler savaşları, özellikle coğrafyamızı kan gölüne çevirdi. ABD'nin desteklediği kuvvetler kontrolünden çıktı kendini vurmaya başladı. IŞİD ve benzeri örgütler, ABD silahıyla ABD'yi vurdu. ÖSO'yu eğit donat projesi başarısız oldu. ÖSO Türkiye kontrolüne geçti. Önceki günlerde ABD, Taliban'la anlaşmak zorunda kaldı. Artık Afganistan'dan çekilecekler. Suriye'den çekilme kararı aldılar, Irak gittikçe ABD'ye karşı tavır alıyor. İran ambargosuna Avrupa ülkeleri dahi katılmıyor.

Bugün dünyada artık ABD hegemonyası kırılmaya başladı. Özellikle ekonomik anlamda Batı artık ne üretebiliyor ne de karıştırdığı bölgelerden gelen mülteci akınlarını durdurabiliyor. Çin ekonomik anlamda Batı'yı geride bıraktı. Ticaret savaşı dahi Çin'i durduramadı. ABD Savunma Bakanlığı Çin ve Rusya'nın birkaç seneye kadar kendilerini güvenlik, silah ve teknoloji anlamında geçeceğini ve hazırlıksız yakalandıkları yönünde raporlar açıklıyor.

En önemlisi ise Çin'in “Bir Kuşak Bir Yol” projesi. ABD, bu projeyi durdurmak için elinden geleni yapıyor. Önceki günlerde İtalya'yı bile tehdit etti, Çin'le işbirliği yapmaması için. İşte Yeni Zelanda'daki saldırı tam bu noktaya oturuyor. ABD, Bir Kuşak Bir Yol'u belli noktalardan engellemek istiyor. Şu an için üç nokta var: 1-) Türkiye, İran, Irak ve Suriye'yi bölerek bir “Kürdistan” ya da diğer adıyla ikinci İsrail kurmak. 2-) Uygur ayrılıkçılarını kışkırtarak, Sinciang-Uygur Özerk Bölgesi'ni koparmak, ki burası Çin'in Batı'ya açılan kapısı. 3-) Keşmir bölgesi. Hindistan-Pakistan gerginliğinin altında esas olarak bu yatıyor. Çin için Keşmir Bölgesi, büyük yatırımlar yaptığı bir yer.

Yay kapanıyor

Şimdi dünya haritasını gözünüzün önüne getirin. Sözde Kürdistan, Singiang-Uygur Özerk Bölgesi, Keşmir bir yay çiziyor. ABD burada yeni bir cephe açıyor. Yeni Zelanda ve Avustralya, Pasifik'in güvenliği için ABD için hayatî önemde. Latin Amerika-Çin bağlantısını da sağlıyor. Çünkü bir süredir Güney Çin Denizi'nde ABD ile Çin arasında büyük bir gerilim var. Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti ile anlaşma sağlanamadı. Pasifik ısınıyor. ABD cepheyi genişletmek zorunda. Bunun için de güvensiz bölgelere ihtiyacı var. ABD bir taşla iki kuş vuruyor: Medeniyetler çatışmasını körüklemek. Pasifikte kendine alan açmak.

Önümüzdeki günlerde bu olayların benzerlerini ve çok daha fazlasını yaşayacağız. Ama ABD'nin çıkışı yok. İzleyip görelim.

15.03.2019

18 notes · View notes

edebiyatsoylesileri · 4 years

Text

Konstantinos Kavafis / Konuşma dili ile yazı dilini evlendirmeye çalıştım ve bütün deneyimlerimden, şiirsel içgüdümden destek aldım

Yaptıklarıma, söylediklerime bakıp tanımaya kalkışmasınlar beni. Engeller vardı yaşamımı ve eylemlerimi dönüştüren. Engeller vardı, beni durduran, ne zaman konuşmaya kalkışsam. Ancak belli belirsiz davranışlarda ve en örtülü yazılarımda yalnızca bunlarda anlayabilirler beni. Ama gereksiz de olabilir, beni anlamak için katlanılan bunca sıkıntı, bunca çaba. Gelecekte -daha kusursuz bir toplumda- benim gibi yaratılmış biri hiç kuşkusuz ortaya çıkacaktır ve özgürce yaşayacaktır.

Benim için çok önemlidir zaman ve mekân. Kendime ve başkalarına (yazılı ya da sözlü) sık sık sorduğum iki soru vardır Ne zaman, nerede? Kendimi ve "nesne"mi bir zaman ve mekâna yerleştirdim mi gerisi kolay, hemen düşünce ve duygu iletişimi başlar. Konumuz Kavafis olduğuna göre, hemen şu kaçınılmaz soruyu soralım: Konstantinos Kavafis ile, ne zaman ve nerede? Elbette İskenderiye'de, Antiohya'da (Antakya), Edessa'da (Urfa) ya da Magnesia'da (Manisa) değil. Ortadoğu ve Küçük Asya'nın küçük Greko-Makedon krallıklarında da değil. Sevgili ve dünyalar güzeli İoanna Kuçuradi ile A. Turan Oflazoğlu'nun, Türk Dili dergisinin Haziran 1962 sayısında yayınlanan ortak çevirilerinde ve gene o günlerde okumaya başladığım, Lawrence Durrell'ın İskenderiye Dörtlüsü'nde (Justine, Balthazar, Mountolive, Clea). Ama "Yabanlar"ı 10.9-1961 günü Sandıklı'nın berbat bir otel odasında yazdığıma göre "İhtiyar"ın Barbarları Beklerken'ini daha önceden okumuş olmalıyım. (Bir ifşaat!) Demek ki "İskenderiyeli" ile ilk ilişki 1961 yılında. "Barbarlan Beklerken"in ilk çevirisini yoksa Nermin Menemencioğlu mu yapmıştı? Belgelerim arasında bir tek o eksik? Kimi şairler, kimi yazarlar vardır, "aşk" ilişkiniz bir kitaplık sürer, kimileri ile bu ilişki ömür boyu; nereye giderseniz yanınızda götürürsünüz, ya da o peşinizden gelir. Yanınıza kitabını almayı unutsanız da, gittiğiniz yerde, size benzeyen bir tutkunla karşılaşmanız yazgıdır. Kavafis ve Durrell sayesinde (ve yüzünden) kaç dostum var dünyanın dört bir yanında. Bunlardan biri: Jacky (Jacqueline). Yıl 1965, aylardan kasım. İsmet Birkan, ben ve adını bilmediğim bir genç Fransız kadın, Bulgaristan'da ilerleyen, İstanbul-Paris Treni'nin bir kompartmanındayız. Ben pipomu ve "Justine"mi çıkartıyorum. İsmet, "Madam'dan izin aldınız mı?" diye soruyor, dalga geçerek, "pipo içmek için?" Gene kadının yanıtı çok çarpıcı: "Ben, diyor, İskenderiye Dörtlüsü'nü okuyan, Kavafis'i seven ve pipo içen erkeklere bayılırım". Şimdi Almanya'nın neresindesin Jacky, boş koku şişelerini ne yaptın? Sonra Liliane ve Marcel Van de Kerckhove çifti: Ankara'nın karlı kış gecelerinde sabahlara kadar Belçika Sefareti'nde Kavafis okuduğumuzu ve "Justine"den konuştuğumuz. Liliane ve Marcel'in "Justine'in modeli ile dostluktarı. Justine'in modelinin Mısırlı gerçeküstücü Georges Henein'in kansı olduğunu öğrenmem. Adı neydi? Unutmuşum? Ama kitabında "İkbal” adına, "Laik El Alaily" (Leyla El Alaylı) adına şiir adadığına göre, bunlardan biri. Ama daha çok "İkbal". Kavafis'in çevresinde, onunla ve birbirlerine ilişkili bir şairler, yazarlar çevrimi var: Ritsos-Seferis-T.S.Eliot-Henıy Miller-Lawrence Durrell -Aragon-Yossip Brodsky ve kuzeyden güneye, doğudan batıya yüzlerce yazar ve binlerce okur. Tam bir tekke şeyhi.

