#bianca guidetti serra

[garadinervi]

Torino, 11-13 marzo 1945

Gaspare Arduino (29 aprile 1901 – 11/12 marzo 1945) operaio, organizzatore SAP 4° settore Vera Arduino (15 gennaio 1926 – 12/13 marzo 1945) operaia, appartenente ai Gruppi di Difesa della Donna XX Brigata Garibaldi SAP Libera Arduino (13 settembre 1929 – 12/13 marzo 1945) operaia, appartenente ai Gruppi di Difesa della Donna XX Brigata Garibaldi SAP Rosa Ghizzoni Montarolo, "Gina" (12 maggio 1920 – 8 maggio 1946) appartenente ai Gruppi di Difesa della Donna XX Brigata Garibaldi SAP Pierino Montarolo (6 agosto 1914 – 11/13 marzo 1945) appartenente alla XX Brigata Garibaldi SAP Aldo De Carli (29 maggio 1922 – 11/13 marzo 1945) appartenente ai GAP, Brigata "Dante Di Nanni"

«Alla vigilia del funerale delle Arduino alla sera alle cinque siamo state convocate in corso Oporto, dicendo: – Raggruppate più donne possibile, domani mattina alle dieci ci sono i funerali delle sorelle Arduino. [...] E noi ci eravamo trovate ed eravamo in tante, forse la riunione più numerosa che c'è stata. C'erano moltissimi giovani e moltissime donne; c'eravamo trovate lì ed eravamo sparse per il piazzale davanti all'ingresso principale. Abbiamo aspettato molto a lungo. Tutti avevamo qualcosa di rosso, chi un fazzolettino rosso nel taschino e l'ha tirato fuori all'occasione, chi aveva la cravattina, ma tutti avevano qualcosa di rosso e tutti avevamo i fiori, perché ci avevano detto di trovarci coi fiori. La maggior parte ci eravamo procurati uno o due garofani rossi, ognuno di noi ce l'aveva.» (Giuseppina Scotti vedova Valsasna) – in Bianca Guidetti Serra, Compagne. Testimonianze di partecipazione politica femminile, Vol. I, «Gli Struzzi» 150, Einaudi, Torino, 1977

«Il processo è stato fatto... due o tre anni dopo... C’era ancora la pena di morte. Di fatti il tenente che comandava questa gente è stato condannato alla pena di morte, si chiamava Aldo De Chiffre. Gli altri non ricordo... È stato condannato alla pena di morte, questa pena è stata tramutata in ergastolo, l’ergastolo in venticinque anni e dopo venti anni io l’ho visto fuori per un caso molto particolare.

Questo giovane, aveva ventun anni allora, studiava da dottore. All’interno del carcere ha continuato gli studi; uscito fuori si è laureato. Era dottore al Mauriziano quando l’ho conosciuto. Ero andato al Mauriziano a fare una trasfusione di sangue e... in quel momento il dottore si presenta e io ho riconosciuto il nome. E allora ho detto alla suora: – Guardi che io faccio la trasfusione di sangue, però non da questo dottore.

– Perché? – mi fa.

Ho preso il tesserino l’ho messo davanti al dottore e ho detto: — Si ricorda di questo nome?

È diventato rosso ed è andato via. Allora ho detto alla suora perché non mi lasciavo togliere il sangue da quel dottore...»

– 'Vera e Libera Arduino, trucidate dai fascisti nella notte tra il 12 e il 13 marzo 1945. Ne parla il fratello Antonio', in Bianca Guidetti Serra, Compagne. Testimonianze di partecipazione politica femminile, Vol. I, «Gli Struzzi» 150, Einaudi, Torino, 1977

[justforbooks]

Un uomo di poche parole. Storia di Lorenzo, che salvò Primo.

Γεννημένος την Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου 1904 στο Fossano, μια πόλη στην περιοχή του Cuneo, ο Lorenzo Perrone ήταν ο δεύτερος γιος μιας πολυμελούς οικογένειας που ζούσε στο Burgué, το παλιό χωριό των χτιστών, των σιδεράδων και των ψαράδων: οι γονείς του - ο Giuseppe και η Giovanna Tallone - ζούσαν από παλιά σίδερα και κουρέλια, παρόλο που οι επίσημες δουλειές τους ήταν "χτίστης" και "εργάτρια". Είχε τρία αδέλφια, τον Giovanni, τον Michele και τον Secondo, και δύο αδελφές, την Giovanna και την Caterina.

Δεν πήγε σχολείο πέρα από την τρίτη δημοτικού και, αν και βαπτισμένος, δεν ήταν θρησκευόμενος ούτε γνώριζε το Ευαγγέλιο - έγραφε με δυσκολία και άρχισε να εργάζεται σε ηλικία δέκα ετών. Μετά την άνοδο του φασισμού, αν και δεν ανήκε στους αντιφασίστες που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή, ήταν σίγουρα εχθρικός απέναντί στο καθεστώς. Το 1924-25, σε ηλικία δεκαεννέα ετών, υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία, ως bersagliere στο 7ο Σύνταγμα της Μπρέσια. Στη συνέχεια, όπως πολλοί άλλοι χτίστες, έγινε μεθοριακός εργάτης, μένοντας συχνά μακριά από την Ιταλία. Τη δεκαετία του 1930, αρχής γενομένης από το 1935 ή το 1936, διέσχιζε τακτικά τις Άλπεις - στην Κυανή Ακτή ή σε άλλες πόλεις της νοτιοδυτικής Γαλλίας - για να εργαστεί, διασχίζοντας μάλιστα τα σύνορα κρυφά με τον μεγαλύτερο αδελφό του Giovanni, μέσα από τα περάσματα των λαθρεμπόρων. Και οι δύο έπιναν πολύ.

Τον Ιούνιο του 1940, όταν η φασιστική Ιταλία μπήκε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Lorenzo Perrone βρισκόταν λίγο πιο πέρα από τις Άλπεις: ήταν ένας από τους χιλιάδες ανθρώπους - όχι λιγότεροι από 8.500 - που φυλακίστηκαν, και μετά από λίγες ημέρες στη φυλακή απελευθερώθηκε: στις αρχές Ιουλίου βρισκόταν ήδη στο Fossano, στο γραφείο ευρέσεως εργασίας, κάνοντας αίτηση για επίδομα ανεργίας. Το να δουλέψεις στη Γαλλία είχε γίνει πλέον δύσκολο. Αλλά το 1942 υπήρξε μια ευκαιρία να φύγει, ως εθελοντής, για την Πολωνία.

Έτσι, στις 17 Απριλίου 1942, συμβεβλημένος με την εταιρεία Beotti της Piacenza στο πλαίσιο μιας ιταλογερμανικής συμφωνίας, έφτασε στα περίχωρα του Άουσβιτς, όπου θα εργαζόταν στην "Buna", που ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του ίδιου έτους με σκοπό την παραγωγή συνθετικού καουτσούκ, συνθετικής βενζίνης, χρωστικών και άλλων υποπροϊόντων του άνθρακα. Έφτασε, για την ακρίβεια, στο στρατόπεδο Leonhard Haag, το Lager I, όπου οι Ιταλοί, σε αντίθεση με τους κρατούμενους, διατηρούσαν την ταυτότητά τους, λαμβάνοντας έγγραφα και μισθό. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν είχε ιδέα πού πήγαινε, δηλαδή στο Άουσβιτς ΙΙΙ, το οποίο στα βιομηχανικά έγγραφα εμφανιζόταν απλώς ως "Άουσβιτς", που αρχικά θεωρούνταν δορυφόρος του Άουσβιτς Ι και του Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου της μαζικής εξόντωσης. 'Εχοντας μετονομαστεί επίσημα Άουσβιτς ΙΙΙ τον Δεκέμβριο του 1943 με διαταγή της Επιθεώρησης Στρατοπέδων Συγκέντρωσης, η επιβλητική παρουσία των εργοστασίων της Buna-Werke που κατασκευάστηκαν από την I.G. Farben τον Νοέμβριο του 1944 θα καθιστούσε το Konzentrazionslager ένα αυτοτελές στρατόπεδο συγκέντρωσης (KL Monowitz) στο μέγεθος μιας πόλης, από το οποίο θα εξαρτιόνταν τα περισσότερα από τα υπο-στρατόπεδα του συγκροτήματος, καλύπτοντας μια έκταση εκατοντάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων, εκ των οποίων περίπου σαράντα ήταν "χώροι στρατοπέδων".

Τον Ιούνιο του 1944, ο Lorenzo Perrone συνάντησε έναν από τους "σκλάβους μεταξύ των σκλάβων": τον Primo Levi. Και δεν είχε κανένα δισταγμό. Παίρνοντας έναν τεράστιο ρίσκο, κινδυνεύοντας δηλαδή να καταλήξει με τη σειρά του στην άλλη πλευρά του φράχτη, ο Perrone προμήθευε επιπλέον λίτρα σούπας στον Primo Levi και τον φίλο του Alberto Dalla Volta κάθε μέρα επί έξι μήνες.