Sular idaresinin imla takıntılı memuru

Ama kim bu Konstantinos Kavafis? İçimden "Efendi" sözcüğünü de eklemek geçiyor, fotoğraflarına baktıkça, gündelik yaşamının bir bölümüne tanık olan, eski Konstantinos Kavafis iş arkadaşı İbrahim El Kayar'ın anılarını okudukça. Kimdir Kavafıs, El Kayar'a göre: "Sular İdaresi'nde kâtiplikle işe başlayan; daktilo olmadığı için o sıralar mektupları elle çoğaltan; çok iyi İngilizce bildiği için kendini gösterince bölüm şefi olan; Yazıların düzeltilmesi işinde çok titiz davranan, noktalama konusunda işi ukalalığa vardıracak kadar dikkatli olan; yanında çalışanlara "beni görmeniz ricasıyla", "bana telefon etmeniz ricasıyla" diye pusulalar yazan; görevliler yanına gelince, bir virgülün eksik olduğunu söyleyerek insanları çıldırtan; Ama işinde dalga geçen, mesai bitiminde arkasından atlı kovalıyormuş gibi bürodan kaçarcasına çıkan; El Kayar'a göre, "Çok kurnaz, şeytana külahını ters giydiren bir insan" olan; sanki işi başından aşkınmış gibi masanın üzerine dosyalar yığıp bazılarını açan; telefonda her zaman "çok meşgulüm" diyen; bazen odasına kapanıp elini kolunu tiyatrovari sallayarak bir şeyler yazan ve El Kayar'a "İlham geldiği zamanlardı anlaşılan. Pek tabii, bize pek matrak gelirdi, basardık kahkahayı. Hey gidi günler, demek Mösyö Kavafis meşhur olacakmış" dedirten; Sabahlan işe hep geç gelen, işe her zaman vaktinde gelen İngiliz müdürünü atlatmak için terler döken; pek uzakta olmayan evine hep arabayla gidip gelen; işe geç geldiği için yakalanmamak için asansöre binmeyip merdivenlerden çıkan; 'ben buradayım' diyebilmek için şapkasını odacıyla önceden gönderen ve bazen işten sıvışırken şapkasını özellikle askıda bırakan; yanında çalışanlara "İngiliz benden önce gelip beni soracak olursa, Mösyö Kavafis'in burada olduğunu, ama acele bir iş için dışan çıktığını söyleyin. On dakika sonra gene soracak olursa, bunu yarım saatten çıkartıp Mösyö Kavafis'in 20 dakika sonra döneceklerini söyleyin" diyen; belki sağlığını korumak için, belki de cimriliği yüzünden sigaraları ikiye bölerek içen; En küçük alışveriş için bile uşağına özgürlük tanımayan; alınacak pilici Sular İdaresi'nde bizzat inceleyen, kanatlarını, tüylerini inceden inceye tetkik edip hayvanı bol bol gıdaklatan; cimriliği yüzünden para toplamalarına karşı çıkan; Mısırlı arkadaşlarıyla pek konuşmayan ve belki de onları aşağı gören; politikaya karışmayıp, dinlerin zayıf düştüğünü ileri süren; Yaşadığı ülkenin dili Arapça'yı pek bilmeyen; yazarlarla pek ilgilenmeyen; Çalıştığı yerdeki üstlerinden sık sık 'Mösyö Kavafis sizden memnun değilim' tarzında zılgıt yediğinde, ciddi ciddi, 'Sizi memnun etmeye çalışacağım' diyen sevimli bir adam(l).

Gençliğindeki sıradan şiirlere bakılırsa Kavafis’in dönüşümü bir mucizedir

Çok sevimli. Pinti, huysuz, bencil, çağıyla ilgilenmeyen, büyük Hellenci olmasına karşın Yunan ordusunun İzmir'de bozguna uğradığı yıl bundan hiç söz etmeyen, ve öyle biri "Akhalar Birliği İçin Savaşanlar", öteki "Şanlı Antiohos'a" olmak üzere iki tarihsel şiir ile "Eski Bir Kitapta" adlı bir eşcinsel olmak üzere toplam üç şiir yazan; tarihle ilgisini de en fazla 13. yüzyılla sınırlandıran garip bir insan ve şair. 1882 yılında 19 yaşında, "Good-bye to Therapia and joys of the hotel- Good dinners that make you exultingly swell." "Hoşçakal Tarabya ve otelin eğlenceleri İnsanı zevkten coşturan güzel yemekleri” gibi berbat dizelerle berbat manzumeler yazan Kavafis'in "Kavafis" olması gerçek bir mucize. Aynı şeyi, Kavafis'e 12 Şiir adayacak kadar sevip sayan Yannis Ritsos'un bir Kariovassi (Samos Adası) görüşmemizde söylemesi de ilginç. Bu konuda Seferis de şunları yazıyor: "Gençlik şiirlerinde, hatta orta yaşlılık döneminin bazı şiirlerinde sıradan, herhangi bir üstünlükten yoksun olarak görüyoruz onu. Yaşlılık döneminde yazdığı şiirlerinde ise, sürekli olarak yeni ve çok değerli şeyleri bulup çıkardığı izlenimi veriyor. Bir 'yaşlılık dönemi şairi' Kavafis. Ölümünden birkaç ay önce hasta olarak Atina'da bulunurken, anlatılanlara göre, 'Daha yazmam gereken 25 şiir var" diyormuş." (2) Tuhaf, ne 24, ne de 26 şiir, tam 25 şiir. Biz Yaşlılık Dönemi Şairi'nin, bu İskenderiyeli İhtiyar'ın şiirsel kişiliğini şimdilik bir yana bırakıp, "insan” Kavafis'le daha yakın olmak için Ange S.Vlachos'a(3) başvuralım: "Kavafis benim için bir gençlik anısıdır. Akşam yemeğine sık sık bize gelirdi. Büyük bir Kavafis hayranı ve okuru olan, İskenderiye Karma Mahkemesi Danışmanı babam akşamlan çalışma odasında şairin kendisine gönderdiği (ancak "seçkinler"e gönderdiği) şiirleri okurdu bize. Şairin kendi elleriyle yaptığı düzeltmeleri taşıyan bu yazmaları gözüm gibi saklarım." "Kocaman gözlüklü (gözlükleriyle Greco'nun Büyük Engizisyoncu'sunu andırırdı), oldukça çirkin bu yaşlı adamı annemizin sağında oturur görmek biz çocuklar (ablam ve o sırada 16 yaşında olan ben) için çok tuhaftı. Sarkık dudaklıydı, son derece bakımlı gür saçlan vardı. Babamın hayran olduğu şiirleri yazan büyücüydü bu yaşlı adam.” "Biraz dinlenen bir baykuşa benzeyen Kavafîs'in her şeyi durmadan izleyen bakışları vardı; gözlerinde, derin gözlerinde keder ve ironi yan yana dururdu. Yemek masasında ağzını açtığı zaman onu dinlemek için hepimiz susardık. Ağır İngiliz aksanlı (özellikle yapıyordu bunu) bir Yunanca'yla, anılar, öyküler, Yunanistan'dan gelen Yunanlar'la yaptığı konuşmaları aktarırdı. Yunancayı özgürce kullanırdı, insana ve ona ait olan şeylere karşı ironik tavrı, insanın zaaflarına karşı büyük anlayışı, eşcinsel aşkı yazmakta gösterdiği cesaret Yunanistan'ın "entellektüel" yaşamının gelenekçiliğin ince süzgecinde süzülmüş durgun sularını bulandırıyordu. Kendisini çok fazla ciddiye alan Atina, Kavafis'nin garip ve tehlikeli bir olgu oluşturduğunu düşünüyordu; ama bu sapkın mezheplinin büyük bir şair olduğunu, Yunan edebiyatına yadsınmaz bir damga vurup Yunan şair ve yazarlarını bütün yazarlardan, hatta büyük rakibi Palamas'tan da fazla etkileyeceğini hissediyordu."