Ο Lorenzo Perrone στο "Suiss" (όπως αποκαλούσε το Άουσβιτς) δεν βοήθησε απλώς τους δύο νεαρούς άνδρες με τις ζωτικές και βασικές τους ανάγκες, αλλά προχώρησε παραπέρα. Τρεις φορές λειτούργησε ως μεσολαβητής, καταφέρνοντας να μεταφέρει νέα στην οικογένεια του Levi στην Ιταλία μέσω της μη εβραϊκής φίλης του Bianca Guidetti Serra - και καταφέρνοντας να του δώσει απάντηση και να του στείλει ένα δέμα με τρόφιμα και ρούχα. Από τους τρεις παράγοντες σωτηρίας στους οποίους ο Levi θα επιμείνει σε όλο του το έργο, δηλαδή την υπεκφυγή, την επιδεξιότητα και την τύχη, ο τελευταίος ταυτίζεται έτσι κυρίως με τον Perrone, κυριολεκτικά το "χτύπημα της δικής του τύχης".

Και έτσι σώθηκε ο Levi, ο οποίος εν τω μεταξύ είχε σταλεί στο εργαστήριο χημείας - δηλαδή στη ζεστασιά - μόλις πλησίαζε ο χειμώνας. Η τελευταία του τύχη ήταν να αρρωστήσει από οστρακιά τον Ιανουάριο, λίγες ημέρες πριν από την άφιξη του Κόκκινου Στρατού, αποφεύγοντας οριακά την πορεία θανάτου στην οποία έχασε τη ζωή του ο φίλος του Alberto. Μέχρι τότε, ο Perrone είχε ήδη πάρει το δρόμο της επιστροφής, έχοντας φέρει για τελευταία φορά τη σούπα του, παρά το γεγονός ότι είχε ρήξη τυμπάνου από έναν βομβαρδισμό. Το τελευταίο πιστοποιητικό πληρωμής έχει ημερομηνία 15 Ιανουαρίου 1945.

Όταν έφτασε στην Ιταλία, ο Perrone πέρασε από το Τορίνο για να πει στη μητέρα και την αδελφή του Levi ότι, κατά πάσα πιθανότητα, ο φίλος του Primo δεν τα είχε καταφέρει. Δεν ήθελε τίποτα, ούτε καν χρήματα για το εισιτήριο του τρένου. Είπε, αντίθετα, ότι πλέον ήταν ουσιαστικά στο σπίτι του - και ακόμη και τα τελευταία εξήντα χιλιόμετρα τα περπάτησε. Για την τύχη του φίλου του, ωστόσο, έκανε λάθος.

Μετά από μια "δαιδαλώδη διαδρομή" στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, την οποία θα διηγείτο στο βιβλίο του La tregua [Η εκεχειρία -σ.σ.], ο Levi έφτασε και αυτός στο Τορίνο στις 19 Οκτωβρίου 1945. Και τον αναζήτησε αμέσως: συναντήθηκαν για πρώτη φορά, ελεύθεροι και οι δύο, σίγουρα μέχρι τις 3 Νοεμβρίου.

Μετά τον πόλεμο οι δυο τους συναντιόντουσαν συχνά. Σε μια από αυτές τις περιπτώσεις ο Levi ανακάλυψε ότι στο Άουσβιτς ο φίλος του από το Fossano δεν είχε φροντίσει μόνο αυτόν, όπως θα αποκάλυπτε στο Il ritorno di Lorenzo, που δημοσιεύτηκε το 1981 στη συλλογή Lilìt e altri racconti:

"Δεν βοήθησε εκεί μόνο εμένα. Είχε και άλλους προστατευόμενους, Ιταλούς και μη, αλλά του φάνηκε σωστό να μη μου το πει: κάποιος βρίσκεται στον κόσμο για να κάνει καλό, όχι για να καυχιέται γι' αυτό. Στο "Suiss" ήταν πλούσιος, τουλάχιστον σε σύγκριση με εμάς, και μπορούσε να μας βοηθήσει, αλλά τώρα που είχαν τελειώσει όλα αυτά, δεν είχε άλλες ευκαιρίες".

Το 1948, ο Primo Levi ονόμασε τη μεγαλύτερη κόρη του Lisa Lorenza, ως φόρο τιμής στον φίλο του οικοδόμο. Στο μεταξύ, πήγαιναν μαζί στην ταβέρνα, έγραφαν ο ένας στον άλλο, αλλά ενώ ο Levi άρχισε να ζει, ο Perrone δεν είχε τίποτα να κάνει. Απλώς δεν ήθελε να βρίσκεται πια στον κόσμο. Εξακολουθούσε να πίνει, και μάλιστα πολύ περισσότερο από πριν. Αρρώστησε, και ήδη το 1948 η κατάστασή του ήταν δραματική, όπως αποκαλύπτει ένα γράμμα που έγραψε στον φίλο του Primo τα Χριστούγεννα:

Αξιότιμε Signor Dottor Primo

Ανταποδίδω το γράμμα σας και χάρηκα πολύ που άκουσα ότι με θυμάστε ακόμα και μόνο εγώ δεν μπορώ να σας θυμηθώ γιατί όταν κάποιος είναι φτωχός θα είναι πάντα φτωχός αλλά φέτος ήμουν πλούσιος σε υγεία αλλά ξέρετε πως είναι η ασθένειά μου όταν κοντεύει ο χειμώνας και είναι πάντα μια μικρή βρογχίτιδα και την κρατάω μέχρι να πεθάνω. Με μεγάλη χαρά άκουσα ότι πριν από δύο μήνες η σύζυγός σας απέκτησε ένα κοριτσάκι και η μεγαλύτερη χαρά από όλα τα δώρα που μπορείτε να μου δώσετε ήταν να της δώσετε το όνομα Lisa Lorenza ώστε να φέρει και αυτή το όνομά μου αλλά ελπίζω, ευχαριστώντας τον Κύριο, ότι δεν θα χρειαστεί να υποστεί τα βάσανα που έφερα εγώ στη ζωή μου.

Τελικά προσβλήθηκε από φυματίωση και άρχισε επί ένα εξάμηνο ένα πηγαινέλα στο νοσοκομείο του γειτονικού Savigliano, μέχρι που έφτασε στο τέλος της ζωής του. Γύρω στις 7 το απόγευμα της Τετάρτης 30 Απριλίου 1952, πληγωμένος από τον πόνο της ζωής και την ανάγκη να μην το ξαναζήσει ποτέ, πέθανε ο Lorenzo Perrone, ο άνθρωπος που είχε σώσει τον Primo Levi στο Άουσβιτς.

Η σορός του έφτασε στο Borgo Vecchio, και πολλοί άνθρωποι ήρθαν, μεταξύ των οποίων, στην πρώτη σειρά, ο Levi, με τη σύζυγό του και πιθανότατα τη Lisa Lorenza. Στην κηδεία, τα πέντε αδέλφια και οι δύο αδελφές του Perrone τον παρακολουθούσαν σιωπηλά να εναποθέτει λουλούδια στο ανοιχτό φέρετρο του φίλου του Lorenzo. Ο χημικός και μάρτυρας, ο οποίος είχε ήδη δημοσιεύσει το Se questo è un uomo στην πρώτη έκδοση De Silva του 1947 και θα γινόταν διάσημος πολύ αργότερα, φορούσε ένα λευκό πουλόβερ.

Ουσιαστικά ξεχασμένος για δεκαετίες, παρά το γεγονός ότι ο Levi θα έγραφε και θα μιλούσε γι' αυτόν σε πολλές άλλες περιπτώσεις, και μέχρι τους τελευταίους μήνες της ζωής του, ο Lorenzo Perrone, ο "άνθρωπος των λίγων λέξεων" που τον έσωσε, θα γινόταν Δίκαιος των Εθνών σχεδόν μισό αιώνα αργότερα: του απονεμήθηκε η υψηλού κύρους αναγνώριση από το Yad Vashem στις 29 Ιουλίου 1998, με μια τελετή στην Alba, 35 χιλιόμετρα από το Fossano, την Τετάρτη 3 Φεβρουαρίου 1999.

Ο δεύτερος γιος του Primo Levi, που ονομάστηκε το 1957 Renzo, κι αυτός στη μνήμη του φίλου του, τον τίμησε με την ευκαιρία της απονομής ως εξής:

"Κανείς δεν άξιζε αυτή την αναγνώριση περισσότερο από αυτόν, διότι με κίνδυνο της ζωής του και με σοβαρά προσωπικά τραύματα βοήθησε τον αγαπημένο μας και πολλούς άλλους να επιβιώσουν. Ίσως θα υποδεχόταν αυτή την τελετή με το θλιμμένο χαμόγελό του, πεπεισμένος ότι αυτό που έκανε ήταν μόνο το καθήκον του: ένας μοναχικός και βαθιά καλός άνθρωπος που σημαδεύτηκε μέχρι θανάτου από εκείνη την τρομερή εμπειρία."