Kendini sürekli “milli şair” Palamas ile karşılaştırırdı

"İskenderiye'ye Yunanistan'dan bir Yunan gelse ve Kavafis'i ziyaret etse, İskenderiyeli şairin konuğa soracağı soru şu olurdu: "Palamas'ı nasıl buluyorsunuz?” Ziyaretçi Palamas'ın "milli” şair olduğunu söylemesi durumunda, Kavafis ya susar ya da havadan sudan, ıvır zıvırdan konuşmaya başlardı ki, o zaman konuğa yol görünürdü. Ama eğer ziyaretçi Palamas'ın yalnızca hödükleri, askercileri heyecanlandıran milli borazan olduğunu söylerse, o zaman güller açardı Kavafis'in yüzünde, konuğunu destekleyen konuşmalar yapardı. Büyücü sesiyle.” "Bu sesi duyunca ağzımız bir karış açık kalırdı, çatal havada, yemek yemeği unuturduk. Bu anlarda yalnızca babam kesebilirdi konuşmasını. Şairi iğnelemek için. Ve Kavafis, Londra'nın Soho'nun şüpheli mahallelerinde bir gün nasıl kaybolduğunu, bir müzeye yaptığı ziyareti anlatırdı. Ama bu arada önemsiz bir Yunan şairini iğnelemekten geri durmazdı. Derken, Prolemeos dönemi Yahudi toplumu ile İngiliz dönemi Yahudi toplumu arasında bir tarihsel karşılaştırmaya girişirdi uzun uzun. Yaptığı betimlemelerle İngiliz usulü yemek masası adabıyla gırgır geçerdi."

Dönüp dolaşıp lafı Baudelaire ve Poe'ya getirildi

"Fransız ve İngiliz şiirinden belirgin bir hazla konuşur, şaşırtıcı karşılaştırmalar yapmaktan, sıradan insan zekâsının farkına bile varamayacağı benzerlikler bulmaktan hoşlanırdı, iki yemek arasında verdiği küçük konferanslar yüzünden yemek soğurdu. Monoloğu sırasında yaptığı, usta oyunculara özgü tonlamalarla konuşmasını bir diyaloğa dönüştürüldü. Dönüp dolaşıp lafı Baudelaire ve Poe'ya getirildi, temcit pilavı gibi. Bu küçük monologları özenle hazırladığından ve dahası ses duraksamalarını bile pişirdiğinden hep kuşku duymuşumdur." "İçinde korku da bulunan büyük bir kıvançla beklerdik bu yemekleri ve sonunda takma yakalı, kravatı özenle yana kaydırılmış büyücü Kavafis'in ağır ağır, dikkatli adımlarla, bahçeye çıkan büyük merdiveni ineceği zaman geldiğinde, her zaman mutluluk ve şaşkınlık duyardık. "Birinde babam, bazı şiirlerinin yayınlandığı İngilizce bir dergi gördüğünü söyledi ona. - Bu dergi nerede? diye sordu Kavafis. - Kulübün kitaplığında, diye yanıtladı babam. - Al onu, bana getir, dedi Kavafis. - Bu hırsızlık olur, dedi babam. Bunun üzerine Kavafis, "Yahu sen nasıl bir yargıçsın? Bir kitap bile çalamıyorsun?" dedi. "İnsanlar sık sık Kavafis'i tanımlamaya çalışıyorlar. Ben özellikle konunun vitrinine etiketlenip kelebek gibi yapıştırılan tanımlamalara karşıyım... Kavafis'in bir dekadans şairi olduğu, eşcinselliği öğen bir devrimci şair olduğu, tarihsel, romantik, stoacı, düzyazısal, ironik, didaktik bir şair olduğu söylenir. Ama, aldığı ışığı her defasında farklı ve şaşırtıcı yalımlarla yansıtan çok yüzlü bir elmas olduğu söylenmez nedense.” "Bununla birlikte, birini ilginçliği, ikincisini derinliği yüzünden kabul ettiğim iki Kavafis tanımı vardır. Birincisi Foster'ın Passage to India adlı kitabında yaptığı tanımdır: 'Evrenin geri kalan bölümüne göre hafifçe yampiri bir durumda, ayakta, tamamen hareketsiz duran hasır şapkalı bir Yunan Beyefendisi.' Her şey bu tanımda yer alıyor. Hafifçe züppe bir beyefendinin toplumsal durumunun işareti olan hasır şapka, bir seyircinin düşünme durumunun belirtisi olan hareketsizlik ve nihayet en önemli nokta olan yampiri duruş, yani okullardaki eğitim sistemi yüzünden öğrenemediğimiz tarihsel manzarayı ortaya seren şairin düşüncesinin somutlanması. Eşcinsel aşkı mahkûm eden 'genel' ahlak bakımından da yampirilik söz konusu. "İkincisi, Alain Basquet'nin Saint- Johrı Perse adlı kitabının önsözünde yaptığı tanımdır. Böylesine bir tanım yapabilmek için Alain Basquet'in, Yunan şairi çok sevmesi ve onun yapıtında yaşamış olması gerekiyor: '...(Kavafis) zamanı ve mekânı devinimsizleştirir, kendini ideal bir nokraya yerleştirir ve olmuş ile öngörülmüş'ün, ölü diller ile geleceğin dilleri arasında bir yerde bir dil keşfeder." "Kavafis'in kendini yerleştirdiği ideal nokra, betimlediği tarihsel zamana dikeydir. Bizans epigonlarının ya da Vasileus'larının çağdaşıdır ya da kendini Roma istalasının hemen sonrasında İskenderiye, Antiohya ya da Beyrut'un baştan çıkmış gençliği arasında görür ve sanatı o dönemi bütün yoğunluğu ve derinliğiyle yaşar." Ange S.Vlachos'a "teşekkür" edip biz yolumuza devam edelim. Ve özellikle de insanın cebindeki iyi bir şiiri yüz metre uzaklıktan hissetme yeteneğine sahip olan Alain Bosquet'nin yaptığı, müthiş yol gösterici, tansıklı tanıma da teşekkür edelim. Çünkü, Kavafis'in tarihsel zamana dikey bakışı çok önemlidir. Bunu anlamıştır Bosquet. Bu görüş, bu tavır, böylece, ait süremli zamanı eş süremli, yani dikey olanı yatay olarak yazmak yöntemini benimseyen ben fakir'e (4) kadar uzanmış oluyor.