Μια πλάκα στη viale delle Alpi στο Fossano αφιερώθηκε στη συνέχεια στον Lorenzo Perrone, η οποία τοποθετήθηκε το 2004 με εντολή του τότε δημάρχου Beppe Manfredi, και το 2023 κυκλοφόρησε η βιογραφία του: Un uomo di poche parole. Storia di Lorenzo, che salvò Primo (Laterza), η οποία μεταφράζεται επί του παρόντος σε πολλές άλλες γλώσσες.

Τα λόγια με τα οποία ο Primo Levi τον θυμήθηκε στο Se questo è un uomo [Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος -σ.σ.], στην πρώτη έκδοση του 1947, που γράφτηκε με τον φίλο του Lorenzo ακόμα ζωντανό, ηχούν ακόμα και σήμερα ως ένας ύμνος στην ανθρωπιά που, σε πείσμα των πάντων, κατάφερε να επιβιώσει. Και αποτελούν ένα είδος αντίδοτου στη "μόλυνση του κακού" που ο Λέβι θα διερευνήσει στο κεφάλαιο "La zona grigia" [Η γκρίζα ζώνη -σ.σ.] στο βιβλίο του I sommersi e i salvati [Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν -σ.σ.].

"Όσο λογικό κι αν είναι να θέλω να προσδιορίσω τους λόγους για τους οποίους ακριβώς η δική μου ζωή, ανάμεσα σε χιλιάδες άλλες αντίστοιχες, μπόρεσε να αντέξει στη δοκιμασία, πιστεύω ότι στον Lorenzo οφείλω το ότι ζω σήμερα, και όχι τόσο για την υλική του βοήθεια, όσο για το ότι μου υπενθύμιζε διαρκώς, με την παρουσία του, με τον τόσο επίπεδο και εύκολο τρόπο του να είναι καλός, ότι υπήρχε ακόμη ένας δίκαιος κόσμος έξω από τον δικό μας, κάτι και κάποιος ακόμη αγνός και ακέραιος, αμόλυντος και αδάμαστος, ξένος προς το μίσος και τον φόβο - κάτι πολύ ασαφές, μια μακρινή πιθανότητα του καλού, για την οποία ωστόσο έβαλε σκοπό να διαφυλάξει τον εαυτό του. […] Ο Lorenzo ήταν άνθρωπος - η ανθρωπιά του ήταν καθαρή και αμόλυντη, ήταν έξω από αυτόν τον κόσμο της άρνησης. Χάρη στον Lorenzo δεν ξέχασα ότι ήμουν κι εγώ άνθρωπος."

Είμαστε πραγματικά ευγνώμονες στον Carlo Greppi, ιστορικό στο επάγγελμα, ο οποίος συναντά πολλά παιδιά στα σχολεία, για αυτό το τελευταίο έργο. Ένα απαραίτητο βιβλίο. Ένα όμορφο βιβλίο. Γραμμένο με μεγάλη και ακριβή έρευνα των πηγών, όπως πρέπει να κάνει κάθε ιστορικός, αλλά και με το πάθος και τη συγκίνηση της καρδιάς ενός "ψαρά μαργαριταριών". Γιατί ο Λορέντζο Περόνε είναι πραγματικά το πολύτιμο μαργαριτάρι που ο Γκρέπι πήγε να αναζητήσει στις σκοτεινές γωνιές της ιστορίας, αυτές του κακού, αυτές των τελευταίων μεταξύ των τελευταίων που κανείς δεν μιλάει γι' αυτούς, αλλά που έσωσαν και έκαναν τη διαφορά για τόσους πολλούς. Αν ένας από αυτούς που σώθηκαν λέγεται Πρίμο Λέβι, τότε μπορούμε να δώσουμε στον "Λορέντζο" της ιστορίας ένα πρόσωπο και ένα όνομα, μπορούμε να ανανεώσουμε την ελπίδα ότι ο Άνθρωπος υπάρχει ως εκ θαύματος εκεί που η μηδενιστική μανία της βίας θα ήθελε να τον εξοντώσει.

Ο Πρίμο Λέβι έγραψε για τον Λορέντζο Περόνε αμέσως, στην πρώτη έκδοση του Se questo è un uomo, που εκδόθηκε το 1947 και ήταν γνωστό σε λίγους, σχεδόν μια εκδοτική "αποτυχία", διότι το κείμενο, που αργότερα τυπώθηκε το 1958 από τον Einaudi, έγινε δεκτό επιφανειακά, ως η απλή αφήγηση ενός βετεράνου. Μόνο μετά από 10 χρόνια, με τη δεύτερη έκδοση και την αφοσίωση του Levi στην αποστολή του ως μάρτυρα, το Se questo è un uomo έγινε, μαζί με άλλα αξιομνημόνευτα κείμενά του, εκείνος ο ριζοσπαστικός προβληματισμός για τη Σοά, το κακό και τον Άνθρωπο που γνωρίζουμε.

Αλλά αυτές οι διακόσιες πενήντα "αξιομνημόνευτες γραμμές", όπως λέει ο Cavaglion [Ιταλός ιστορικός - σ.σ.], για τον Λορέντζο που γράφτηκαν από νωρίς, μετά την επιστροφή του από το Άουσβιτς, δεν άλλαξαν ποτέ ξανά. Πράγματι, στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, ο Πρίμο φάνηκε να ανακαλεί τον φίλο του Λορέντζο πιο συχνά, τόσο στα κείμενά του όσο και στις συνεντεύξεις του.

Ποιος είναι ο χτίστης από το Φοσάνο; Ήταν ένας από τους πολλούς εργάτες από το Πιεμόντε που πήγαιναν στο εξωτερικό, στη Γαλλία, συχνά παράνομα, για μερικούς μήνες το χρόνο και οι οποίοι, μετά το 1940, με τη ναζιστική κατοχή και την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο, επέστρεψαν στην πατρίδα τους, αναζήτησαν και πάλι δουλειά στην εταιρεία "Beotti" της Πιατσέντσα, που μεταφέρθηκε στην Άνω Σιλεσία από τους Γερμανούς και βρέθηκε ως "εθελοντής" οικοδόμος για την I. G. Farben, η οποία κατασκεύαζε τις εγκαταστάσεις της Buna-Werke στο μελλοντικό στρατόπεδο Άουσβιτς ΙΙΙ τον Δεκέμβριο του 1943. Η συμμαχία μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας δεν ήταν μόνο πολιτική και πολεμική, διότι οι Ιταλοί είχαν δηλώσει, μετά από συμφωνίες μεταξύ των δύο χωρών, ότι μπορούσαν να προμηθεύουν "1100 ειδικούς" στην I.G.Farben. Οι Ιταλοί που είχαν στρατολογηθεί πριν από το 1943 δεν μπορούσαν να επαναπατριστούν και ήταν εν μέρει όμηροι και εν μέρει καταναγκαστικοί εργάτες. Ο Λορέντζο βρέθηκε έτσι ανάμεσα στους εκατοντάδες Ιταλούς του πρώτου κύματος εργατών που φτάνουν, χωρίς να το γνωρίζουν, σε εκείνο το μέρος από το οποίο μπορεί κανείς να δει, σε απόσταση μερικών χιλιομέτρων, το στρατόπεδο συγκέντρωσης και τον καπνό των κρεματόρων του. Οι εργάτες αυτοί δεν επιτρέπεται να βοηθούν τους σκλάβους του στρατοπέδου: η Γκεστάπο φοβάται ότι το μυστικό των θαλάμων αερίων μπορεί να διαρρεύσει μέσω των πολιτών. Όσοι έχουν παράνομες επαφές καταλήγουν στο Lager για μερικούς μήνες.

Τον Ιούνιο του 1944, συνάντησε για πρώτη φορά τον Πρίμο Λέβι: μετά από δύο ή τρεις ημέρες, ο Λορέντζο εμφανίστηκε με την στρατιωτική του καραβάνα γεμάτη σούπα και είπε στον άπειρο βοηθό του να την φέρει άδεια μόνο πριν από το σούρουπο. Επί έξι μήνες, ο χτίστης έφερνε φαγητό στον Πρίμο και στον φίλο του Αλμπέρτο Ντάλα Βόλτα, έδινε στον Λέβι τη φανέλα του γεμάτη μπαλώματα, του έγραφε τρεις καρτ ποστάλ για να στείλει στην οικογένειά του και, χάρη σε αυτό, ο Πρίμο έλαβε και ένα δέμα από την πατρίδα: "αυτό το δέμα, απροσδόκητο, απίθανο, αδύνατο, ήταν σαν μετεωρίτης, ένα ουράνιο αντικείμενο, γεμάτο σύμβολα: τεράστιας αξίας και τεράστιας ζωντανής δύναμης. Δεν ήμασταν πια μόνοι: είχε δημιουργηθεί μια σύνδεση με τον έξω κόσμο" (σ. 127). Στην καρδιά της Σοά, αν και προειδοποιήθηκε από τον ίδιο τον Λέβι για τον κίνδυνο που διέτρεχε, ο Λορέντζο, σηκώνοντας τους ώμους του χωρίς να μιλήσει, απάντησε: "Δεν με νοιάζει." "Ο Αλμπέρτο κι εγώ απορούσαμε με τον Λορέντζο. Στο βίαιο και άθλιο περιβάλλον του Άουσβιτς, ένας άνθρωπος που βοηθούσε άλλους ανθρώπους από αγνό αλτρουισμό ήταν ακατανόητος, ξένος, σαν ένας σωτήρας από τον ουρανό" (σ. 103).

Τον Ιανουάριο του 1945 ο Λορέντζο, μαζί με τον φίλο του Περούτς από το Φρίουλι, φεύγουν από το Άουσβιτς και θα διανύσουν περισσότερα από χίλια τετρακόσια χιλιόμετρα σε πέντε μήνες για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Ο Πρίμο Λέβι, που αποκλείστηκε από την πορεία θανάτου επειδή είχε προσβληθεί από οστρακιά, σώζεται και επιστρέφει τον Οκτώβριο του 1945 μετά από μια μακρά περιπλάνηση στην Ευρώπη που περιγράφεται στο La tregua [Ανακωχή - σ.σ.]. Ο Πρίμο γνωρίζει ότι σώθηκε χάρη στη συνάντησή του με τον χτίστη του Φοσάνο: "Πιστεύω ότι στον Λορέντζο οφείλω το ότι ζω σήμερα - και όχι τόσο για την υλική του βοήθεια, όσο για το ότι μου υπενθύμιζε συνεχώς, με την παρουσία του, με τον εύκολο και απλό τρόπο του να είναι καλός, ότι υπήρχε ακόμη ένας δίκαιος κόσμος έξω από τον δικό μας, κάτι ή κάποιος που ήταν ακόμη αγνός και ακέραιος....". "Ο Λορέντζο ήταν άνθρωπος - η ανθρωπιά του ήταν καθαρή και αμόλυντη, ήταν έξω από αυτόν τον κόσμο της άρνησης. Χάρη στον Λορέντζο κατάφερα να μην ξεχάσω ότι ήμουν κι εγώ άνθρωπος" (σ. 144). Ο Πρίμο θα ονομάσει τα παιδιά του Λίζα Λορέντζα και Ρέντζο. Το Yad Vashem [Μουσείο και Μνημείο Ολοκαυτώματος στην Ιερουσαλήμ -σ.σ] θα αναγνωρίσει τον Περόνε ως Δίκαιο των Εθνών στις 7 Ιουνίου 1998.

Ο Κάρλο Γκρέπι θέλησε να γνωρίσει από κοντά τον Λορέντζο. Γιατί; Επειδή υπάρχουν πολλά περισσότερα σε αυτή την ιστορία, "μια βουβή ανάγκη για αξιοπρέπεια" που θα οδηγήσει τον Λορέντζο να αποσυρθεί σταδιακά από τη ζωή και να πεθάνει το 1952 σε ηλικία 45 ετών.

Μοναχικός, λιγομίλητος, κλείνεται μετά την επιστροφή του σε μια πεισματική και αδιαπέραστη σιωπή: δεν μιλάει ποτέ για όσα είδε. Οι καυγάδες και η αταβιστική βία του περιβάλλοντος στο οποίο γεννήθηκε έχουν εκλήψει: η βαθιά θλίψη τον έχει αλλάξει, πίνει συχνά, έχει αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, αλλά δεν μπορεί πλέον να κάνει κακό στους άλλους. Βέβαια, όπως λέει ο Πρίμο, "ξαφνικά ο γείτονάς σου δεν ήταν πια εχθρός στη μάχη για τη ζωή, αλλά ένα ανθρώπινο ον που είχε δικαίωμα να βοηθηθεί. Αυτό ήταν πραγματικά ένα είδος αφύπνισης για μας" (σ. 167) . Αλλά ο Λορέντζο δεν είχε χάσει ποτέ αυτή την ευαισθησία!

Και έτσι συμβαίνει να ανθίζει ο Πρίμο, να αναγεννιέται χάρη στην "απελευθερωτική χαρά της γραφής". Ο Λορέντζο, από την άλλη πλευρά, βυθίζεται όλο και πιο βαθιά. Στο Lilit, ο φίλος του θα πει γι' αυτόν ότι "δεν έπινε από βίτσιο, αλλά για να βγει από τον κόσμο. Είχε δει τον κόσμο, δεν του άρεσε, τον ένιωθε να καταρρέει - η ζωή δεν τον ενδιέφερε πια." (σ. 173) "Κάποτε με ρώτησε...: "Γιατί είμαστε σ' αυτόν τον κόσμο, αν όχι για να βοηθάμε ο ένας τον άλλον;"... Δεν ήταν Εβραίος, ούτε είχε υπάρξει φυλακισμένος. Αλλά ήταν πολύ ευαίσθητος" και ένιωθε την "ντροπή του κόσμου", την αμετάκλητη ντροπή για το κακό που έβρισκε τους άλλους (σ. 175), αυτό που "ο δίκαιος άνθρωπος αισθάνεται να τον θλίβει, καθώς η υπαιτιότητα των άλλων έχει εισχωρήσει αμετάκλητα στον κόσμο των πραγμάτων που υπάρχουν, την ίδια στιγμή που η καλή του θέληση είναι μηδενική ή φτωχή και δεν τον βοηθά��ι να αμυνθεί" (σ. 224).

Ο Λορέντζο ήταν "ένας απλός άνθρωπος, αλλά είχε μια υψηλή και ευγενική ιδέα για τη ζωή του ανθρώπου στη γη", είπε ο Λέβι (σ. 222). Αυτός, που ήταν χτίστης και ήταν περήφανος για τη σωστή δουλειά, δεν είχε πια καμία επιθυμία να χτίσει, ακόμη και το επάγγελμά του του ήταν απεχθές. Μια από τις σημαντικότερες βιογράφους του Πρίμο Λέβι, η Carole Angier, λέει ότι ο Λορέντζο παραιτήθηκε από τη ζωή, όχι επειδή είχε δει πολύ κακό (όπως συμβαίνει στους βετεράνους), αλλά επειδή δεν μπορούσε πλέον να κάνει το καλό ("Not just because he had seen too much evil, but because he couldn't longer do good") (σ. 185). "Εκεί πέρα - λέει ο Λέβι - δεν είχε βοηθήσει μόνο εμένα. Είχε και άλλους προστατευόμενους, Ιταλούς και μη, αλλά του φαινόταν σωστό να μην μου το λέει: "είμαστε στον κόσμο για να κάνουμε το καλό, όχι για να καυχιόμαστε γι' αυτό". Είχε, με την αλληλεγγύη του, διαλύσει "τα θεμέλια πάνω στα οποία βασιζόταν ένας κόσμος που είχε επινοηθεί πάνω στη διαιώνιση του κακού" (σ. 240).

Για τον Πρίμο είναι "σαν ένας σωτήρας από τον ουρανό... ένα είδος αγίου... δεν ήθελε να σωθεί από κανέναν, πέθανε ξεριζωμένος από τον κόσμο" (σ. 225). Παράξενοι αυτοί οι ορισμοί στο στόμα του Λέβι, ενός άθεου, για έναν φίλο που είναι επίσης άθεος. "Άγιος" επειδή εκδηλώνει μια διαφορετική πραγματικότητα από τον "ανάποδο κόσμο" στον οποίο έζησε, επειδή οι πράξεις του δεν είναι διφορούμενες αλλά διαυγείς, απλές και ξεκάθαρες, στα όρια της πιο τέλειας ανθρωπιάς. Ο Λορέντζο είναι το καλό που υπάρχει, ακόμη κι αν δεν κερδίζει.

Η Angier θα πει ότι ο συγγραφέας "έκανε την ιστορία του Lorenzo Perrone κεντρικό σημείο της έρευνάς του για τον Άνθρωπο" (σ. 166): στο ερώτημα "Ποιος είναι ο άνθρωπος", απαντά με την ιστορία του μαστόρου του Φοσάνο, επειδή "εδώ είναι ένας άνθρωπος".

Αναγνωρίζουμε στον Γκρέπι ότι προέβαλε αυτόν τον "τελευταίο" των Δικαίων, που δεν ήταν ούτε διπλωμάτης, ούτε υψιλόβαθμος, ούτε βιομήχανος. Γνωρίζει, όπως τονίζει ο διευθυντής του Μουσείου Άουσβιτς-Μπίρκεναου, Piotr M.A. Cywinski, ότι "η μνήμη μας μοιάζει λίγο με την ιστορία μας, χτισμένη πάνω σε μια αφήγηση γεμάτη από χαρακτήρες-σύμβολα και απελπιστικά κενή από εκείνους που δεν κατάφεραν να μπουν σε αυτό το φανταστικό πάνθεον" (σ. 234). Ο Λέβι ήθελε να αφηγηθεί ένα κομμάτι της ιστορίας που δεν θα παραμείνει πλέον άγνωστο και ανώνυμο: "ιστορίες ζωής όπως του Λορέντζο έχουν αλλάξει την ιστορία και τον τρόπο που διαδραματίζεται" (Cesare Bermani) (σ. 236).