İstanbul’dan Londra ve İskenderiye’ye

Konstantinos Kavafis ailesi iki taraftan da İstanbullu. Pedros Kavafis (Kavafoğlu. Kavaf: Ayakkabıcı esnafı) ile Harikleya Fotiyadis'in dokuzuncu çocuğu. Konstantinos, İskenderiye'nin Avrupalı mahallesinin Şerif adlı sokağında ailenin dokuzuncu çocuğu olarak doğdu. Doğum tarihi eski hesaba göre 17 Nisan, yeni hesaba göre 29 Nisan 1863. Kavafis ailesini "Bosfor" kıyılarından alıp Lagidesler'in kenti İskenderiye'ye sürükleyen dürtü neydi? İlk Grek kolonilerinden bu yana "Grek", "Hellen" ya da "Yunan"ı Akdeniz havzasında daha çok kazanmaya, daha iyi yaşamaya yönlendiren dürtüydü bu. Bu dürtü bu nüfusu sürekli olarak oradan oraya sürüklemiştir: Adalar'dan Konstantinopolis'e, İstanbul'a, İstanbul'dan Mısır'a, Yunanistan'dan Mısır'a, Mısır'dan, İstanbul'dan Yunanistan'a... İki bin yılı aşkın süredir dönen burgaç, savuran rüzgâr. Ama "İngiliz" insanı rahat bırakmaz. Pamuk zenginliğinden payını almak üzere Mısır'a üşüşen İngiliz sermayesi karşısında, kendi çapında bir "Senyör" olan Pedros Kavafis pek bir şey yapamadı ve 1870 yılında gerisinde çocuktan başka çok az şey bırakarak dünyasını değiştirdi. Konstantinos demek ki yedi yaşındaydı babasının ölümünde. Kesinlikle bilinmez (çünkü tarihte "Teyzemin bilmem nesi olsaydı dayım olurdu" gibi "olsaydı... olsaydı" yöntemi geçerli değildir), ama ailenin göçü Konstantinos'un şairliğine yol açmış olabilir. Çünkü, Büyük İskender'in torunlarının başkenti olan İskenderiye Hellenistik dünyanın en önemli merkezlerinden biri olma özelliğini 20.yy'a kadar sürdürmüştür. O yıllarda İstanbul'da olmayan bir "kültür" yaşamı vardır bir gayri müslim için; evrensel kültürün yanı sıra, Kopt (Kıpti), Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman kültürleri... Bunun yanı sıra Ptolemeos, Eukleides, Kleopatra, Theokritos, Plotinos, İskenderiyeli ya da Yahudi Philon, İamblikhos, Kallimakhos, Rodoslu Apollonius gibi özel adlara da bağlıdır bu kent. Konstantinos'un ailesinde 18 ve 19'uncu yüzyıllarda dikkate değer insanlar görülür. Dedesi Yorgos-Yannis Kavafis (1806-1891), 1788-1805 yıllan arasında İskenderiye Ortodoks Patriği olan Parthenios'un yeğeniyle evlenmişti. Atalarından biri, Yannis Kavafis (1701-1762) uzun yıllar Viyana'da yaşamış ve imparator tarafından kendisine soyluluk payesi verilmişti. Ailenin bir kanadı da 19. yüzyıl içinde Londra'ya yerleşmişti. Şairin emmioğullanndan Yannis-Yorgos Kavafis, Londra'nın Saint-Georges Hastanesi'nde başhekimdi. Kavafis Ailesi'nin öyküsü sürüyor: Aile 1850-1870 yılları arasında iyice zenginleşmiş, Mısır içinde ve Londra, Liverpool, Manchester, Marsilya, İstanbul ve daha bazı kentlerde şubeler açmıştı. Daha önce de belirttiğimiz gibi talihleri 20 yıldan fazla gülmedi. Babanın ölümünden sonra aile İngiltere'ye göçtü. Fakat babadan kalan şirket 187o yılında tamamen batınca aile 1880 yılında İskenderiye'ye dönmek zorunda kaldı. Harikleya ailenin eski toplumsal düzeyini tutturmak için epeyce uğraştı ama köprülerin altından çok sular akmış, İngiliz bankerlerinin "değerli uşakları"nın oluşturduğu yeni bir Yunan toplumsal sınıfı doğmuştu. Artık kolay değildi. Ağabeyleri memur olurken Konstantinos okula başladı. Ağabeylerinden biri Londra'da kalmıştı. Bu ağabey İngilizce, Fransızca şiirler yazacak ve Konstantinos'un şiirlerini Shakespeare'in diline çevirecektir. Koşulların kötüleşmesi burada durmadı: Teker geriye dönmeye başlamasın bir kez!.. Başta İngilizler olmak üzere yabancıların açgöz tutumları, Arabi Paşa önderliğinde bir Mısır devrimine yol açtı. Bir "gözle idare eden İngiliz'e ikinci göz fırsatıydı bu: 1882 yılında İskenderiye'yi işgal ettiler. Zavallı Fenerli Harikleya da bunun üzerine çocuklarını alıp ana baba yurduna sığındı. Londra'da İngilizce öğrenen Konstantinos için yeni bir fırsattı İstanbul serüveni. Teyzesinin Tarabya'da bir evi, büyükbabasının ise Kadıköy'de küçük bir kira evi vardır. Konstantinos 1882-1885 yılları arasında İstanbul'da yaşadı. Bu durumdan yararlanarak Yunan klasiklerini ve Bizans tarihçilerini incelemeye başladı. İlk eşcinsel deneyimlerini bu kentte yaşadı. Şiir yazmaya bu kentte başladı, sıradan şairlere öykünen şiirler. Yazımızın başlarında berbat bir manzume olarak nitelendirdiğimiz, İngilizce olarak kaleme aldığı "Leaving Therapia" adlı parçayı, şiirin altındaki notlardan anladığımıza göre, 18 Temmuz 1882 Pazartesi günü 14.30'da yazdı. 1885 yılında yazdığı Yeniköy adlı şiir de ilginçtir. Kavafis, İstanbul dışında hiçbir yer ve yörenin doğasını anlatmamıştır. Çok sevgili dostum ve ortağım Herkül Milas'ın dediğine bakılırsa, "1885 yılının İstanbul'unu Kavafis'ten, biraz özlemle, biraz kaybolanın acısını duymanın burukluğuyla okumak yalnızca Istanbul'luların(?) -bu soru işareti benim- tadabileceği bir deneydir." Sevgili okurlar! Bu şiiri okumak için Kavafis'in Bütün Şiirleri Varlık Yayınevi tarafından yayınlanmasını (güzün) bekleyeceksiniz. Ama adı Türkçe olan Dünya Güzeli şiirin "ham" çevirisini buraya aktarmamazlık edemeyeceğim. Doğrudur gördüğüm, beni aldatmıyor ayna, yoktur benden güzeli dünyada. Pırlanta gibi parlar gözlerim, mercan rengini edinmiştir dudaklarım, iki sıra inci süsler ağzımı. Diridir bedenim, överler ayaklarımı, eller, boyun bembeyaz, ipektendir saçlar... ama neye yarar? Kapanmışım kin duyduğum bu haremin içine kim görür bu güzelliğimi tüm âlemde’ Yalnız zehirli bakışları kıskanç düşmanların düşer üstüme ya da iğrenç harem ağalarının, donar kanım damarlarımda iğrenç kocam yaklaşınca yanıma. Yüreğim diyorsa, "Ah, Hıristiyan olsaydım!" Affet peygamberim! Hıristiyan olsaydım eğer özgür olurdum herkese görünürdüm ister gece ister gündüz; erkekler hayran, kadınlar imrenerek güzelliğimi dile getirirdi ister istemez. Yaratmamıştır benim gibi bir güzeli doğa, bunu diyecekler gerçekten açık arabada, kalabalıklarla dolacak İstanbul caddeleri görmek için beni”

Atina’da ameliyat olduğunda hayranları kapısında kuyruk olmuştu

Birçok bakımdan ilginç, ama bir çağdaşıyla ilgili olması bakımından da ilginç bir şiir. İstanbul'da yazdığım bildiğimiz üç şiir de "gün"üyle ilgili, zamandaş. İstanbul'da yaşasaydı, belki bu kadar "tarihçi" şair olmazdı. Bu da bilinemez. Konstantinos erginlik çağına gelince, ağabeylerinden biriyle birlikte babasının ayrılmış olduğu Yunan vatandaşlığına girdi ve 1885 yılında İskenderiye'ye döndü. Annesi de kendisiyle birlikte geldi. Savaş kenti tepeden tırnağa değiştirmiş, işgal ise canına okumuştu; gelenekler, ahlak değerleri umarsanmıyordu, ticaret hayatının durgunluğu ise bir çöküş döneminin başlangıcım haber veriyordu. İçinde bulunduğu koşullar, ücretsiz bir staj döneminden sonra 1892 yılında (29 yaşında) Bayındırlık Bakanlığı'na girmek zorunda bıraktı şairi. İngilizlerin yönetip denetlediği bir Mısır kuruluşunda çalışan bir Yunan vatandaşıydı. Bu yüzden önemli bir yer edinemedi. Belki de istemedi. Sular Idaresi'ndeki yaşamını iş arkadaşı İbrahim El Kayar'ın anılarından biliyoruz. Ama yaşamındaki devinim ve serüven sona erdi. Bu işte tam 30 yıl çalıştı, demek ki 1922'ye kadar. Artık yaşamı, evi, işi ve Athineos Kahvesi arasında geçecektir. Ölümünden (29 Nisan 1933) pek az önce yaptığı Yunanistan yolculuğu dışında bir daha İskenderiye'den ayrılmayacaktır. Tabii 1901,1903,1905 yıllarında Yunanistan'da yaptığı tatiller dışında. Ama gene de uzun, tam 27 yıl. Başlangıçta Atina'lı meslektaşları tarafından alaya alınan İskenderiyeli şair, 1932 yılında Yunanistan'a yaptığı yolculuk sırasında ünlendiğine bile tanık oldu: Gırtlak kanseri ameliyatı geçirdiği hastanedeki odasının önünde uzun ziyaretçi kuyrukları oluştu. Kavafis Ailesi'nin son erkek temsilcisi, İskenderiye'ye döndükten kısa süre sonra öldü(5). Şimdi ben, 1990 yılının boğucu haziran sıcağında, onun atalarının kentinde ona çalışıyorum.

Neden dekadans dönemine ilgi duymuştur?

Kavafis ruh ve düşünce olarak ne "Grek" ne de "Yunan"dır; o bir "Hellen"dir. Ama Hellenizm'in övgücü borazanı değildir, onun derinlikli bir hayranıdır. Hellenizm'i tanımlamak güç bile olsa, Atina'dan başlayarak ve özellikle Büyük İskender'in fetihleriyle kurulan "site"lerin oluşturduğu dünyayı düşünebiliriz. Kavafis'in Hellenizminin geri planını özellikle Ortadoğu oluşturur. Bunların arasında da İskenderiye ve Antiohya (Antakya) öne çıkarlar. Ama Kavafis'in ilgilendiği dönem Hellenizm'in Büyük İskender dönemindeki yükselişi değildir. Onu ilgilendiren Roma'nın egemenliğine girmiş olan ardıllar ("Epigonlar") çağıdır. Bu çokuluslu, kozmopolit imparatorlukta "Grekçe" daha doğrusu "Hellence" bir birleştirme öğesidir. Kavafis, Hellenizm tarihinin değişik dönemlerine eğilir ve Grek soyunun kişiliğinin en önemli yönlerini çizer: Yazgıya boyun eğme, kutsal ve tanrısalla senli benlilik, kendine hayranlık (narcissisme), yepyeni koşullara uyum yeteneği, yaşama inadı, duyguların mantığa egemenliği, özsaygının (izzetinefis) çılgınlıklan; insanın saygınlığını korumak için, kaçınılmaz olanın karşısında sertlikten kaçınmaması, sonucu önceden bilinse de yitirilen şeye karşı duyulan aşın duygusal bağlılık, olayları vaktinde görüp anlayamamaktan ileri gelen acı; bunlara ek olarak da Hellenizm'in karşısında boyun eğdiği iki güç: Roma istilası ve Hıristiyanlığın yayılışı. Bunun ikisine Bizans'ın çöküşünü de ekleyebiliriz. Düşünelim: Kavafis neden bu dekadans dönemlerine ilgi(ler) duymuştur? Bu dönemlerde kendi ailesinin, kendi soyunun çöküşünü mü görmüştür? O tüyler ürpertici "Tanrısal Antonius'a Sırt Çeviriyor" adlı şiirlere bakalım: "Çoktandır bekleyen biri gibi, bir yiğit olarak/veda et ona, bu giden İskenderiye'ye." Bu dizelerde Hellen kişiliğinin yazgıya boyun eğme kalarak veda etmemiş midir? Yalnızca İskenderiye mi? İstanbul, Londra, Paris, Tarabya... Ve yalnızca bunlar mı? Ya Kral Dimitrios? Makedonyalı askerler kendisini değil de Pirros'u seçtiklerini belli ettikleri zaman ne yapmıştı? Bir kral gibi mi davranmıştı? Hayır! Sırmalı giysilerini, eflatun ayakkabılarını çıkarıp atmış ve oyundan sonra oyun kostümlerini çıkartıp gündelik giysilerini giyerek tiyatrodan ayrılan bir trajedi oyuncusu gibi yapmış. Bunda da bir kıssadan hisse var.