Ο Λορέντζο είναι ο ακραίος εκπρόσωπος εκείνης της "αγροτικής κουλτούρας" που είναι ένας "τρόπος να βλέπεις τον κόσμο", ίσως χαρακτηριστικός των ταπεινών, αλλά προικισμένος με μια σταθερή ηθική (σ. 236), αυτή που περιγράφει ο don Lenta για την αναγνώριση του Δίκαιου των Εθνών, όταν λέει ότι "οι χτίστες και οι ψαράδες του Φοσάνο έκαναν τα αδύνατα δυνατά για να βοηθήσουν τους πιο αδύναμους της κοινότητας" (σ. 212) . Κουλτούρα αλληλεγγύης, ενσυναισθητική με αδρό τρόπο, δίπλα στον άλλον με συγκεκριμένο τρόπο. Μια κουλτούρα εκείνων που αναλώνουν παπούτσια και ενέργεια για να διασχίσουν τα σύνορα σε αναζήτηση εργασίας και ζωής.

Ο Λορέντζο είναι μια έκκληση, μια σιωπηλή κραυγή για να διακρίνουμε ίχνη καλοσύνης στην καθημερινότητα της ιστορίας, να την αφουγκραστούμε μέσα μας, εμείς και όσοι εκφράζουν μια "βουβή ανάγκη για αξιοπρέπεια", να καλωσορίσουμε και να περιφρουρήσουμε την οδυνηρή γοητεία του ανθρώπινου που κατοικεί στον κόσμο.

Daily inspiration. Discover more photos at Just for Books…?

[gregor-samsung]

Ho conosciuto Anna Maria Levi nella sua casa di Trastevere a Roma nel 2009. In occasione della ricerca del CDEC, Memoria della Salvezza, avevo voluto intervistare anche lei, per sapere come si fosse salvata dalla shoah. Era una donna di 88 anni, vivace, curiosa e brillante. Raccontò a me e alla mia collega Chiara Ferrarotti la sua vita movimentata, piena di interessi e anche di bizzarrie, della sua avventura (così la chiamava) come partigiana del Partito d'Azione, dei suoi amici (nomi altisonanti della Resistenza come Ada Gobetti, Bianca Guidetti Serra, Vittorio Foa, Franco Momigliano, Gigliola e Franco Venturi), della sua relazione strettissima d'affetto e di stima con suo fratello Primo, della loro infanzia spensierata, delle loro vacanze al Saccarello sulla collina di Superga con i cugini, della madre amatissima, Ester Luzzati, che lei cercò di proteggere in ogni modo, sottraendola appena in tempo alla pensione di Col de Joux dove si trovava assieme al figlio Primo e ai suoi compagni, poco prima dell' irruzione della polizia fascista. Annamaria ci mostrò decine di foto di lei, della sua famiglia, dei suoi amici di gioventù. Davanti ad ognuna si fermava per commentare, scherzare, ridere di se stessa e della sua vita un po' randagia. Di fronte alla fotografia di lei con suo fratello da bambini a Piossasco, nella casa che il nonno, dopo molte fatiche, si era comprata (vedi il racconto di Primo: Il fondaco del nonno) dice: "Non so più quale pedagogista ha detto: fortunati quei bambini che hanno avuto un giardino nella loro infanzia. Aveva ragione, io quel giardino me lo sogno ancora".

Anna Maria e Primo Levi Un inedito racconto fotografico

[itsafunnythingyouknow]

Vi consiglio un documentario: Bandite. Di Alessia Proietti e Giuditta Pellegrini.

"Nel contesto della Resistenza italiana, il documentario indaga l’esperienza delle donne che dal 1943 al 1945 hanno combattuto nelle formazioni partigiane, rivoluzionando il ruolo assegnato loro dal patriarcato e divenendo protagoniste della storia.

Donne di diverse estrazioni sociali, culturali e politiche, esprimono in un racconto corale la consapevolezza di una lotta che va oltre la liberazione dal nazifascismo e che segna un momento decisivo nel percorso di emancipazione prima e di liberazione poi.

Il vissuto di queste donne ribelli si intreccia agli interventi delle storiche e alle loro ricerche e analisi di genere, alle pubblicazioni clandestine e ai documenti dell’epoca, alle immagini di repertorio, delineando così il contesto storico in cui la loro lotta si è sviluppata e il riflesso di essa nel mondo attuale.

Le partigiane hanno dato vita alla Repubblica, conquistato la cittadinanza, ma la piena uguaglianza, la reale parità di opportunità e di aspettative, gli obiettivi da esse perseguiti si possono oggi ritenere raggiunti?"

Con la partecipazione delle partigiane Annita Malavasi, Viera Geminiani, Silvana Guazzaloca, Mirella Alloisio, Walkiria Terradura, Bianca Guidetti Serra; e con quella delle storiche Cinzia Venturoli, Paola Zappaterra, Marina Addis Saba.

Lo trovate gratuitamente qui:

[paoloxl]

L’intrusione avviene mentre si accenna alla criminalizzazione dei movimenti a tutela dell’ambiente. Chiesta ai vertici dell’università una netta presa di posizione. L’ospite Alberto Acosta su Twitter: “Intimidación”.

C’è rabbia tra gli studenti e gli attivisti per l’ingresso della Digos al convegno sulla difesa della natura e dei conflitti ambientali. Succede tutto in pochi minuti, mentre nell’aula Ferrari del Palazzo Codacci Pisanelli di Lecce è in corso il seminario intitolato “È reato difendere la natura? L’uso asimmetrico del diritto nei conflitti ambientali“, organizzato dal Cedeuam Unisalento e dall’Associazione Bianca Guidetti Serra per far luce sui conflitti climatici e sulla ricorrente contrapposizione tra movimenti sociali e attività economiche estrattiviste.

In un’aula gremita anche per la prima visita salentina di Josè Alberto Acosta, ex ministro dell’energia e delle miniere dell’Ecuador e membro del Tribunale Internazionale per i diritti della Natura, si alternano gli interventi dei professori Michele Carducci e Luigi Cornacchia, il dott. Enrico Buono, la dott.ssa Xenia Chiaramonte e gli altri ospiti presenti.

È in corso l’esposizione dell’avvocato Elena Papadia, quando dalle porte d’ingresso dell’aula universitaria si affacciano gli uomini della Digos. “Proprio durante l’esposizione della dott.ssa Papadia, che peraltro stava giusto illustrando, in qualità di avvocato difensore di esponenti No tap, la realtà procedimentale della criminalizzazione dei movimenti a tutela dell’ambiente e dell’appesantimento delle procure tramite indagini e processi pesanti – questa è la testimonianza narrata dallo studente Gabriel Mileti – le telecamere degli agenti Digos hanno fatto il loro silenzioso ma percepito ingresso nell’aula universitaria”.

Parole pesante quelle di Mileti. Gli uomini del corpo investigativo della Polizia di Stato, stando alle testimonianze, avrebbero filmato i volti dei presenti per poi uscire pochi minuti dopo in un’atmosfera tesa e compunta. “Non vi era alcun motivo, alcuna messa in pericolo dell’incolumità pubblica o interruzione dei pubblici servizi – continua nel suo sfogo lo studente – semmai sarebbe stata più consona la scorta all’illustre ospite sudamericano. Ma in realtà un motivo c’è! Il motivo, al di là della presenza di molti esponenti e simpatizzanti dei movimenti No tap e No tav, è che l’avvocatessa stava esponendo una criticità reale, un processo di linciaggio mediatico e giuridico contro chiunque decida di impiegare tutte le proprie risorse a tutela dell’ambiente”.

Immediata la risposta dell’Associazione Bianca Guidetti Serra, organizzatrice dell’evento, che promette di chiedere ufficialmente ai vertici dell’Ateneo una netta presa di posizione sull’accaduto. “Quanto visto a Lecce – commentano – sta già circolando a livello internazionale e non crediamo dia un’immagine edificante dello stato del rispetto del diritto di espressione e di opposizione in Salento e, in generale, in Italia”.

Quella che è apparsa essere un’autentica ‘irruzione’ della Digos è stata poi denunciata pubblicamente dagli studenti di Link Lecce in occasione del convegno intitolato “Estrattismo: diritto della natura-diritto dei popoli“, che ha avuto luogo a poche ore di distanza.

“Non è la prima volta – affermano – che accadono episodi di militarizzazione nella nostra Università legati a vicende della politica ambientale: già nel 2017, dopo che l’Ateneo aveva negato alla nostra associazione di organizzare un evento sulla difesa ambientale del territorio, la piazza del Rettorato è stata completamente invasa dalle forze dell’ordine in occasione di un incontro con i country manager di TAP, limitando l’accesso a tutti e concedendolo solo dopo invasive perquisizioni e segnalazioni dei nominativi. Riteniamo quanto accaduto inaccettabile per un’università pubblica che dovrebbe essere garante della libertà di espressione e di pensiero, nonché veicolante di un sapere libero e fondato su valori civili”.