///Kavafis okumanın belalı keyfine müptela, metinler arası ilişkiye düşkün bir şairdir.

Yok mu? Ya çocukken Kapadokya'dan kovulan, atalarının büyük sarayından kovulan ve büyüsün diye lyonya'ya gönderilen, unutulsun diye yabancıların içine gönderilen Prens Orofemis neyi, simgelemektedir? Kavafıs'in 1891 yılında Baudelaire'in "Correspondances" adlı şiirlerini çevirip yayınlaması, onun Coleridge'nin simgeler kuramı ile Baudelaire'in sembolizmine yakın olduğunu gösterir. Hiç değilse başlangıçta benimsemiştir bu estetiği. Ama onun simgeciliği Baudelaire'de olduğu gibi nesneler ve duygular arasındaki uygunluklardan (correspondance) doğan simgesel iletişim değil, tarihsel zaman, mekân ve kişilerin'in somutlukların başka somutluklara ve duygulara yaptığı göndermelerdir. Kavafis tarihsel gerçeklerden ya da kendisinin yarattığı gerçeksiliklerden yola çıkarak duygular ve şiirsel düşünceler (kıssadan hisseler) yaratmaktadır. Tarihle ilgisinde kendi duruşunu ve bakış noktasını güncele yerleştirmemesinin nedeni tarihsel zamanın sürekliliği, süreçselliği olabilir; tarihsel zaman kesintisizdir: İzmir bozgunundan söz etmek için ondan yola çıkmak gerekmez, örneğin bir Magnesia bozgunu 1922 bozgununa gönderme yapabilir. Bunun yanı sıra Mumlar (1893), Kent (1894), Surlar (1896), Pencereler (1897), Yaşlı Adam ve Tekdüzelik (1898), Termopiller (1901) başlıklı şiirlerinde ele aldığı izlekler onun saplantılarını, takınaklarını da eleverir: Yaşlanma, boşa harcanmış yaşam, ayrıksı ve toplumdan uzak yaşam tarzı, her ne pahasına olursa olsun içinde bulunduğu durumdan kurtulma arzusu, insanların ve tanrıların yolsuz davranışlan, yitik bir davaya umutsuz bağlanış. Tarihsel çerçeve kimi zaman belirsiz, dahası dekoratif bile olsa Med Savaşları, Truva, Neron Dönemi Roma'sı ya da Barbarlar Zamanı Bizans'ı söz konusudur. Homeros, Theokritos, Plutaridıos, Lukianos ve Dante'nin her zaman "sözleri ve gölgeleri vardır. Bu çerçeve içinde Kavafis tam bir "Hellen Dünyası" yorumcusudur. Kavafis'in 1891 yılından başlayarak günü gününe tuttuğu ve yakınlarda ortaya çıkan zaman dizinsel liste, kendini "İtaki" ve Tanrı Antonius'a Sırt Çeviriyor"a yönlendiren şairin, yönelimi için 1910 yılının önemli bir tarih olduğunu kanıtlamaktadır. Belki de Schliemann'ın kazıları, Truva ve Miken uygarlıklarından ortaya çıkan bilgilerin homerik destanları doğrulaması, Kavafis'in dünyasında 1910 yılında iyiyce belirginleşmiştir. Kendisinin saydığı ama üzerinde bir yabancı gibi yaşadığı topraklarda (Hellen dünyasında) Hellenizm'i yeniden kurmaya mı yönelecektir? "Bu yeni Odisseus, bu yeni Antonius, yaşamın gerçek anlamının bir şiirsel yanıtı olduğunu göstermektedir. Aradığı toplumsal başarı belki de gelecektir ama bu arayış sırasında tattığı zevkler, yaptığı aşırılıklar, edindiği bilgi, zenginliklerin çok üzerindedir; bütün bunlar şiirsel alanını sınırlandıran ve verimli kılan şeylerdir. Tarihsel çarpışmanın bütün kaynaklarını keşfeder. Kendine benzeyen kişileri ya da bugünün olaylarına benzeyen olayları dile getirirken, heyecanını yoğunlaştırmaya, onu düzenlemeye çalışır. Odisseus'un bilgeliği, Antonius'un saygınlığı, şairin bilgeliği ve saygınlığı, aynı heyecanı, aynı düşünü, aynı duyguyu uyandırmak için birleşirler. Şairin dünün ve bugünün Hellen dünyasından hazırladığı imge kendini bu yolla gerçekleştirir: Vatansızlık; güçsüz bir ulusal düşünce, bağlayıcı geleneklerin yokluğu; insanlann göreneksel ve etiksel özgürlükleri. Böylece, derleyicilerin, dil bilginlerinin, tarihçilerin, solistlerin, Hıristiyan vaizlerinin ve Vekanüis imparatorların çağlar boyu biriktirdiği zenginlikler, İskenderiye, Yunan-Roma ve Bizans mirasları, bütün bu bilgiler, şairin duyarlığından süzülerek, birbirinden ayrılmaz geçmiş ve şimdi'nin nabız atışları oluyorlar. Magnesia ve Pydna, Korent'in yağmalanması, Hellenliğin eski bozgunlan, Bizans ve Edirne'nin düşüşü, İzmir felaketinin yaşadığı acılı halk gelenekleri bir yerde özdeşleşmektedir." (6) (Stratis Tsirkas) Bu izleklerin bazen geri planında, bazen de vitrininde toplu ya da bireysel zayıflıklar ve zaaflar vardır. Kavafis bunlara hoşgörü ve anlayışla bakar. Bunların karşısında eski çağların, eski erdemli çağların çığırtkanı değildir. Tatlı romantizme de başvurmaz. Erotik şiirlerinde biraz romantizm, acı, boyun eğmeme ve bunların yanı sıra isyan da vardır; eski duygu ve nesnelerin kaçınılmaz değişimleri de vardır. Kavafis tarihin ve gerçeklerinin içinde bir yontucu gibidir. Ya yontuyu yaptığı kazılarda bulmuş ve ona "kıssaden hisseli" bir öykü uydurmuştur; ya da var olan bir öyküye bir yontu yapmıştır. Kendi uydurduğu öykülere de yontu yaptığı görülür. Kavafis okumanın belalı keyfine müptela, metinler arası ilişkiye düşkün bir şairdir. Şiirlerinin konu ve izleklerini yalnızca Grek klasiklerinden değil "Altın Çağ"ın Latin ozanlarından da alır. Horatius, Plutarkhos, Samsatlı Lukianos'tan alır. Kavafis'in, temelde aynı yöntem olan ama bir başka bir yöntemmiş gibi görünen yollara başvurduğu da görülür: Kendi duygularını gerçek ya da yapıntı kişilere mal etmek. Gerçekte, tarihsel "tebdil-i kıyafet" ya da "travesti"nin altında her zaman konuşan Kavafis'tir, aşklarından, acılarından, eşcinsel ilişkilerden, şiir sanatından ve ün arzusundan söz eden. İsa'dan sonra 400 yılında Emonidis için şiir yazan Antiohyalı Temetos, Kavafis'in kendisidir; (Antiohyalı Temetos, İ.S.400); gençliğine dönmeyi bekleyen Myrtias'tır; kocaman bir tapınakta bulunan kilden bir yontuya altın ve fildişinden bir yontuyu yeğleyen Tianialı Apollonios (Rodos'ta) da odur; sokakta ağır ağır yürüyen, yıllann ve azgın yaşamın belini büktüğü güçsüz ve bitkin ihtiyar da Kavafis'tir. Özellikle duygusal ve eşcinsel şiirlerinde gerçek ve tarihsel ile yapıntı yan yana, iç içedir. Neredeyse 23 yaşında olan cana yakın genç Klitos da, "Suriye'den Ayrılan Sofist" adlı şiirdeki Mevis de, Kimon da, Kleandros oğlu İason da, hepsi, birer tarihsel zaman ve mekâna oturturmuş yapıntısal kişilerdir ve şairle ilgili bir gerçeği temsil etmektedirler, imparator Aleksios Komnios'un "yaptıklarıyla, ahlakıyla çok değerli olan, akıllı ve saygıdeğer annesi Anna Dalassini, Kavafis'in son derece güzel, savurgan ve tutkulu annesiyle örtüşmektedir.

Kendine uygun dili 40 yaşında buldu

Kavafis çok az yazdı, yazdığından da azını yayınladı. Kendi varlığından ağır ağır damıtarak yazdığı şiirlerin bir bölümünü atar, atmadıklarını da durmadan düzeltirdi. Belli bir düzeye geldiğine inandığı şiirlerini tek yaprak halinde (feuille vollente) dostlarına gönderirdi. 50 yaşından sonra, dostlarına daha önce göndermiş olduğu tek tek şiirleri geri almak için çok ter dökmüş olduğu bilinir. Ölümünden önce bu yöntemle yayınladığı ve Bütün Şiirleri olarak bilinen tam 154 şiiri var. Ama ölümünden sonra "Bulunan Şiirler", "Yayınlanmamış Şiirler" başlığı altında yayınlanan şiirlerinin sayısı ise 75. Bu 75 şiir arasında son derece kötüler de var. Ama sonuç olarak Kavafis'in toplam olarak 154+75=229 şiiri var. (Herkül Millas'la birlikte hazırlamakta olduğumuz Bütün Şiirler'de 154 şiirin tümü ile 75 şiirden yapılan seçmeler, belki de hepsi yer atacak, alıyor.) Çok erken yazmaya başlayan Kavafis çeşitli akımların-romantik, parnasyen, sembolist- söyleyiş teknikleri aldı ama kendi şiirsel düşüncesine uygun dili ancak 40 yaşında buldu. Yaradılışı ve oluşumu gereği her zaman eksiltili (elliptique) şiir yazdı; Kostis Palamas'ın çoşkulu lirizmi yerine gösterişsiz ve düz- yazısal bir duyguyu yeğledi. Halk dilinin ateşli yandaşı otan Kavafis, "Söz sanatçısının görevi güzel ile yaşayanı birleştirmektir" derdi. Dilinde, İskenderiye ve İstanbul Rumları'nın dilsel özellikleri vardır. Örneğin Yunanlar gibi "biraz ay" demek, İstanbul Rumlan gibi "bir parça ay” der. Bir şiirinde de “maraz” sözcüğünü Türkçedeki gibi kullanmıştır. Şair olarak, yapmacık sözü değil, esinlendirici, açık-seçik sözü aramıştır. Eski yazarlardan aldığı sözcükler, bir çağı, bir atmosferi, bir anlayışı kısa ve özlü bir şekilde dile getirmesine yardımcı olur. Fiillerin egemen olduğu aşırı yalın, bileşik sözcüklere yer vermeyen, imge ve sıfat bakımından cimri -ama en yıpranmışlarını bile gençleştiren- bir dil. Öykülünmesi olanaksız bir dil. Dil'le ilgili olarak Perikles Anasthasiades adlı bir dostuna yazdığı mektupta şunları söyler: "Konuşma dili ile yazı dilini evlendirmeye çalıştım ve bütün deneyimlerimden, şiirsel içgüdümden destek aldım.” Yunanistan'ın yaşadığı yazı dili konuşma dili kavgasını bilenler bu cümlenin anlamını kolayca kavrar. Bu kavga Osmanlıca ile sade Türkçe'nin kavgası gibidir. Kavafis, Bizans çağını ele alan (örneğin "Barbarlan Beklerken") o çağda kullanılan eski sözcüklerden hiç duraksamadan yararlanır. Ama aldığı eski sözcüklerin çağdaş okurlar tarafından okunur ve anlaşılır olmasına özellikle dikkat eder. Birinci Dünya Savaşı sırasında Kavafis'i tanımış olan İngiliz romancı E.M.Forster'ın belirttiğine göre, şair ne zaman böyle bir sözcükten yararlanmaya karar verse, hemşerilerine ve hatta yabancı dostlarına sorarmış. Şiiri her derde deva bir ilaç olarak gören Kavafis, bir tek mutlak'a inanırdı: Güzel, Güzellik. Geriye kalan şey onun için yanılsamaydı. Haz anının belleği (anısı) olduğu için, her acıya karşı ilaçtı şiir onun için. George Cattaui'nin yazdıklarına bakılırsa, tam bir münzevi bu bizim ihtiyar şair. Bir gün, edebiyat ve sanata pek az ilgi duyulan İskenderiye kentinde yaşadığı entelektüel yalnızlıktan söz etmiş Cattaui'ye. Şevki Bey, Halil Mutran gibi Fransızca konuşan birçok yazarla Kavafis'in hiçbir ilişki kurmamış olduğunu söylüyor Cattaui. Bir gün Arap dünyasında çok tanınmış olan Mutran ile Kavafis'i Cafe Athineos'ta buluşturmuş. Ama bu buluşmadan sürekli bir dostluk ilişkisi doğmamış. Bu Hellenizm vurgunu, bu neo- grek ve aşın yurtsever şair, 1912 Balkan Savaşları'yla, 1914-1918 Dünya Savaşı'yla, İyonya hayallerine son veren Anadolu bozgunuyla hiç ilgilenmemiş, hatta en küçük anıştırmada bile bulunmamıştır. Sanki bu çağın dışında doğmuş gibidir, ama bununla birlikte sahip olduğu kültürel miras insan manzaraları çizmesine olanak sağlamıştır.