Da Twitter, interviene anche l’ospite Alberto Acosta: Intimidación, scrive in riferimento all’irruzione. “No hay duda: extractivismo afecta a libertades y democracia”, è la cartolina strappata alla sua prima visita in Salento.

[mystacoceti]

“A Disciple”, Primo Levi

The Hungarians arrived among us not a few at a time but en masse. Within two months, May and June of 1944, they had invaded the camp, convoy upon convoy, filling the void that the Germans had not failed to create by a series of diligent selections. They caused a profound change in the fabric of the camps. At Auschwitz, the wave of Magyars reduced all other nationalities to minorities, without, however, touching the “cadres,” which remained in the hands of the German and Polish common criminals.

All the barracks and all the work squads were flooded with Hungarians, around whom, as happens to new arrivals in all communities, an atmosphere of derision, gossip, and vague intolerance rapidly condensed. They were strong, simple workers and peasants, who did not fear manual labor but were used to plenty of food, and so in a few weeks they were reduced to pitiful skeletons. Others were professionals, students, and intellectuals who came from Budapest or other cities; they were meek individuals, slow, patient, and methodical, and hunger was not so hard on them, but they had delicate skin, and were soon covered with wounds and bruises, like ill-treated horses.

At the end of June a good half of my squad was made up of capable men who were still well nourished, still full of optimism and good humor. They communicated with us in a curious sung, drawled German, and among themselves in their exotic language, which is bristling with unusual inflections and seems to consist of interminable words, all pronounced at an irritatingly slow pace, and with the accent on the first syllable.

One of them was assigned to me as a mate. He was a robust, rosy young man, of medium height, whom everyone called Bandi—the diminutive of Endre, that is, Andrea, he explained to me, as if it were the most natural thing in the world. Our job, that day, was to carry bricks on a kind of crude wooden stretcher, equipped with two shafts in front and two behind—twenty bricks per trip. Halfway along the route was a superintendent, who made sure that the load was in order.

Twenty bricks are heavy, so on the way we didn’t have (or at least I didn’t) much breath for talking; but on the way back we spoke, and I learned many likable things about Bandi. I couldn’t repeat all of them today: all memories vanish, and yet I hold on to the memories of this Bandi as to something precious, I am content to set them down on a page, and I wish that, by some not impossible miracle, this page would reach him in the corner of the world where perhaps he is still living, and that he would read it, and would find himself in it.

He told me that his name was Endre Szántó, a name that’s pronounced approximately like santo, or saint, in Italian, which reinforced in me the vague impression of a halo encircling his shaved head. I said this to him; but no, he explained laughing, Szántó means “plowman,” or more generically “farmer”; it’s a very common last name in Hungary, and anyway he wasn’t a plowman but worked in a factory. The Germans had captured him three years earlier, not as a Jew but because of his political activity, and had assigned him to the Todt Organization and sent him to cut wood in the Ukrainian Carpathians. He had spent two winters in the woods, cutting down pine trees with three companions; it was hard work, but he had got on well there, almost happily. Indeed, I soon realized that Bandi had a unique talent for happiness: oppression, humiliation, work, exile seemed to slide over him like water over a rock, without corrupting or wounding him, in fact purifying him, and heightening in him an inborn capacity for joy, as in the story of the innocent, happy, pious Hasidim whom Jirí Langer describes in Nine Gates.1

He told me about entering the camp: when the train arrived, the SS had forced all the men to take off their shoes and hang them around their necks, and had made them walk barefoot on the gravel of the track bed, for the seven kilometers that separated the station from the camp. He recounted the episode with a timid smile, not looking for pity but, rather, with a trace of childish, playful vanity in having “made it.”

We did three trips together, during which, bit by bit, I tried to explain to him that the place he had ended up in was not for nice people or for quiet people. I tried to convince him of some of my recent discoveries (in truth, not yet well digested): that here, in order to get by, you had to be active, arrange for illegal food, avoid work, find influential friends, hide yourself, hide your thoughts, steal, lie; that those who didn’t behave like that soon died; and that his sanctity seemed to me dangerous and out of place. And since, as I said, twenty bricks are heavy, on the fourth trip, instead of picking up twenty bricks, I picked up seventeen, and showed him that if you arranged them on the stretcher in a certain way, with a space in the bottom layer, no one would suspect that there were not twenty. This was a trick I thought I had invented (though I later learned that it was in the public domain); I had performed it several times successfully, while other times I had been hit, but it seemed to me that it lent itself well to the pedagogic purpose, as an illustration of the theories that I had set forth a little earlier.

Bandi was very sensitive to his situation as Zugang, or new arrival, and the social subjection that derived from it, and so he didn’t resist; but he wasn’t at all enthusiastic about my discovery. “If there are seventeen, why should we make them think there are twenty?” “But twenty bricks weigh more than seventeen,” I replied impatiently, “and if they’re arranged right no one notices; anyway, they’re not being used to build your house or mine.” “Yes,” he said, “but still they are seventeen and not twenty.” He wasn’t a good disciple.

We worked for some weeks on the same squad. I learned from him that he was a Communist, a sympathizer, not enrolled in the Party, but his language was that of a proto-Christian. At work he was skilled and strong, the best on the squad, but he didn’t try to take advantage of his superiority, either to place himself in a favorable light with our German masters or to give himself airs with us. I told him that, in my view, working like that was a useless waste of energy, and it wasn’t even politically correct, but Bandi gave no sign of having understood. He didn’t want to lie; in that place we were supposed to work, therefore he worked as well as he could. Bandi, with his radiant, boyish face, with his energetic voice and his awkward gait, soon became very popular, a friend to all.

August arrived, with an extraordinary gift for me: a letter from home—an unheard-of event. In June, with a terrifying lack of awareness, and using a “free” Italian mason as my intermediary, I had written a message to my mother, who was in hiding in Italy, and had addressed it to a friend of mine named Bianca Guidetti Serra. I had done all this as one observes a ritual, without true hope of success; but my letter had arrived without a hitch, and my mother had answered by the same route. The letter from the sweet world burned in my pocket. I knew it was elementary prudence to be silent about it, and yet I couldn’t not speak of it.

At that time we were cleaning cisterns. I went down into my cistern, and with me was Bandi. In the weak lamplight, I read the miraculous letter, translating it quickly into German. Bandi listened attentively: he certainly couldn’t understand much, because German wasn’t my language or his, and then because the message was spare and reserved. But he understood what was essential to understand: that that piece of paper in my hands, which had reached me so precariously, and which I would destroy before evening, was nevertheless a breach, a gap in the black universe that crushed us, and that through it hope could pass. Or at least I think that Bandi, although Zugang, understood or intuited all this, because, when I had finished reading, he came over to me, dug in his pockets for a long time, and finally extracted, with loving care, a radish. Blushing intensely, he gave it to me, and said, with timid pride, “I’ve learned. This is for you: it’s the first thing I ever stole.”

—

1. Jirí Langer (1894–1943) was a Jewish poet and scholar; his book Nine Gates to the Hasidic Mysteries described his experiences among the Hasidim of eastern Galicia.

[alemicheli76]

Un titolo davvero imperdibile della Biblion edizioni "Ada e le altre. legami femminili tra educazione e valore della differenza". L'unica strada per crescere è quella della conoscenza.

Un titolo davvero imperdibile della Biblion edizioni “Ada e le altre. legami femminili tra educazione e valore della differenza”. L’unica strada per crescere è quella della conoscenza.

    “Vorremmo anche che questo fosse un modo per mostrare riconoscenza alle varie forze messe in campo in quei giorni. Perché da tutti e tutte abbiamo imparato e perché, nell’impegno di tutti e tutte, Ada è vissuta ancora.”

  Legami femminili tra educazione e valore della differenza Barbara Allason, Camilla Ravera, Angiola Massucco Costa, Bianca Guidetti Serra: voci di donne che hanno…

[goodbearblind]

RACCONTARE LA RIVOLTA DEGLI ULIVI. IL FILM Il movimento degli ulivi del Salento si racconta nel documentario di Andrea Pavone Coppola. Un’ora di testimonianze straordinarie per conoscere le ragioni di un assedio che doveva far vincere una guerra lampo contro i contadini ed è invece diventata una lotta, ancora apertissima, che segna un punto di non ritorno nella storia della resistenza a una modernizzazione delle campagne fatta a colpi di emergenze, ruspe, veleni e fiumi di denaro. Richiedete “La difesa di madre terra” scrivendo all’Associazione Bianca Guidetti Serra. Fonte: https://comune-info.net/2019/03/raccontare-la-rivolta-degli-ulivi-il-film/ https://www.instagram.com/angrybeargram/p/BvWEUMRFBGY/?utm_source=ig_tumblr_share&igshid=1mcnqdm47kbi

[allnews24]

“Fascisti” all’indirizzo dei carabinieri: due denunce al termine di evento No tap a Melendugno

“Fascisti” all’indirizzo dei carabinieri: due denunce al termine di evento No tap a Melendugno

MELENDUGNO (Lecce) – Un appellativo all’indirizzo dei carabinieri, definiti “fascisti”, costato due denunce. In un caso l’ingiuria sarebbe stata accompagnata anche da una minaccia.

Il provvedimento è scattato al termine di un evento informativo No Tap organizzato dall’omonimo Movimento insieme all’associazione Bianca Guidetti Serra e al collettivo Alta Pressione di Bologna.

Un…

[garadinervi]

Sezione femminile della Casa Circondariale ‘Le Vallette’, Torino, 3 giugno 1989 / 2022

«Il 3 giugno 1989, undici donne (nove detenute e due agenti di custodia) morirono in un incendio divampato nella sezione femminile del carcere Le Vallette di Torino. Morirono in pochi minuti, stordite e soffocate dalle esalazioni letali rilasciate dal rogo di trecento materassi di poliuretano accatastati sotto un portico, appena arrivati per sostituire quelli vecchi utilizzati nelle celle. La perizia tecnica redatta nel corso del processo che seguì la strage evidenziò il pericolo mortale dell’utilizzo di questo materiale (resina poliuretanica espansa) all’interno delle carceri, ricostruendo l’intera dinamica che aveva trasformato la sezione femminile dell’istituto penitenziario torinese in una grande camera a gas: i materassi coinvolti nell’incendio avevano alimentato il rogo, facendo sviluppare fiamme ancora più intense, e avevano rilasciato fumi altamente tossici contenenti acido cianidrico e acido cloridrico. "In presenza di queste condizioni – scrissero i periti – la morte sopraggiunge nel giro di pochi minuti". Le detenute si chiamavano Ivana, Rosa, Paola, Lauretta, Lidia, Morsula, Ediita, Beatrice, Radica (Vesna). Sono morte per incuria e inefficienza, ci fu un processo, che non portò a nulla nonostante l’impegno di Bianca Guidetti Serra, nessuna responsabilità è stata stabilita. Le ricordiamo per non dimenticare che una delle più grandi tragedie del carcere non fu fatalità, e le ricordiamo per onorarle.» – Osservatorio Repressione, via InfoAut

(image: Torino, 3 giugno 1989, carcere 'Le Vallette'. Racconti sulla notte dell'incendio, Associazione '3 Giugno', Torino, 1989 (text here))

[garadinervi]

Bianca Guidetti Serra, Compagne. Testimonianze di partecipazione politica femminile, Vol. II, «Gli Struzzi» 150, Einaudi, Torino, 1977

[garadinervi]

Bianca Guidetti Serra, Compagne. Testimonianze di partecipazione politica femminile, Vol. I, «Gli Struzzi» 150, Einaudi, Torino, 1977

«Nei libri di storia della Resistenza, e sono ormai molti, si legge che nel dicembre del 1943 si costituirono i Gruppi di difesa della donna e per l'assistenza ai combattenti per la libertà. Non si dice però che cosa fossero, che cosa facessero, quali finalità perseguissero. Questo libro è nato dalla decisione di colmare in parte tale lacuna, raccogliendo a distanza di trent'anni i ricordi di alcune protagoniste. È stata l’occasione per incontrare tante vecchie e meno vecchie amiche e compagne. [...] Sono tutte di origine proletaria. La loro scelta per il colloquio è avvenuta casualmente, in base a rapporti avuti durante la Resistenza e dopo, a legami d’affinità politica, di conoscenza e, perché no?, di affetto. Volutamente ho sorvolato sulla collocazione che, all’interno o fuori dei rispettivi partiti, ciascuna ha via via assunto. [...] Queste donne sono state "base". Praticamente tutte, anche coloro che in tempi e condizioni particolari svolsero mansioni o incarichi difficili e di responsabilità. Il significato della loro vita credo sia proprio questo: l’affermazione e la dimostrazione del valore e della portata della partecipazione dal basso, che si caratterizza e si qualifica per la fedeltà al proprio patrimonio ideale e al contempo per l’attenzione ai problemi immediati e concreti, per il rispetto delle grandi ma anche delle piccole cose, per la tenacia di anni di lavoro, di sacrificio spesso solo apparentemente modesto, giorno dopo giorno. Non a caso troviamo molte di queste donne inserite nei Cln aziendali e rionali, nei "comitati di agitazione", nelle fabbriche e, nel dopo guerra, nelle Commissioni interne e negli organismi amministrativi periferici; negli organismi, cioè, di partecipazione diretta. [...] Alle intervistate che hanno perso con me non meno di tre o quattro ore la prima volta (ma con Antizarina abbiamo fatto notte fonda e non è bastato!) e una o due alla rilettura, non mi resta che dire grazie. Grazie compagne!» – (from the Introduction)

[garadinervi]

(left to right) Alberto Salmoni, Bianca Guidetti Serra, (unknown), Carla Guidetti Serra, Primo Levi

«Noi siamo un gruppo di amici piuttosto esclusivo. Siamo legati, uomini e donne, da un vincolo serio e profondo, ma vecchio e scarsamente rinnovato, che consiste nell'aver vissuto insieme anni importanti, e nell'averli vissuti senza troppe debolezze.» – Primo Levi, I racconti, ('Psicofante', from 'Vizio di forma', 1971 and 1987), Edited by Ernesto Ferrero, «Einaudi Tascabili» 374, Einaudi, Torino, 1996, p. 306.

«Di Primo Levi avevamo perso le tracce da quel dicembre '43. In quanto ebreo era stato internato al campo di Fossoli e di qui, verso la fine di gennaio, deportato ad Auschwitz con Luciana Nissim e Vanda Maestro che erano state prese con lui in Val d’Aosta. Vanda non sarebbe piú tornata. Giunse inaspettata una cartolina, buttata dal convoglio diretto al lager con le firme di tutti e tre: in data Bolzano 23 febbraio, mi dicevano "Cara Bianca, tutti in viaggio alla maniera classica – saluta tutti – a voi la fiaccola. Ciao Bianca, ti vogliamo bene"; sul retro, dove spicca quasi ironico il "Vinceremo" prestampato dalla propaganda di regime in guerra, avevano scritto «Impostare per favore», cosa che qualcuno aveva premurosamente fatto.» – Bianca Guidetti Serra, with Santina Mobiglia, Bianca la rossa, «Passaggi Einaudi», Einaudi, Torino, 2009

«Passeggiare insieme è stato sempre il modo per me piú naturale di tenere i rapporti con gli amici. Fu una lunga consuetudine anche con Primo Levi, fino alla sua morte, nel 1987. Piaceva anche a lui quel parlare camminando all’aria aperta, nel paesaggio che cambia, sui sentieri di montagna o nei parchi della città e delle colline torinesi. Sapeva raccontare ma soprattutto ascoltare, cosa piú rara. Era curioso e interessato alle esperienze altrui, mi faceva sempre un mucchio di domande sui miei processi e ricordava situazioni e personaggi, su cui tornava magari tempo dopo per chiedermi come era finito questo o quello, che idea me n'ero fatta, commentando. Era attratto dalle storie concrete e dalle loro circostanze, dal complicato groviglio dei comportamenti umani, materiale inesauribile del suo interrogarsi anche come scrittore.» – Bianca Guidetti Serra, with Santina Mobiglia, Bianca la rossa, «Passaggi Einaudi», Einaudi, Torino, 2009

[garadinervi]

Bianca Guidetti Serra (Torino, August 19, 1919 – Torino, June 24, 2014)

[paoloxl]

Più di cinquemila cittadini e cittadine, giuristi, accademici e personalità della cultura, hanno firmato l’appello di solidarietà con i 46 dimostranti condotti a processo per le proteste contro il ‘piano Silletti’. Due anni fa le popolazioni di alcuni comuni salentini si opposero alle politiche di eradicazione degli ulivi che prevedevano la creazione di un deserto di tre ettari attorno ad ogni pianta ritenuta infetta da xylella. Si opposero all’irrorazione massiccia di pesticidi, fra cui interferenti endocrini, neurotossici e neonicotinoidi. Si opposero alla distruzione di alberi centenari e millenari, un patrimonio storico e naturale impossibile da ricostruire. Per farsi ascoltare da istituzioni sorde, alcune centinaia di attivisti bloccarono nel novembre 2015 il traffico ferroviario presso la stazione di San Pietro Vernotico. Il prossimo 6 novembre 46 di loro verranno processati dal tribunale di Brindisi. Ma non saranno soli. Sono forti, infatti, della solidarietà di più di 5000 cittadini e cittadine che hanno aderito all’appello promosso dalle associazioni ‘Bianca Guidetti Serra’ e ‘Spazi Popolari’ , riconoscendo l’alto valore sociale della mobilitazione contro gli espianti. Fra loro vi sono giuristi e magistrati come Paolo Maddalena, Luigi Ferrajoli, Livio Pepino, Antonio Ingroia. Hanno aderito all’appello biologi, agronomi, entomologi, chimici, genetisti, oltre centrotrenta docenti e ricercatori in discipline scientifiche e umanistiche presso università italiane e straniere e presso centri di ricerca quali il CERN, il CNR e l’ENEA, assieme a parlamentari, sindaci, giornalisti, rappresentanti dell’associazionismo, dei sindacati e della società civile, intere redazioni di riviste. Imponente la risposta del mondo della cultura, con l’adesione di più di duecentocinquanta fra scrittori, attori registi, scenografi, fotografi, pittori, scultori, musicisti. Fra i più conosciuti: Vauro, Erri De Luca, Valerio Evangelisti, Stefano Benni, Pino Cacucci, Pino Aprile, Ascanio Celestini, Ulderico Pesce, Giorgio Diritti, Patrizio Fariselli (AREA), Fabio Testoni (Skiantos), Enza Pagliara, i componenti del Canzoniere Grecanico Salentino e di Officina Zoè.  Un abbraccio solidale che non si fermerà alla prima udienza. Associazione Bianca Guidetti Serra (BO) Associazione Spazi Popolari (Sannicola – Le) il testo dell’appello e le firme. Elenco firme definitivo

[paoloxl]

Pubblichiamo una lettera di Matteo sulla vicenda processuale che lo coinvolge dopo i fatti di Cremona del 2015 con alcune riflessioni sulla necessità di trovare i mezzi per smontare il reato di "devastazione e saccheggio".