Şiirde süslemenin her türüne karşıydı

Kavafis'in şiiriyle ilgili olarak şunları yazıyor Yorgo Seferis: "Bir sanatçı, işini her şeyden üstün tuttuğuna göre, sanatı uğruna kendini yok etmelidir... Eleştirmenlerden birinin açıkladığına göre böyle düşünürmüş Kavafis. Bir sanatçının kişisel hayatını incelemek için iki yol var: Biri hikâyeler, şaşırtıcı olaylar, fıkralar, doktor raporları; öbürü ise şairin geçici hayatını eserine nasıl döktüğünü sabırla görmeye çalışmak. Birinci yolu yeğleyenler için benim söylediklerimin bu yüzden de, şiirin dışında, Kavafis'in bizi pek ilgilendirmediği kanısındayım. Fakat, diye sorabilir biri, eğer Kavafis duyarlığını aktarıyorsa şiirine neden kendisi bu kadar kuru? Neden onun dizeleri, bazılarının da yalandığı gibi, "bir ilahinin yankısından yoksun, neden şakımaz, neden nabzı tutkuyla atmaz bu dizelerin? Neden aklın dizelere dökülmesidir bu şiir? "Gerçekten de doğrudur Kavafis'in şakımadığı, nabzının tutkuyla atmadığı; üstelik o da farkındadır kendine özgü bu durumun, yani duygularıyla düşündüğünün. Eleştirmenlere göre, "Kavafis'in yöntemi şiirsel düşüncelerini her zaman en yalın, en şiir-dışı sözlerle dile getirmektedir." "Her türlü süsün amansız düşmanıdır o."(7) Kavafıs'in şiiri düzyazının sınırında durur, usturanın keskin ağzında durur gibi. Bu yeni bir şiirdir, çağdaş şiirin, devrimsel gelişimi hâlâ sürmekte olan bir yenilgidir. Ölçü ve uyaktan kurtulan, "Parçalanan Şiir", bazı şairlerde yüzey yapının süssel öğelerinden de kopmakta, yüzey yapı alabildiğine yalınlaşırken şiirsel söylem, şiirsel töz metnin derin yapısında alabildiğine zenginleşmektedir. Bu tür şiir edilgenliğe alışmış okur için zor bir şiirdir (bu okur onu şiir bile kabul etmeyebilir). Şiirsel haz, dilden, yüzey yapıdan ve şiir sanatlarının ustalıkla kullanılmasından değil, şiirin semantik yapısından kaynaklanmaktadır. Bu bakımdan Kavafis'in şiiri, bugün bile, geleceğin şiiridir. Ama, okur için, tarihsel ve bilgisel katkı, şiirsel dönüştürüm, yeniden üretim gerektirmektedir. Şiir okurun gördüğü metin değildir, bir "travesti" olarak belleklerde ve yüreklerde dolaşmaktadır.

Ayrıksı tutumu nedeniyle saldırıları önceden sezmesi, önlem alması gerekiyordu

"Yaptıklarıma, söylediklerime bakıp tanımaya kalkışmasınlar beni. Engeller vardı yaşamımı ve eylemlerimi dönüştüren. Engeller vardı, beni durduran, ne zaman konuşmaya kalkışsam. Ancak belli belirsiz davranışlarda ve en örtülü yazılarımda yalnızca bunlarda anlayabilirler beni. Ama gereksiz de olabilir, beni anlamak için katlanılan bunca sıkıntı, bunca çaba. Gelecekte -daha kusursuz bir toplumda benim gibi yaratılmış biri hiç kuşkusuz ortaya çıkacaktır ve özgürce yaşayacaktır." Her zaman "Deniz İhtiyarı Proteus"(8) olarak düşündüğüm Konstantinos Kavafis bu yürekler acısı, hem bağışlanma dileyen, hem de meydan okuyan Gizli adlı şiiri 1908 yılında 45 yaşında yazmış. Sürekli ayrılıkçı konumu yüzünden -aşkta, politikada, sanat anlayışında- Kavafis, saldın hamlelerini önceden sezmek, kendisini savunmak için silahlar üretmek zorunda kaldı her zaman. Yapıtında sürekli olarak anlam gizlemek gereksinimini bu yüzden duymuş olmalı. Bununla birlikte, kendinin ve yapıtının sadık bir imgesini vermeye özen göstermiştir. Bu yüzden şiirlerinin kapalı kalan bölümlerini bir tarih, bir başlık -gerektiğinde yeni bir şiirle aydınlatarak bu imgeyi korumaya dikkat etmiştir. Yunan dilinin bir başka büyük ozanı Yannis Ritsos ona adadığı 12 şiirin ilkinde, son iki dizede şöyle diyor: "Günahların bağışlanması değilse şiir, diye mırıldandı / kendi kendine, başka hiçbir yerden bağışlanma beklememeli.'' Doğru ya, eğer gerçekten günahların bağışlanması değilse şiir, o zaman nereden bağış (mağfiret) bekleyecek şair? Hiçbir yerden, hiçbir şeyden! Kurtuluş yok! Kurtulmak için ruhunu, kalbini, varlığım daha da derinlerden kazacak, daha derinden, daha derinden, daha... Tıpkı bu İskenderiyeli Yaşlı Şair'in yaptığı gibi. (Özdemir İnce / İstanbul, 16 Haziran 1990 / Argos Dergisi / Ağustos 1990)

(1) M. Halvatsakis, Kavafis'in Memurluk Hayatı, (Yunanca) Atina 1967, in Robert Liddell, Cavafy. A Crttical Biography, London, p.127-130. (2) Yorgo Seferis, Üç Kırmızı Güvercin, Çev: Cevat Çapan, Altın Kitaplar, 1971, S.139-140. (3) Ange S.Vlachos, Poemes, Constantin Cavafy, Editions Icaros, Athenes, pp.9-11. (4) Enver Ercan, Şair Çünkü Onlar, Kavram Yayınlan, 1990. S.216. (5) Stratis Tsirkas, Encyclopedia Universalis, Kavafis maddesi. (6) Stratis Tsirkas, Encyclopedia Universalis, Kavafis maddesi. (7) Yorgo Seferis, Üç Kırmızı Güvercin, Çev.: C. Çapan, Altın Kitaplar, 1971. S.158-159. (8) Proteus: Mısır'da Nil ırmağının ağzındaki Pharos Adası'na yerleşmiş tanrı; "her kılığa giren "Deniz İhtiyarı."

Kaynakça

(1) Georges Cattaui, Constantin Cavafy, Pofetes d'aujourd'hui, Pierre Seghers Edlteur, Paris, 1964. (2) Margueri Yourcenar, Presentation Critique de Constantin Cavafy, NRF, Poesie/Gallimard, 1958 et 1978. (3) Ange S.Vlachos, Poemes, Constantin Cavafy, Editions Icaros, Athenes. (4) Edmund Keeley + Philip Sherraıd, C.P. Cavafy. Collected Poems, Princeton University Press, Princeton, New Jersey, 1975.

#portre #konstantinos kavafis

0 notes