Cremona 2015 ancora non è finita

Ciao a tutte e tutti,

sono Matteo, uno degli arrestati per la grande giornata antifascista del 24 gennaio 2015 a Cremona. Il 10 dicembre nel Palazzaccio di Giustizia di Brescia, ancora una volta, si terrà una triste e grigia udienza, presieduta da altrettanti tristi e grigi togati, che determinerà il mio prossimo futuro: come scontare, cioè, la pena divenuta oramai definitiva ad anni 3 e mesi 8 per il reato numero 419 del codice penale - alias l’ignobile devastazione e saccheggio.

A più di quattro anni da quel 24 gennaio, Cremona 2015 ancora non è finita.

In tantissimx di sicuro ricorderete i giorni di rancore, frustrazione e dispiacere che precedettero quella dirompente manifestazione e le notizie che giungevano dalla città dei violini, nella quale un compagno era stato massacrato durante un vile agguato fascista.

Quella volta il limite si era ampiamente superato, Emilio lottava fra la vita e la morte.

Ricorderete come in quella giornata, in migliaia, generosamente e coraggiosamente, decisero in prima persona e con i propri corpi di riempire le strade della città e di rispondere con determinazione alla vile aggressione operata da Casapound.

Arrivammo a Cremona per ribadire con fermezza che episodi di quel tipo non fossero più tollerabili e che fosse necessario, e sempre più urgente, opporsi con tenacia alla presenza di sedi fasciste, a Cremona ed altrove.

E quel meraviglioso sabato lo dimostrò ampiamente.

Il freddo pungente, l’odore acre dei lacrimogeni, l’assetto da guerra che ci accolse, non fermarono un corteo numeroso e determinato, che cercò in tutti i modi di raggiungere la sede cittadina dei seminatori di odio.

Attraversammo le strade della città, carichi di ira e di apprensione nel sapere un compagno quasi in fin di vita per mano dei camerati del terzo millennio e di quelle istituzioni che ancora una volta si erano distinte per la loro ambiguità e il loro atteggiamento da Giano Bifronte; da un lato, con la solita disgustosa retorica politichese, condannavano fermamente l’inaccettabile episodio di violenza, dall’altro, nel tempo e in passato, molto, troppo, avevano fatto per contribuire allo sdoganamento e alla legittimazione nei territori di Casapound e di altri rigurgiti nostalgici.

Era davvero troppo tardi per rimanere calmi.

Il fiume in piena quel pomeriggio dilagò rompendo qualsiasi tipo di argine.

La volontà giudiziaria riguardo i fatti di Cremona, fu quella di fare in fretta, di concludere quanto prima. Il ricorso ad una tipologia di reato come quella dell’art.419 - che evoca scenari apocalittici di manzoniana memoria, propri di una guerra civile - e le conseguenti condanne, evidenziarono una totale complicità dello stato nell’avallare istanze neofasciste e xenofobe.

Ciò si rese ancor più evidente nel corso delle molteplici udienze, nei vari gradi di giudizio, incentrate sul tentativo di equiparare un’aggressione di matrice politica ben precisa ad una rissa e ad uno scontro tra bande. In tali sedi, inoltre, si è sostenuto, più e più volte, che fascismo ed antifascismo sono categorie storiche ampiamente superate, alla faccia di chi, proprio da chi si definisce fascista, era stato ridotto in fin di vita.

Come spesso accade in questi casi, si “colpì nel mucchio”, riesumando quel “reato dormiente” - almeno sino alla fine degli anni ’90 - di Devastazione e saccheggio, ereditato dal fascistissimo Codice Rocco del 1930 e mai riformato, già utilizzato per i fatti di Genova 2001, Milano 2006, Roma 2011, (successivamente anche a Milano in occasione di Expo 2015).

L’articolo 419 c.p. prevede pene detentive che vanno dagli 8 ai 15 anni e mira a colpire individui e movimenti nella loro fase aggregativa, in contesti di mobilitazione di piazza. Si tratta di un capo d’accusa utilizzato, ancora una volta, come efficace strumento di contrasto della conflittualità sociale poiché mira a dispensare condanne pesantissime e a ‘devastare’ movimenti o grandi giornate di opposizione diretta.

Nella fattispecie cremonese, la tesi accusatoria affondò i suoi presupposti non concentrandosi sui “gravi comportamenti delittuosi e i molteplici danni” che scaturirono dalla rivolta antifascista, bensì affermando e sottolineando il fatto che la quiete, la pace e la ‘stasi sociale’ era stata turbata e messa in pericolo, individuando essa stessa, quindi, come condizione “normale” ed imprescindibile della società, da preservare con il massimo impegno e rigore.

La volontà, dunque espressa quel sabato, di ribadire con determinazione e fermezza che agguati nostalgici avallati da ambigui comportamenti istituzionali non erano più accettabili e tollerabili, si scontrò con l’inammissibile interruzione della “normalità”, della “pace sociale” e del “decoro urbano” della piccola provincia lombarda.

Senza dilungarmi troppo su come la terminologia che costituisce questo tipo di reato da un punto di vista semantico sia stata totalmente avulsa, storpiata e distorta dal potere costituito e dall’apparato giudiziario (cosa si intende per devastazione? cosa si intende per saccheggio? la precarietà di futuro e di vita a cui ci costringono può essere definita normale mentre il danneggiamento di 3 istituti bancari devastazione?!?!).

Credo sia bensì necessario cercare quanto prima di riflettere, discutere e confrontarci per tutelarci e difenderci da questo tipo di dispositivo giudiziario, oramai ampiamente sdoganato.

Di frequente - a partire dall’uso strumentale ed improprio di tale reato per le contestazioni di Genova 2001- le giornate di grande mobilitazione che hanno visto la partecipazione di numerosissimx compagnx e che sono sfociate in dure e dirette pratiche di opposizione, hanno subìto questo tipo di repressione e la conseguente mannaia della sovra-determinazione giuridica.

La peculiare caratteristica del reato e le sue pene così elevate, sembrano particolarmente adatte a colpire situazioni di conflittualità di piazza molto diverse tra loro e spesso si è rivelato quanto mai difficile e complicato costruire percorsi di vicinanza e solidarietà ampi e duraturi nei confronti degli imputati e delle imputate.

I lunghi tempi processuali, le possibili gravità delle condanne, l’etichettamento diffamatorio da parte di organi statali e dell’opinione pubblica, le varie e variegate scelte processuali nell’affrontare processi in cui spesso sono solo e soltanto i giudici a decidere se una particolare situazione corrisponda o no alla fattispecie dell’articolo, seguendo criteri fumosi e alquanto contraddittori, hanno contribuito ad un disgregamento di percorsi solidali e di lotta orientati a contrastare tale dispositivo.

Non ho risposte e quantomeno risoluzioni adatte.

Qualche anno fa, quando correvano simultaneamente nelle procure di Roma, Milano e Cremona tre accuse di devastazione, si cercò insieme a tanti compagni e tante compagne generosx, fra cui l’infaticabile e inarrestabile Peppino, di mettere insieme e di far partire un percorso legato strettamente al reato di devastazione e saccheggio.

Credo sia necessario riprendere questo percorso.

Io, insieme a tantx compagnx e solidalx abbiamo una grande voglia di metterci in gioco e capire come e con quali mezzi si possa smontare tale reato, sia da un punto di vista politico sia da un punto di vista giudiziario/processuale, magari anche partendo dalla mia esperienza.

Intanto, abbiamo deciso assieme all’Associazione Bianca Guidetti Serra - che da anni si occupa di fornire sostegno legale e di affrontare tematiche come il carcere e la repressione dei movimenti sociali– di creare un fondo comune per sostenere le realtà che si oppongono a questo reato.

Vi abbraccio forte e ringrazio chiunque stia spendendo ogni singola energia in vista della prossima tappa giudiziaria.

Matteo

Info: articolo419lecce@libero.it